Bændablaðið - 16.07.2020, Blaðsíða 41

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. júlí 2020 41
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10
104 REYKJAVÍK / 590 5100 / klettur.is
Opnar stöðvar
Stöðvar í húsi
Stöðvar í gám
Aukabúnaður eins og sjálfvirkur
skiptirofi og fleira
Öflug og góð þjónusta
Gerðu kröfur — hafðu samband við
Karl í síma 590 5125 eða sendu línu
á kg@klettur.is og kynntu þér þína
möguleika.
Allar stærðir
af AJ Power
rafstöðvum:
FISKNYTJAR&NÁTTÚRA
Mótvægisaðgerðir geta verið
fjölmargar; tryggja sjálfbærni
villtra laxastofna eins og fjallað
var um í fyrri grein og aðgerðir
sem má skipta niður í fyrsta og
annað þrep mótvægisaðgerða:
• Fyrsta þrep mótvægisaðgerða
sem hefur það að markmiði að
koma í veg fyrir að eldislax sleppi
úr eldiskvíum.
• Annað þrep mótvægisaðgerða
sem hefur það að markmiði að koma
í veg fyrir að eldislax sem sleppur
nái að hrygna í veiðivötnum.
Ein besta mótvægisaðgerðin,
sem reyndar hefur verið í gildi í tæp
tuttugu ár, er að staðsetja laxeldi í
sjókvíum á svæðum þar sem er
tiltölulega lítil laxveiði.
Fyrsta þrep mótvægisaðgerða
Mótvægisaðgerðir sem lagðar eru
til í Áhættumati erfðablöndunar skv.
skýrslu Hafrannsóknastofnunar frá
árinu 2017 eru haldlitlar og í sumum
tilvikum jafnvel skaðlegar ef þeim
verður komið í framkvæmd. Framan
af voru mótvægisaðgerðir bundnar
við eldissvæðið; kröfur um búnað,
verklag o.fl. Hér er um að ræða
fyrsta þrep mótvægisaðgerða sem
framkvæmt er af eldisfyrirtæki sem
eitt og sér mun ekki verða nægilegt
til að halda umhverfisáhrifum
innan ásættanlegra marka samfara
uppbyggingu á umfangsmiklu
laxeldi hér á landi. Norðmenn eru
búnir að komast að þeirri niðurstöðu
að fyrsta þrep mótvægisaðgerða
á eldissvæði er ekki nægilegt
og hafa því virkjað annað þrep
mótvægisaðgerða.
Hvernig hefur til tekist á Íslandi?
Samþykkt var með lögum á Alþingi
Íslands á árinu 2014 upptaka á
norska búnaðarstaðlinum NS
9415:2009 sem gerir miklar kröfur
um styrkleika búnaðar. Miklar vonir
voru bundnar við að með þessum
staðli mætti draga verulega úr
slysasleppingum. Það kemur þó
verulega á óvart að slysasleppingar
hér á landi sem rekja má til búnaðar
eru hlutfallslega algengari en í
Noregi þrátt fyrir að sömu kröfur
eigi að gilda í þessum tveimur
löndum. Þetta veldur áhyggjum og
þyrfti að skoða sérstaklega en verður
ekki fjallað nánar um í þessari grein.
Annað þrep mótvægisaðgerða
Það er ekki gert ráð fyrir öðru þrepi
mótvægisaðgerða í fyrstu útgáfu
Áhættumats erfðablöndunar með
að hindra uppgöngu með gildru eða
fjarlægja eldislax úr veiðiám fyrir
hrygningu og þannig horft fram
hjá því sem best þekkist erlendis.
Í annarri útgáfu Áhættumats
erfðablöndunar er þó opnað fyrir
öðru þrepi mótvægisaðgerða við
stórar slysasleppingar án þess að
skilgreina hvað sé stór slysaslepping.
Annað þrep mótvægisaðgerða er
utan lögsögu eldisfyrirtækis en í
Noregi er fenginn óháður aðili til
að fjarlægja eldisfisk úr veiðiám en
fjallað verður betur um það þegar
tekin verða fyrir viðbrögð við
slysasleppingum.
Tvískipt kerfi
Áður fyrr var lögð áhersla á það
í Noregi að telja fjölda eldislaxa
og villtra laxa í veiðiám, mæla og
fylgjast með án þess að fjarlægja
eldisfiskinn. Á síðustu árum hefur
það verklag verið viðhaft að allur
sjáanlegur eldislax er fjarlægður úr
fjölmörgum veiðiám, sérstaklega
með háu hlutfalli eldisfisks.
Verkefninu við að fjarlægja
eldislax úr veiðiám í Noregi má til
einföldunar skipta í eftirfarandi:
• Þekktur uppruni: Fjarlægja
eldislaxa af þekktum uppruna úr
veiðiám og er framkvæmt af óháðum
fagaðila sem Fiskistofa samþykkir
en aðgerðir fjármagnaðar af eiganda
strokulaxins.
• Óþekktur uppruni: Fjarlægja
eldislax af óþekktum uppruna úr
veiðiám sem yfirleitt er framkvæmt
af óháðum fagaðila og kostað af
sjóði sem eldisfyrirtækin fjármagna.
Þekktur uppruni
Ef slysaslepping á sér stað í Noregi
virkjar viðkomandi eldisfyrirtæki
strax veiðar á eldislaxi innan 500
metra frá sjókvíaeldisstöð. Fiskistofa
getur síðan aukið heimildir til veiða
í sjó bæði hvað varðar stærð svæða
og tímalengd. Í mörgum tilvikum
gerir Fiskistofa þær kröfur að
eldisaðili fjármagni vöktun og
fjarlægi eldislaxa úr nærliggjandi
veiðiám. Hve margar veiðiár þarf að
vakta leggur Fiskistofa mat á hverju
sinni og hefur eldisaðila verið gert
skylt að fjármagna vöktun og að
fjarlægja eldislax í allt að 20 veiðiám
í nágrenni við sleppistaðinn. Til
verksins er fenginn óháður fagaðili.
Fiskistofa birtir síðan skýrslur óháðs
fagaðila um niðurstöður aðgerða á
vefsíðu sinni (www.fiskeridir.no).
Kröfur um annað þrep
mótvægisaðgerða eru alltaf að
aukast í Noregi og ná þær nú
einnig til slysasleppinga í landeldi.
Í tilfelli slysasleppinga laxaseiða
í seiðaeldisstöðvum hefur
rekstraraðilum verið gert skylt að
fjármagna vöktun og að fjarlægja
eldislax úr veiðiám í allnokkrum
tilfellum.
Óþekktur uppruni
Á síðustu árum hefur verið farið
í ákveðinn fjölda laxveiðáa og
eldislax fjarlæður um haust fyrir
hrygningu. Fiskeldisfyrirtækin
greiða gjald til sjóðs (http://utfisking.
no) og kostar hann verkefni við að
fjarlægja lax úr veiðiám. Oft eru
það óháðir fagaðilar sem sjá um að
fjarlægja eldislax úr veiðiám, en
einnig eru það veiðiréttareigendur
og leigutakar. Á árinu 2019 voru
um 1.000 eldislaxar fjarlægðir úr
37 veiðiám og tókst að fjarlæga
um 85% af eldislaxinum sem
áður höfðu komið fram í vöktun.
Heimild frá stjórnvaldi þarf til að
fara í veiðiár og unnið hefur verið
með eigenda laxveiðiánna.
Við veiðarnar er notaður skutull
(harpun), stöng, gildra og nót. Það
er misjafnt hvernig tekst til við að
fjarlægja eldislax úr veiðiám af
ýmsum ástæðum. Árangurinn er
þó umtalsverður og hefur tekist að
lækka hlutfall eldislaxa undir 4% í
flestum veiðiám þar sem farið var
í aðgerðir á árunum 2016–2019.
Nánari upplýsingar er að finna á
vefsíðunni utfisking.no
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og hefur m.a. unnið
við ýmis mál tengd fiskeldi í rúm
þrjátíu ár.
Valdimar Ingi Gunnarsson.
Áhættumat erfðablöndunar laxa og
mótvægisaðgerðir
Örugg leið að Litla-Hrauni
Fangelsið að Litla-Hrauni á
Eyrarbakka hóf starfsemi þann
8. mars 1929 í húsi sem Eyrbekk-
ingurinn og húsameistari ríkisins,
Guðjón Samúelsson (1887–1950),
teiknaði í upphafi sem sjúkrahús.
Á síðasta ári var 90 ára afmælis
starfseminnar að Litla-Hrauni
minnst með ýmsum hætti en þar
er nú starfrækt stærsta fangelsi
landsins.
Meðal þess sem tengdist 90 ára
afmæli Litla-Hrauns á síðasta ári
var að Sveitarfélagið Árborg stóð
fyrir lagningu veglegrar og öruggrar
gangbrautar frá Merkisteini að Litla-
Hrauni en fram að því hafði ekki
verið gangbraut frá Heiðdalshúsi
að Litla-Hrauni. Framkvæmdum
lauk þann 8. júní sl. og er nú öryggi
Eyrbekkinga á þessari leið til vinnu
á Litla-Hrauni eins gott og frekast
getur orðið. Sigurður Steindórsson,
deilarstjóri á Litla-Hrauni, hefur
farið þessa slóð starfsmanna af
Eyrarbakka oftast eða daglega í
43 ár.
Hrútavinafélagið Örvar
á Suðurlandi, sem er samafl
brottfluttra Vestfirðinga og
heimamanna á Suðurlandi, hefur
barist fyrir framkvæmdinni í
áratug og vill á þessari stundu
þakka Sveitarfélaginu Árborg
hin farsælu framkvæmdalok
gangbrautarinnar að Litla-Hrauni.
Þess má geta að Tryggvi Ágústsson
frá Brúnastöðum í Flóa, staðgengill
forstöðumanns á Litla-Hrauni,
hefur gefið gangbrautinni nafnið
-Skáldastígur-.
Glaðir allir með göngu-braut
geislar fylla vanga.
Sigur er með þrjósku‘ og þraut
þannig málin ganga.
Björn Ingi Bjarnason,
forseti Hrútavinafélagsins
Örvars á Suðurlandi
Litla-Hraun á Eyrarbakka og nýja gangbrautin.
Gljúfurá í Borgarfirði.