Orð og tunga - 2020, Side 83

Matteo Tarsi: Samspil tökuorða og innlendra orða 71
(1884:xlviii–lxii) komst hins vegar að þeirri niðurstöðu að Wormsbók
og 748 væru sammæðra, en ekki 757 a; 757 b er hins vegar samkvæmt
báðum fræðimönnunum beint afrit af W (Björn M. Ólsen 1884:liv,
Wills 2001:52).
3 Um tökuorð og innlend orð
Í þessari rannsókn er gerður skýr munur á tökuorðum annars vegar
og innlendum orðum hins vegar (sjá svipaðar rannsóknir í Betz 1959,
Halldóri Halldórssyni 1964, Gusmani 1981 og nánar um greininguna
í Tarsi væntanl.). Heitið tökuorð á hér við orð sem fengin eru úr
annarri tungu og eru, að því er virðist, virkur hluti af orðaforðanum,
sama hvort þau eru aðlöguð eða ekki.4 Í fræðilegri umræðu á Norður­
löndunum hefur síðan á tíunda áratug verið hefð fyrir því að nota
skandinavíska heitið importord (Jarvad 2007:10, sjá einnig m.a. Ástu
Svavarsdóttur 2003 og Ara Pál Kristinsson 2004) sem samsvarar
íslenska orðinu aðkomuorð. Undir þeirri skilgreiningu bæri að kalla
tökuorð einvörðungu þau orð sem fengin eru úr öðru máli en hafa
aðlagast hljóð­ og beygingarkerfi viðtökumálsins (Guðrún Kvaran
2005:343–344). Inn í þessa rannsókn eru engu að síður tekin erlend
orð sem eru, ef tekið er mið af notkun í textanum, ekki virkur hluti
af orðaforðanum, en þau skiptast samt á við innlend orð. Slík orð
eru tvenns konar: styttingar (t.d. á nomina sacra eins og Dominus eða
Christus) og augnablikstökuorð (e. nonce borrowing), þ.e. orð lærðs
uppruna sem ekki koma fyrir sem sjálfstæð orð í textanum heldur eru
þau pöruð saman með samsvarandi innlendu samheiti, og eru þau
undantekningarlaust erfðaorð (t.d. aurum – gull). Það að skilgreina
þessi orð sem augnablikstökuorð fellur vel að efninu en erfitt er að
segja með vissu eitthvað til um færni í erlendum málum stakra (oftast
óþekktra) skrifara eða textahöfunda að fornu. Skilgreining mín bygg­
ist sem sagt á því textasamhengi þar sem þessi orð koma fyrir, og
þar með notkun þeirra í textum, frekar en á aðlögunarþáttum, tíðni
þeirra í textum, tungumálakunnáttu höfundar eða viðhorfum hans til
tökuorða.
Tökuorðin geta ýmist verið tekin inn í málið af nauðsyn, og þá
kölluð nauðsynjatökuorð (e. necessity borrowing) eða vegna virð­
ing ar, þ.e. virðingartökuorð (e. prestige borrowing) (sbr. Durkin
4 Sjá Ástu Svavarsdóttur og Veturliða Óskarsson (2009) um tökuorð og erlend áhrif
í íslensku.
tunga_22.indb 71 22.06.2020 14:03:52