Bændablaðið - 16.07.2020, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. júlí 202042
Á FAGLEGUM NÓTUM
Á Reykjum í Ölfusi hefur verið
kennd garðyrkja samfellt frá
árinu 1939. Frá upphafi hefur
verið lögð áhersla á að mennta
garðyrkjufólk til almennra
garðyrkjustarfa og þegar
fyrstu garðyrkjufræðingarnir
útskrifuðust tóku garð yrkju­
fögin miklum framförum.
Gróðrarstöðvum hefur fjölgað
og framleiðslan orðið sífellt
fjölbreyttari og framleiðendur
eru í óða önn að rækta blóm,
grænmeti og garðplöntur.
Neysluaukning er áberandi
á íslenskum garðyrkjuafurðum
undanfarin misseri og ár, jafnvel
svo að þörf er á mikilli stækkun
garðlanda og gróðurhúsa og
fyrirsjáanleg er þörf á fleiri
menntuðum garðyrkjufræðingum
í öllum garðyrkjugreinum.
Sex námsbrautir
Nú er kennd garðyrkja á
sex ólíkum námsbrautum:
Skrúðgarðyrkjubraut, Skógur
og náttúra (skógtækni),
Blómaskreytingabraut, Garð- og
skógarplöntubraut, Ylræktarbraut
og Braut um lífræna ræktun
matjurta.
Nemendur eru skráðir í
nám á tveggja ára fresti, næst
hefst kennsla í ágúst og tekur
bóknámið tvö ár í staðarnámi.
Útskrifaðir garðyrkjufræðingar
af öllum þessum brautum hafa
lært sitt fag að því marki að þeir
geta hafið störf við sína grein,
ýmist í einkafyrirtækjum, hjá
bæjar- og sveitarfélögum eða
í eigin fyrirtækjum. Námið er
nátengt atvinnulífinu, til dæmis
fer verknám fram á viðurkenndum
verknámsstöðum sem oftar en
ekki eru gróðrarstöðvar og önnur
garðyrkjufyrirtæki. Verknám
erlendis kemur einnig vel til
greina.
Aðsóknin slær öll met í ár
Að þessu sinni er aðsókn í
garðyrkjunám meiri en nokkru
sinni fyrr. Áberandi er hversu
mikil aðsókn er að námi í
lífrænni ræktun en einnig er
mikil aðsókn að ylræktarbraut,
skrúðgarðyrkjubraut og aðrar
brautir sömuleiðis. Aukning í
fjölda umsókna er nærri 40%
miðað við undanfarin ár. Öllum
nýnemum er tekið fagnandi, hvort
sem um er að ræða staðarnema
eða fjarnema. Námið hefst 24.
ágúst.
Aðstaðan á Reykjum fer sífellt
batnandi
Í allmörg ár hefur aðstaða til
kennslu verið þokkalega góð
en þó hefur fjárskortur verið
viðvarandi og nauðsynlegt að fara í
endurbætur á skólahúsi og annarri
aðstöðu til náms og kennslu. Það
er öllum Reykjavinum gleðiefni
að nú er verið að endurbyggja
gróðurskálann stóra sem er
kennimerki skólahússins og tengir
saman kennslustofur, skrifstofur,
mötuneyti og aðra aðstöðu. Vonir
standa til að verkinu verði lokið
nú í haust og þá hefst vinna við
að fylla hann á ný fallegum gróðri
sem mun bæði verða til prýði og
henta vel til kennslu.
Tilraunahús og
verknámskennsla í
gróðurhúsum og garðlöndum
Á Reykjum er tilraunagróðurhús
sem nýtist til fjölbreyttra tilrauna
í ræktunartækni. Undanfarin
ár hafa verið stundaðar
athyglisverðar tilraunir á
vetrarlýsingu grænmetis sem gefa
starfandi garðyrkjubændum aukna
þekkingu á notkun raflýsingar
sem hefur leitt til þess að hægt
er að rækta margar tegundir
allt árið, ólíkt því sem áður var.
Nemendur hafa einnig aðgang
að ræktunaraðstöðu og gera
ýmsar athuganir og verkefni
í gróðurhúsunum. Mikið safn
pottaplantna er að finna á Reykjum
og Bananahúsið víðfræga hýsir
fjölda plantna frá fjarlægum
deildum jarðar, ekki síst gróður
frá hitabeltislöndum. Á landi
Reykja vex mikill og fjölbreyttur
garðagróður og skógartré sem
nemendur nota óspart í sínu
námi, bæði til að kynnast ólíkum
tegundum og við skógarumhirðu.
Aðstaða til verklegrar kennslu
í skrúðgarðyrkju er bæði í
gróðurhúsum og annars staðar í
nágrenni skólans.
Samheldni og metnaður
einkennir starfsmannahópinn
Við skólann starfa um 15
manns, bæði kennarar og
umsjónarfólk gróðurhúsa og
útisvæða. Allir starfsmenn vinna
að sama markmiði, þ.e. að gera
Garðyrkjuskólann á Reykjum að
miðstöð þekkingar í öllum greinum
garðyrkjunnar og þar með að efla
faglega menntun stéttarinnar, nú
þegar mikil aukning er í neyslu
ferskra íslenskra garðyrkjuafurða
og almenn jákvæðni ríkir í garð
íslenskrar garðyrkju.
Ingólfur Guðnason
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ Á REYKJUM
Garðyrkjunám á Reykjum
haustið 2020
Fyrr á þessu ári birtist áhugaverð
grein í ritrýnda tímaritinu Journal
of Dairy Science (JDS) um samspil
sterks eldis á kvígum og ýmissa
framleiðslueiginleika kúa. Í ljós
kom að það er jákvætt samhengi
þarna á milli og séu kvígurnar
hraðvaxta og fljótar að ná góðum
þunga á unga aldri, þá endast þær
að jafnaði lengur sem mjólkurkýr
og eru einnig frjósamari.
Sumar kvígur bera ekki
Erlend reynsla sýnir að á kúabúum
þar sem kýr endast lengi eru að
jafnaði afurðameiri kýr og þessi
bú eru afkomulega séð betur rekin
en önnur bú, m.a. vegna þess
að þau þurfa einfaldlega færri
kvígur til viðhalds bústofnsins.
Það er því eftirsóknarvert að hafa
endingargóðar kýr en allalgengt er
að kýr nái ekki einu sinni að skila
af sér fyrsta mjaltaskeiði og sumar
kvígur skila sér ekki einu sinni til
fyrsta burðar. Þannig sýna m.a. gögn
frá Nýja-Sjálandi að á bilinu 4,8-
9,8% af Holstein-Friesian kvígum
skili sér ekki alla leið í ferlinu, þ.e.
bera ekki kálfi.

Góð bústjórn lykillinn
Það er einkar áhugavert við
framangreinda nýsjálenska rannsókn
að niðurstöður hennar undirstrika
það sem oft hefur verið bent á áður
að bústjórnin skiptir höfuðmáli þegar
kemur að endingu kúa en rannsóknin
leiddi í ljós að áhrif erfða á það hvort
kvíga skilaði sér að fyrsta burði voru
lág. Það eru því umhverfislegir
þættir sem ráða meiru um það hvort
kvígan nái þeim árangri að bera kálfi
og sérstaklega hvernig uppeldinu er
hagað. Þegar gögnin voru skoðuð
nánar kom í ljós að sterkt samhengi
var á milli þroska kvíganna, þ.e.
þunga þeirra, og endingarinnar.
Niðurstöðurnar sýndu m.a. að 76%
af þeim Holstein-Friesian kvígum
sem voru ≥343 kg við fyrstu sæðingu
voru skráðar fyrir tveimur burðum
í samanburði við ekki nema 62%
af þeim kvígum sem voru ≤290 kg
við fyrstu sæðingu. Þessi rannsókn
sýnir einnig glöggt að þegar ending
er metin þarf að taka til gagnasafns
sem nær allt frá fæðingu en oft er
miðað við endingu kúa frá fyrsta
burði, sem er s.s. of seint viðmið að
mati greinarhöfundanna.
Slök frjósemi meginástæða
förgunar
Algengasta ástæða slakrar endingar
kúa víða erlendis er slök frjósemi
og á Nýja-Sjálandi hafa þarlendir
kúabændur skráð það sem skýringu
í 35% tilfella förgunar. Þetta er
hærra hlutfall en þekkist víða
en skýringin gæti falist í því að
kúabúskapur á Nýja-Sjálandi byggir
á beitarbúskap og þar ríður á að nýta
sem allra best hámarks vöxt túnanna
á afmörkuðum tíma. Vegna þessa
reyna flestir bændur að fá kýrnar
til að bera á svipuðum tíma og hafa
etv. litla þolinmæði gagnvart kúm
sem seinka sér mikið. Þannig miða
t.d. flestir við að ná því að fá 78% af
kúnum fengnar innan 6 vikna frá því
að fengitími hefst. Meðaltal landsins
árið 2017-2018 var hins vegar ekki
nema 66% og því væntanlega margir
sem förguðu kvígum og kúm vegna
erfiðleika við að festa fang.
Ungar og þungar kvígur bera
fyrr!
Þegr horft er til gagna um þroska
kvígna og hvernig þær skila sér
áfram í kerfinu er afar fróðlegt að
skoða hverju erlent vísindafólk
hefur komist að. Í Írlandi var þetta
skoðað sérstaklega og þar kom í ljós
áhugavert samhengi á milli þunga
og fyrsta burðar. Þar voru gögn um
Holstein-Friesian kvígur skoðuð
sérstaklega og þær flokkaðar í tvo
hópa eftir þunga við fyrstu sæðingu.
Annar hópurinn vó að jafnaði 291 kg
og hinn 316 kg við fyrstu sæðingu
og í ljós kom að kvígurnar í þyngri
hópnum báru að meðaltali fyrr en
léttari hópurinn! Niðurstöðurnar
sýndu því að samhengi á milli
endingar kúa og þunga á kvígum
við fyrstu sæðingu er ekki einungis
spurning um þunga heldur að
kvígurnar nái réttum þunga á unga
aldri.
Rannsökuðu gögn um tæplega
190 þúsund kvígur
Rannsóknin, sem greinin úr JDS
byggir á, byggir á gríðarlega
umfangsmiklu gagnasafni um
kvígur á Nýja-Sjálandi en þessi gögn
náðu til upplýsinga um 189.936
kvígur! Þær voru flokkaðar í fimm
mismunandi kúakyn: Holstein-
Friesian (FS), Holstein-Friesian
blendinga (FX), Jersey (J), Jersey
blendinga (JX) og Holstein-Friesian
x Jersey blendinga (FJ). Þessir fimm
hópar voru svo rýndir sérstaklega og
þungi kvígna við 6, 12 og 15 mánaða
aldur var reiknaður út og þunginn
svo borinn saman við niðurstöður
úr skýrsluhaldinu á endingu,
burðartíðni og burðarþéttni fyrstu
þriggja burðanna.
Þessi sömu gögn um nýsjálensku
kvígurnar hafa áður verið tilefni
til rannsókna og hefur m.a. verið
rannsakað samhengið á milli
snemmþroska kvígna og afurða
á fyrsta mjaltaskeiði sem og
heildarafurðir á fyrstu þremur
mjaltaskeiðunum. Í báðum tilfellum
eru það kvígurnar sem ná því að
verða þungar snemma á ævinni sem
hafa vinninginn á hinar sem léttari
voru við fyrstu sæðingu.
92% báru fyrsta kálfi
Alls náðu 92% af fæddum kvígum
að bera fyrsta kálfi og 76% þeirra
báru tvisvar sinnum og 61% þrisvar
sinnum. Þá kom í ljós að þyngri
kvígur voru líklegri til að vera áfram
í hjörðinni fyrsta, annað og þriðja
mjaltaskeiðið en þær sem voru léttari
við fyrstu sæðingu. Þá fannst einnig
jákvætt samhengi á milli þunga á 6,
12 og 15 mánaða gömlum kvígum
og aldri við fyrsta burð og var
það óháð því hvaða hópi kvígan
tilheyrði. Samhengið við þunga við
fyrstu sæðingu fjarar þó út þegar
líður á og þegar kemur að öðru og
þriðja mjaltaskeiðinu bera þessar
kvígur reyndar enn af en munurinn
á þeim og hinum sem léttari voru við
fyrstu sæðingu er þó minni.
Þungar en ekki feitar!
Í rannsókninni kom í ljós að þó svo
að skýrt samhengi sé á milli þunga
á kvígum og því að þær nái að bera
snemma, mjólka mikið og mjólka
meira á fyrstu mjaltaskeiðunum í
heildina þá er þó einn hængur á!
Þær mega nefnilega ekki verða of
þungar eða öllu heldur of feitar.
Þetta eru reyndar ekki ný vísindi en
fyrir tæplega 40 árum sýndi bresk
rannsókn fram á að kvígur sem
holdastigast hátt festa síður fang,
rétt eins og þær sem holdastigast of
lágt. Í nýsjálensku rannsókninni var
ekki stuðst við holdastigun heldur
þungatölur og niðurstöðurnar sýndu
að ef kvígurnar reiknuðust mjög
þungar við 15 mánaða aldur, eða
þyngri en 396 kg við fyrstu sæðingu,
þá jukust líkurnar á því að þær bæru
seint í samanburði við hinar sem
reiknuðust sem þungar en þó ekki
of þungar!
Þar sem þungatölur er ekki
hægt að færa á milli mismunandi
kúakynja þarf að horfa til raungagna
sem líklega eru ekki til á Íslandi.
Það er þó líklegt að notast megi við
holdastigun en þar sem afar sterkt
samhengi er á milli holdastigunar
og þunga má ætla að nota megi
holdastigunarskalann til að meta
ástand kvígna á hverjum tíma og
óháð því kúakyni sum um er að ræða.
Erlendis er þannig mælt með því að
kvígur séu sæddar fyrsta skipti 13-14
mánaða og séu þá stigaðar upp á 6,7
stig (á skalanum 1-9).
Aldrei of seint
Eins og oft áður þarf að fara varlega
í að túlka erlendar niðurstöður
rannsókna á erlendum kúakynjum
og yfirfæra á íslenskar aðstæður og
íslenska kúakynið. Þar sem þessi
framangreinda rannsókn byggir á
gögnum sem ná yfir mörg kúakyn
og blendingskyn má færa fyrir því
rök að það auki líkurnar á því að
um sé að ræða almenna eiginleika
sem ná þvert á mismunandi
kúakyn. Rannsóknir frá Bretlandi
á holdakynjum sem sýndu áþekkar
niðurstöður benda einnig til þess.
Það sem etv. skiptir hér mestu máli
er að gera sér grein fyrir því að það er
aldrei of seint að breyta því hvernig
maður sinnir bústjórn bús síns. Eins
og hér að framan greinir skiptir
miklu máli að ná að ala kvígurnar
rétt upp svo þær nái að verða
þroskamiklar strax sem 6 mánaða,
en ekki of feitar. Ef kvígurnar
eru of léttar og hægvaxta sýna
niðurstöðurnar frá Nýja-Sjálandi að
það má draga úr neikvæðum áhrifum
þess á framtíðar endingu þeirra með
því að endurskipuleggja það hvernig
staðið er að fóðrun þeirra til að hlúa
að vexti og þroska.
/Byggt á grein úr JDS 103: 4466–4474
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Þungar kvígur endast lengur
Lengi býr að fyrstu gerð. Vel aldar kvígur standa sig betur og endast lengur.
Mynd / Sigurdór Sigurdórsson
Reykir í Ölfusi. Mynd / HKr.
Aðsókn í garðyrkjunám er mikil.
Á Reykjum er tilraunagróðurhús
sem nýtist til fjölbreyttra tilrauna
í ræktunartækni.