Bændablaðið - 16.07.2020, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. júlí 202016
Garðeigendur á Suður-,
Vestur- og Norðurlandi hafa
örugglega margir tekið eftir
því að víða hafa blöðin á birki
orðið brún í vor og reyndar
undanfarin vor. Ástæða þess
er meindýr sem leggst á birkið
og kallast birkikemba, sem er
tiltölulega nýtt kvikindi hér á
landi sem bæði skaðar trén og
gerið laufið ljótt.
Utan Íslands er búsvæði birki-
kembu í Mið- og Norður-Evrópu
en hér á landi finnst hún enn sem
komið er á landinu sunnanverðu
frá Hvanneyri í Borgarfirði aust-
ur í Fljótshlíð og í uppsveitum
Suðurlands, á Akureyri og örugg-
lega víða sé vel að gáð.
Á heimasíðu Náttúrufræði-
stofnunar er að finna góða lýsingu
á lífsháttum birkikembu og er það
sem á eftir fer fengið þaðan.
Birkikemba er smávaxið fiðr-
ildi og sex millimetrar að lengd.
Höfuð og frambolur eru þéttvax-
in löngum svörtum hárum og eru
sem úfinn brúskur. Vængirnir
liggja eins og þakris yfir aftur-
bolnum. Það sindrar af gylltum
framvængjunum. Á hvorum
þeirra er áberandi hvítur blettur
sem gerir tegundina auðþekkta
frá öðrum sem fljúga á vorin.
Það er lirfa fiðrildisins sem
veldur skaða. Kvenfiðrildin verpa
eggjunum undir yfirhúð laufblaða
snemma sumars. Þar klekjast
þau út í blaðholdinu og lirfurnar
nærast á því. Talsverð lýti eru af
skemmdunum og líklegt að birki-
kemba hafi letjandi áhrif á vöxt
birkisins.
Helsta kjörlendi birkikembu
eru í trjárækt og í húsagörð-
um þar sem er að finna birki.
Fiðrildin eru á ferð á vorin en
þau skríða úr púpum í fyrrihluta
apríl og hverfa með öllu fyrir
miðjan maí. Flugtími er því
mjög skammur. Á þessum tíma
verpa fiðrildin á brum birkis og
eggin klekjast þegar tré fara að
laufgast. Lirfurnar smjúga þá inn
í laufblöðin, koma sér þar fyrir
og éta innvefi þeirra. Eftir því
sem lirfurnar dafna taka blöðin
að sölna og á endanum standa
einungis eftir ysta lag efra- og
neðraborðs blaðs sem blæs út
eins og brúnn belgur. Fullvaxnar
lirfur skríða út úr belgnum og
hverfa niður í svörð þar sem þær
púpa sig og bíða næsta vors á
púpustigi.
Birkikemba fannst fyrst í
Hveragerði 2005 og var þá þegar
orðin algeng í trjáræktarreit
undir Hamrinum og nálægum
görðum. Þaðan dreifðist hún
fljótt um Ölfusið allt austur að
Nátthaga. Hún fannst svo fremst
í Fossvogi í Reykjavík 2007,
fjölgaði þar hratt og dreifðist upp
í Fossvogskirkjugarð, í skóg-
ræktarstöðina í Fossvogsdalnum
og var tveim árum síðar komin
upp á Kópavogshálsinn nálægt
Borgarholti.
Vorið 2012 varð ljóst að
birkikembu hafði fjölgað til
mikilla muna og dreifst um mun
stærra svæði. Hún var þá komin
austur að Elliðavogi og austur
fyrir Elliðaár, svo og suður í
Hafnarfjörð. Einnig fannst hún
þá í trjárækt Skógræktar ríkisins
á Mógilsá í Kollafirði, sömuleið-
is í görðum á Selfossi. Upp úr
þessu varð dreifingin hröð.
Suðurlandsundirlendið allt varð
undirlagt allt austur í Fljótshlíð.
Var staðfest í Borgarfirði árið
2014 og á Akureyri 2017.
Illur fengur af þessum nýliða
í íslensku fánunni. Skaðsemi á
birki er veruleg af völdum þessa
fiðrildis, ekki aðeins í görðum
heldur einnig í birkiskógum á
landsbyggðinni. /VH
STEKKUR
Mesti þéttleiki humars í Breiðamerkur- og Hornafjarðardjúpum:
Humarholur myndaðar og taldar
Árlegur humarleiðangur Haf-
rannsókna stofnunar fór fram
dagana 10. til 19. júní síðastliðinn.
Þetta var í fimmtugasta og annað
sinn sem haldið var til rannsókna
á humri að vorlagi og í fimmta
skiptið þar sem humarholur voru
taldar með neðansjávarmynda-
vélum.
Alls var myndað á 85 stöðvum
á humarbleyðum, allt frá Jökuldýpi
í vestri til Lónsdýpis í austri. Árið
2019 var fjöldi humarholna metin
vera tæpar 500 milljónir. Þá var
mesti þéttleiki þeirra í Breiðamerkur-
og Hornafjarðardjúpum um 0,13
humarholur á hvern fermetra en
talningar á holum hófust þegar stofn-
inn hafði náð mikilli lægð sökum
nýliðunarbrests sem enn sér ekki
fyrir endann á.
Háfsýni til að upplýsa um lirfur
Í leiðangrinum voru einnig tekin
háfsýni til að fá upplýsingar um
magn humarlirfa og samsetningu
dýrasvifs á svæðinu. Sem sakir
standa eru humarveiðar bannaðar
í Jökul- og Lónsdjúpi og voru
tekin þar tog með humarvörpu
til að kanna stærðarsamsetningu
humars.
Leiðangurinn gekk heilt yfir vel, en
gæta þurfti veðurs við myndatökur en
vindhraði og tilsvarandi sjólag mega
helst ekki fara yfir 10 metra á sekúndu.
Vorblóminn var enn til staðar á
vesturhluta veiðislóðarinnar og voru
nokkur humarskip að veiðum þar.
Sjór var tærari á austurhluta rann-
sóknasvæðisins en þar mátti greina
leifar vorblómans sem sokkins grot
rétt ofan við hafsbotninn. Af þess
sökum var skyggni við botninn nokk-
uð víða mjög lítið.
Niðurstöður kynntar í haust
Humarleiðangurinn fór fram um borð
í rannsóknaskipi Hafrannasókna-
stofnunar, Bjarna Sæmundssyni HF
30. Leiðangursstjóri var Jónas Páll
Jónasson og skipstjóri Ásmundur
Sveinsson. Niðurstöður þessa
leiðangurs verða kynntar í haust
þegar búið verður að fara yfir allt
myndefnið. /VH
Alls var myndað á 85 stöðvum á humarbleyðum, allt frá Jökuldýpi í vestri
til Lónsdýpis í austri. Mynd / VH
FISKNYTJAR&NÁTTÚRA
Hafrannsóknastofnun hefur
endurskoðað tímaröð landana grá-
sleppu sem notuð er við ákvörðun
vísitölu veiðihlutfalls við fiskveiði-
ráðgjöf. Tveimur aðalatriðum var
breytt við umreikning tunnufjölda
í magn óslægðrar grásleppu fyrir
árabilið 1985–2007.
Samband hrognamagns og tunnu-
fjölda á vertíð í veiðidagbókum var
leiðrétt og meðal hrognaprósenta
sem gengið var út frá við umreikn-
inginn var lækkuð lítillega sam-
kvæmt viðameiri gögnum, eða úr
30,5 í 29,4%.
Auk þessara tveggja atriða var
20% „sullprósenta“, sem Fiskistofa
dregur frá hrognamagni við skrán-
ingu í gagnagrunn, lögð aftur ofan
á landanir hrogna fyrir árin 2008–
2016. Samanlagt leiddi þetta til þess
að meðalvísitala veiðihlutfalls sem
miðað er við í ráðgjafarreglu hækk-
aði úr 0,67 í 0,75, eða aftur í fyrra
horf ráðgjafarreglu sem stuðst hefur
verið við árin 2012–2019.
Miðað við þessar nýju forsendur
hefur Hafrannsóknastofnun hækkað
ráðlagðan heildarafla á grásleppu-
vertíðinni 2020 úr 4.646 í 5.200
tonn, og fyrir vertíðina 2021 hækk-
ar upphafsráðgjöf úr 1.459 í 1.634
tonn.
/VH
Hafrannsóknastofnun:
Veiðiráðgjöf grásleppu endurskoðuð
Grásleppa. Mynd / VH
Birkikemba
Norsk-íslenski síldarstofninn:
Vísitala lækkar
um 13 prósent
Samkvæmt bráðabirgðaskýrslu
um niðurstöður alþjóðlegs leið-
ang urs frá maí síðastliðnum í
Noregshafi og aðliggjandi haf-
svæðum hefur vísitala norsk-ís-
lenskrar síldar lækkað um 13%.
Norsk-íslensk síld í maí 2020 var
í mestum þéttleika í suð vestanverðu
hafinu þar sem 2013 árgangurinn, 7
ára, var allsráðandi, og á austursvæð-
inu þar sem 2016 árgangurinn, 3 ár, var
yfirgnæfandi. Heildarbergmálsvísitala
síldar var 4,25 milljón tonn í saman-
burði við 4,9 milljón tonn árið 2019
sem er lækkun um 0,62 milljón tonn,
eða 13%.
Lífmassi 2016 árgangsins mestur
Vísitölur síðustu ára hafa sveiflast
lítillega en heilt yfir sýna þær nokkuð
stöðuga stofnstærð. Árgangurinn frá
2016 var í mestum fjölda og lífmassa.
Vísitala hans nú við fjögurra ára aldur
er hærri en stóra árgangsins frá 2004,
sem setur stærð 2016 árgangsins í
samhengi.
Á komandi árum má því búast
við að 2016 árgangurinn verði enn
meira áberandi í lífmassa stofnsins.
Miðað við þessa síldardreifingu má
ætla að eldri hlutinn muni halda sig
austur og norður af Íslandi í sumar
líkt og undanfarin ár.
Kolmunni utan landgrunns
Samkvæmt skýrslunni var kolmunna
að finna utan landgrunns á mest öllu
athugunarsvæðinu ef undan er skilið
austur af Íslandi í kalda Austur-
Íslandsstraumnum. Mesti þéttleikinn
var á suðurhluta athugunarsvæðisins
svo og með landgrunnsbrún Noregs.
Þessi leiðangur nær ekki yfir allan
kolmunnastofninn, og þá síst full-
orðna veiðistofninn. Niðurstöðurnar
gefa þó vísbendingar um stærð nýrra
árganga. Heildarbergmálsvísitalan
fyrir kolmunna var metinn 390 þús-
und tonn og lækkaði um 26% frá
því í fyrra. Mest mældist af 2019
árganginum og er vísitala hans af
sömu stærðagráðu og vísitölur ár-
ganganna frá 2013–2015 og 2019
á sama aldri.
Hiti sjávar
Hitastig sjávar var svipað, eða
rétt yfir meðaltali síðustu 25 ára
á 0-200 metra dýpi á vestari hluta
hafsvæðisins en undir meðaltali
í hlýrri sjónum austar og sunnar.
/VH
Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið:
Ráðherra fylgir ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar
Kristján Þór Júlíusson sjávarút-
vegs- og landbúnaðar-ráðherra
hefur gefið út reglugerð um leyfi-
legan heildarafla í íslenskri fisk-
veiðilögsögu fyrir næsta fiskveiðiár
og fylgir hún vísindalegri ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar.
Ráðgjöf stofnunarinnar byggir
á því að nýta stofna miðað við
hámarksafrakstur að teknu tilliti til
vistkerfis- og varúðarnálgunar.
Í ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar
er lögð til 9% hækkun á aflamarki
ýsu, sem verður því 45.389 tonn fisk-
veiðiárið 2020/2021. Ástæða hækk-
unarinnar eru bættar nýliðunarhorf-
ur. Jafnframt er lögð til 6% lækkun á
aflamarki þorsks, úr 272.411 tonnum í
256.593, vegna lækkunar í stofnmæl-
ingum botnfiska. Nýliðunarvísitölur
nokkurra stofna eins og hlýra, gull-
karfa og blálöngu hafa verið lágar í
lengri tíma og er tekið mið af því í
ákvörðun um heildarafla.
Á heimasíðu atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytisins er haft
eftir Kristjáni Þór Júlíussyni sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðherra
að „ábyrgar fiskveiðar og sjálfbær
nýting fiskistofna sé forsenda þess
að íslenskur sjávarútvegur, og hin
fjölbreytta starfsemi sem byggir
á greininni, viðhaldi stöðu sinni í
fremstu röð á heimsvísu. Stjórnun
fiskveiða á grundvelli vísinda-
legrar ráðgjafar er lykilatriði til að
tryggja þessar forsendur, og þannig
um leið ein meginstoð íslenskr-
ar fiskveiðistjórnunar. Ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar fyrir næsta
fiskveiðiár ber með sér að okkar
helstu nytjastofnar eru sterkir.
Hins vegar blasa við nýliðunar-
brestir í nokkrum tegundum sem
Hafrannsóknastofnun í samráði við
ráðuneytið munu þurfa að mæta
með frekari rannsóknum.“
/VH
Mynd / VH