Bændablaðið - 16.07.2020, Blaðsíða 12

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. júlí 202012
FRÉTTIR
Austurland:
Smávirkjanakostir kortlagðir
– 883 kostir til staðar, með heildarafl 1603 MWe
Verkfræðistofan Vatnaskil hefur
kortlagt fyrir Orkustofnun vænlega
smávirkjanakosti í sveitarfélögum
á Austurlandi. Lagt var upp með að
finna kosti á stærðarbilinu 100 kWe
upp í 10 MWe.
Hafa ber í huga að tölum um
orkugetu þarf að taka með fyrirvara,
um algjöra frumathugun er að ræða
sem hefur það að leiðarljósi að draga
fram sem flesta kosti sem vert gæti
verið að kanna nánar.
Að mörgu að hyggja
Í grunninn er meðalrennsli í vatns-
föllum ákvarðað út frá hæðarlíkani,
meðalúrkomukorti og meðalupp-
gufunarkorti. Náttúruleg orku-
geta er svo ákvörðuð í farvegum
vatnsfalla sem margfeldi hæðar og
rennslis. Í kjölfarið eru vænlegustu
inntakspunktar fyrir virkjun fundnir
í hverju vatnsfalli, sem staðbundin
hámörk í náttúrulegri orkugetu. Þar
sem fleiri en einn kostur kemur
fram með sama endapunkt í árfar-
vegi er einungis sá stærsti dreginn
fram.
Í skýrslunni segir að til að meta
miðlunarmöguleika við inntak er
reiknað lónrými og hæð stíflu
þannig að miðla megi meðalrennsli
vatnsfalls innan 24 klukkustunda.
Niðurstaðan er sú að 883 smá-
virkjanakostir eru til staðar, með
heildarafl 1603 MWe.
Mögulegur fjöldi virkjanakosta
og þar af leiðandi heildarafl er þó
lægra, þar sem nokkur fjöldi kosta
sem dregnir hafa verið fram hafa
áhrif á virkjunarkosti í sama vatns-
falli. Einnig er ljóst að kostir sem
dregnir hafa verið fram geta líka
verið erfiðir í framkvæmd eða verið
ógerlegir af öðrum ástæðum.
Frekari athuganir á fýsileika
kosta þurfa að byggjast á rennsl-
ismælingum, staðháttum m.t.t. virkj-
unarstæðis og miðlunarmöguleika,
sem og arðsemisútreikningi viðkom-
andi virkjunar. /VH
Víða slæm staða í Suður-Þingeyjarsýslu:
Óhemju þurrkar fylgdu í kjölfar mikils kals
– Mikill kostnaður við endurræktun túna sem skila lítilli uppskeru
„Staðan er virkilega slæm og ég
veit satt að segja ekki hvernig
menn ná að klóra sig út úr
henni,“ segir Ragnar Þorsteinsson,
sauðfjárbóndi í Sýrnesi í Aðaldal,
Suður-Þingeyjarsýslu. Mikið var
um kal í túnum á svæðinu á liðnu
vori og ekki óalgengt að það væri
á bilinu 50 til 70% en eitthvað
misjafnt á milli bæja.
Bændur stóðu í umfangsmikilli
endurræktun túna og sáðu í þau, en
miklir þurrkar það sem af er sumri,
hafa haft þau áhrif að spretta er svo
til engin, nú þegar komið er fram í
miðjan júlí.
Sjáum ekki fram úr þessu
Ragnar segir mikinn kostnað hafa
lent á fjölda búa þar um slóðir vegna
endurræktunar túna í kjölfar kals.
Sem dæmi nefnir hann að sitt bú hafi
kostað til um einni milljón króna auk
frækaupa. „Menn sjá engan veginn
fram úr þeirri stöðu að um og yfir
helmingur af innleggi í sláturhús
í haust dugi varla í kostnað við
endurvinnslu og þar fyrir utan hvort
nokkur uppskera náist í haust. Hér hafa
verið óhemju þurrkar lengi og menn
farnir að óttast að þær litlu grasspírur
sem komnar eru upp úr moldinni
hreinlega drepist bara af þurrki,“ segir
Ragnar. Vart hefur komið dropi úr lofti
um langt skeið, en á sunnudagskvöld
12. júlí hafi loks rignt hressilega og
það gefið örlitla von.
Ragnar sáði í sín tún í byrjun
júní og segir að gras í nýræktun sé
ekki burðugt, þetta séu um það bil
tveggja sentímetra nálar sem upp
hafi komið á sex vikum. Heyskapur
á þeim hluta túna sem sluppu nokkurn
veginn við kal er með þeim hætti að
uppskera er um helmingur þess sem
jafnan er í meðalári. Þá nefnir hann
að maímánuður hafi verið óheyrilega
kaldur og grasspretta af því sem þó
var með lífsmarki lítil, þannig að fé
var mun lengur á fullri heygjöf en
vanalegt er.
Bændur í Búnaðarsambandi Suður-
Þingeyinga komu saman til fundar
fyrir nokkru og ræddu stöðuna en
Ragnar segir menn óhressa með að
ekkert heyrist frá Bændasamtökum
Íslands, t.d. um hvort unnt sé að flýta
greiðslu ræktunarstyrks eða þá hvort
eða hvenær Bjargráðasjóður verður
aflögufær og hlaupi undir bagga með
bændum sem vissulega hafi upplifað
náttúruhamfarir.
„Við förum einungis fram
á að okkur verði bættar þessar
náttúruhamfarir með sama hætti og
öðrum landsmönnum sem verða fyrir
tjóni af völdum náttúruhamfara,“ segir
hann. Höggið nú komi verr við fjárhag
bænda heldur en þegar afurðaverð
var lækkað á einu bretti árið 2017
um 30%.
Bjargráðasjóður mun bæta tjónið
Að sögn Sigurðar Eyþórssonar,
framkvæmdastjóra Bænda-
samtakanna, voru eignir Bjarg-
ráðasjóðs um 200 milljónir um síðustu
áramót. Stjórn sjóðsins hefur þegar
haft samband við stjórnvöld til að óska
eftir aukafjármagni vegna tjónsins í
vetur.
„Ekki liggja fyrir svör við þeirri
beiðni en það er mat mitt að við þessu
verði brugðist eins og jafnan áður þegar
sambærileg áföll hafa orðið. Sjóðurinn
hefur unnið þannig að bætur hafa verið
greiddar síðla árs þegar uppskera 2020
og búfjártölur vetrarins liggja fyrir.
Þannig er tekið tillit til kaltjónsins
og einnig þeirrar fóðurvöntunar sem
verður. Þetta er í samræmi við þær
aðferðir sem sjóðurinn hefur starfað
eftir í sambærilegum tilvikum svo sem
þegar mikið kal varð síðast veturinn
2012–2013, einmitt á mörgum þeim
sömu svæðum og nú. Sjóðurinn mun
því koma til móts við tjón bænda þó
að bæturnar verði ekki greiddar strax,“
segir Sigurður.
Bændur eru hvattir til að senda
upplýsingar um kal- og girðingatjón
til Bjargráðasjóðs. Upplýsingar um
tjónatilkynningar er að finna á bondi.
is. /MÞÞ &TB
Í skýrslu um virkjanakosti á Austurlandi segir að sumir kostir sem dregnir hafa
verið fram geti verið erfiðir í framkvæmd eða ógerlegir af öðrum ástæðum.
Nú á miðju sumri horfa sauðfjár-
bændur til haustsins. Haustið er
sá tími sem tekjur ársins skila sér
til sauðfjárbænda. Hins vegar er
árangur alls erfiðis bænda undir
því komið að afurðaverð standi
undir þeim kostnaði sem til fellur
við framleiðsluna. Öllum er ljós
sú staða sem sauðfjárræktin er í.
Hrun í afurðaverði árin 2016 og
2017 hefur ekki skilað sér til baka
nema að litlu leyti. Framleiðslu-
kostnaður lambakjöts er mun hærri
en afurðatekjur og þar hefur verið
umtalsverður munur síðustu þrjú
ár. Er nú svo komið að ekki verð-
ur haldið áfram nema að sauðfjár-
bændum sé tryggð eðlileg afkoma
af sínu starfi.
LS gefur út viðmiðunarverð
Samkvæmt 8. grein búvörulaga
(99/1993) er Landssamtökum sauð-
fjárbænda heimilt að gefa út við-
miðunarverð á sauðfjárafurðum.
Viðmiðunarverðið er hins vegar
ekki bindandi fyrir kaupendur af-
urða. Verðlagning sauðfjárafurða
er frjáls á öllum sölustigum.
Landssamtök sauðfjárbænda
hafa ákveðið að gefa út við-
miðunarverð fyrir dilkakjöt haustið
2020 og það skuli vera 600 kr/kg
sem er hækkun um 132 kr/kg frá
reiknuðu meðalverði haustsins
2019 með þeim viðbótargreiðsl-
um sem greiddar hafa verið. Með
þessu verði er ekki verið að ná
fram fullri leiðréttingu á afurða-
verði, til þess þyrfti það að vera
um 690 kr/kg. Lagt er til að leið-
rétting á afurðaverði komi að fullu
til baka haustið 2021. Er þá miðað
við að afurðaverð sem var haustið
2013 hafi fylgt verðlagsþróun.
Landssamtök sauðfjárbænda vilja
í sínu viðmiðunarverði horfa til
þess að sú leiðrétting sem nauðsyn-
leg er fari fram á fleiri en einu ári
vegna aðlögunar markaðarins að
breyttu verði og vegna þess að
Landssamtökum sauðfjárbænda er
ljós sú staða sem nú er upp í þjóð-
félaginu og alþjóðasamfélaginu
vegna COVID-19 faraldursins.
Faraldurinn hefur hins vegar sýnt
okkur að það er sannarlega þörf
á því að efla og tryggja innlenda
matvælaframleiðslu. COVID-19
ástandið mun hafa veruleg áhrif
á rekstur afurðastöðva eins og
flestra annarra fyrirtækja í landinu.
Mikilvægt er að sauðfjárbændum
verði ekki sendur reikningurinn
vegna þess þar sem þar er ekki
borð fyrir báru, heldur verði leitað
eftir stuðningi frá stjórnvöldum til
að tryggja rekstur þessara mikil-
vægu fyrirtækja.
Tryggja þarf
bændum sanngjarnan
hluta í virðiskeðjunni
Landssamtök sauðfjárbænda telja að
ekki sé þörf á því að láta þessa hækkun
til bænda koma alla beint upp virðis-
keðjuna og til neytenda. Þar köllum
við afurðastöðvar og ekki síður versl-
unina til ábyrgðar. Skoðið álagningu
á lambakjöt. Tryggið bændum sann-
gjarnan hluta í virðiskeðju afurðanna.
Lambið hefur ekki
haldið í við verðlagsþróun
Verðlag á lambakjöti, eins og það
er mælt af Hagstofu Íslands, hefur
hins vegar ekki haldið í við almenna
verðlagsþróun. Ef horft er til verð-
þróunar frá upphafi árs 2016 þá
hefur vísitala neysluverðs hækkað
um 13% á meðan lambakjöt hefur
aðeins hækkað um 3%. Það ætti því
að vera ráðrúm fyrir verslunina að
sækja hluta leiðréttingarinnar með
breytingu á verði og skila beint til
bænda án þess að neytendur finni
meira fyrir því en öðrum hækk-
unum.
Birgðir í sögulegu lágmarki
Þær aðgerðir sem farið var í eftir
verðhrun áranna 2016 og 2017
hafa skilað þeim árangri að nú eru
birgðir af lambakjöti við upphaf slát-
urtíðar í sögulegu lágmarki. Ekki er
því lengur um að ræða yfirþrýstan
markað og birgðasöfnun. Þá hefur
framleiðsla á dilkakjöti dregist
verulega saman, eða úr um 9.300
tonnum árið 2017 í 8.300 tonn árið
2019. Miðað við ásetningstölur mun
enn draga úr framleiðslu í haust og
er framleiðsla haustsins áætluð um
8.000 tonn af dilkakjöti. Það er hins
vegar ljóst að óvissa er með afkomu
af útflutningi á hliðarafurðum og
því lambakjöti sem flutt verður út á
komandi hausti. Verð og eftirspurn
á mörkuðum hefur frekar gefið eftir
vegna COVID-19 áhrifa en hitt, en
á móti kemur að þróun gengis hefur
verið hagstæð fyrir útflutning.

Komið að þolmörkum
Afkoma sauðfjárbænda verður að
batna strax í haust. Ekki er ráðrúm
til að ganga meira á eigið fé rekstr-
arins og er nú endanlega komið að
þolmörkum margra sauðfjárbænda.
Ef ekki verður verulegur viðsnún-
ingur nú í haust liggur ljóst fyrir
að bændur munu draga enn meira
úr framleiðslu. Fjölmargir munu
hætta búskap. Sauðfjárræktin
skapar verðmæt störf í samfélögum
þar sem hvert starf er dýrmætt.
Sauðfjárbúskapur byggir á sam-
vinnu bænda við ýmis verkefni.
Með fækkun bænda verður þeim
sem eftir eru erfiðara að sinna þeim
verkefnum. Landssamtök sauð-
fjárbænda skora á afurðastöðvar,
kjötvinnslur og verslanir að standa
vörð um íslenska matvælafram-
leiðslu.
Höfundur er formaður
Landssamtaka sauðfjárbænda.
Sauðfjárbændur gefa út viðmiðunarverð fyrir dilkakjöt haustið 2020
2
594 600 604
543
387 401
468
600
707
4 12
85 249
252
205 90
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2013 2014 2015 2016 2017 2021
Af
ur
ða
ve
rð
-D
ilk
ak
jö
t,
kr
./k
g
Afurðaverð til bænda Viðmiðunarverð LS
2018 2019 2020
Vantar upp á til að fylgja verðþróun
Myndin sýnir reiknað meðal afurðaverð fyrir dilkakjöt á árunum 2013–2019 og útgefið viðmiðunarverð Landssamtaka
sauðfjárbænda fyrir árin 2020–2021. Tómi hluti stöplanna sýnir mun á afurðaverði hvers árs og framreiknuðu
afurðaverði haustsins 2013 miðað við verðlagsþróun mælda af Hagstofu Íslands.
Guðfinna Harpa Árnadóttir. Mynd / HKr.

Tún voru endurunnin á Sýrnesi fyrr
í sumar, en þar var mikið kal líkt og
á fleiri bæjum í S-Þingeyjarsýslu.
Mynd / Ragnar Þorsteinsson