Orð og tunga - 2020, Side 85

Matteo Tarsi: Samspil tökuorða og innlendra orða 73
frumgermönskum tíma. Merking þeirra er hvorki í heild né að hluta
fengin vegna erlendra áhrifa (t.d. feldr, hlutr). Undir skilgreininguna
erfðaorð falla einnig afleidd orð sem eiga samstofna í öðrum ger­
mönsk um málum, og þá í mismunandi greinum málaættarinnar, án
þess að vera tökuorð. Þannig má segja að þau hafi orðið til á a.m.k.
frumgermönskum tíma. Tökumerkingar eru í rauninni erfðaorð eða
jafnvel afleidd orð sem hafa þó sætt merkingarútvíkkun vegna áhrifa
erlends orðs (t.d. dróttinn < lat. Dominus, væntanlega um fe. dryhten).
4 Um rannsóknina
Samheitapörin sem rannsóknin beinist að eru skilgreind sem orðapör
þar sem annað orðið er tökuorð en hitt innlent. Einnig koma fyrir til­
felli þar sem fleiri tökuorð samsvara einu innlendu orði eða öfugt í
einu verki, t.d. samsvara tökuorðinu djǫfull þrjú innlend orð í Ís lensku
hómilíubókinni, þ.e. andskoti, fjándi og óvinr. Samt sem áður er fyrir­
bærið ávallt skilgreint sem samheitapar.6
Samheitapörin, og þar með orð sem þau samanstanda af, eru greind
sem hér segir: handritafræðilega og textafræðilega, merkingar fræði­
lega og eftir tegund tökuorða annars vegar og innlendra orða hins
vegar.
Handritafræðileg greining varðar dreifingu tökuorða og innlendra
orða í textum þar sem þau koma fyrir á sambærilegum stöðum í mis­
munandi handritum sama texta. Tilgangurinn er þar af leiðandi að at­
huga hvort varðveisla tiltekins texta í handritum segi eitthvað til um
notkun tökuorða annars vegar og innlendra orða hins vegar þegar þau
mynda samheitapar í orðaforðanum. Textafræðilega greiningin segir
hins vegar til um hvort og hvernig orðin skiptast á í ákveðnum texta,
þ.e. á mismunandi stöðum þar sem oftast er samræmi milli hand rita.
Merkingarfræðileg greining tekur til þess hvaða merkingar fræði­
lega sviði orðin tilheyra.
Flokkun orða er tvenns konar. Gerð er grein fyrir gerð tökuorða
annars vegar og innlendra orða hins vegar. Tökuorðin eru flokkuð sem
nauðsynja­ eða virðingartökuorð. Innlend orð eru hins vegar greind
í eftirfarandi flokka: tökuþýðingar, innlend nýgerð orð, erfðaorð og
tökumerkingar. Greining þessi varpar ljósi á það hvernig samheiti af
þessu tagi skiptast á í textum sem skrifaðir voru áður en hægt er að
6 Forníslensku orðin fylgja stafsetningu ONP.
tunga_22.indb 73 22.06.2020 14:03:52