Morgunblaðið - 09.01.2020, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Falsfréttir ogsvokall-aðar djúp-
falsanir, sem eru
svo sannfærandi
að nánast ógern-
ingur er að greina
blekkinguna, verða stöðugt al-
gengari. Þessi þróun undir-
strikar vægi alvörufjölmiðla
sem hafa varann á og birta
ekki hvað sem er að óathuguðu
máli.
Samfélagsmiðillinn Face-
book tilkynnti í fyrradag að
bannað yrði að setja svokall-
aðar djúpfalsanir inn á hann í
aðdraganda kosninganna í
Bandaríkjunum í nóvember.
Bann þetta nær þó ekki til
myndskeiða sem teljast grín
eða háð.
Með djúpfölsunum er átt við
efni sem átt hefur verið við
þannig að engin leið er að átta
sig á hvort um er að ræða
blekkingu eða veruleika.
Tækninni til að falsa myndir
og myndskeið hefur fleygt
fram þannig að hægt er að
gera breytingar, sem erfitt er
að greina, með tiltölulega lítilli
fyrirhöfn og tilkostnaði.
Í tilkynningu frá Facebook
sagði að myndskeið yrðu fjar-
lægð ef þeim hefði verið breytt
með fulltingi gervigreindar
eða því sem kallað hefur verið
vélrænt nám. Þar er átt við
tækni til að láta vélar tileinka
sér þekkingu eða getu af
sjálfsdáðum.
Djúpfalsanir eru ískyggi-
legt fyrirbæri ef þær eru not-
aðar í annarlegum tilgangi og
hæglega hægt að rústa mann-
orði fólks með þeim. Algeng-
ast er að þessi tækni sé notuð í
klámefni. Þá eru andlit þekkts
fólks, oftast kvenna, sett inn í
myndskeið og þeim dreift á
netinu. Talað er um djúpföls-
unarklám og samkvæmt
skýrslu, sem kom út í fyrra,
voru þær fjórar vefsíður, sem
atkvæðamestar eru í að birta
slík myndskeið, með hátt í 140
milljón áhorf. Í sömu skýrslu
kom fram að á sjö mánuðum
hefði fjöldi slíkra myndskeiða
tvöfaldast.
Næstalgengast er að nota
djúpfalsanir í stjórnmálum. Í
áðurnefndri skýrslu voru tek-
in dæmi frá Gabon og Malasíu
en óttast er að þessi tækni
verði einnig notuð til að veita
pólitísk högg á Vesturlöndum
og er nú sérstaklega horft til
kosninganna í Bandaríkj-
unum.
Þekktasta dæmið úr banda-
rískum stjórnmálum um að átt
hafi verið við efni er mynd-
skeið af Nancy Pe-
losi, leiðtoga
demókrata í
fulltrúadeild
Bandaríkjaþings,
frá því í fyrra þar
sem hún drafar og
virðist undir áhrifum. Mynd-
búturinn var úr ræðu sem hún
flutti. Hægt hafði verið á hrað-
anum um fjórðung og þess
gætt um leið að röddin dýpk-
aði ekki. Áhrifin af þessu voru
að hún virtist vera við skál og
eiga erfitt um mál. Myndskeið
þetta fór víða og hafði sín áhrif
enda erfitt að sjá að brögð
væru í tafli. Ofangreindri
tækni var þó ekki beitt til að
eiga við myndskeiðið, þannig
að hinar nýju reglur Facebook
myndu því sennilega ekki ná
til þess.
Þeim fer fjölgandi sem
sækja upplýsingar og fréttir á
samfélagsmiðla og komast lít-
ið sem ekkert í tæri við hefð-
bundna eða alvörufjölmiðla.
Ljóst er að notkun djúpfals-
ana til að sverta fólk og af-
vegaleiða almenning mun fara
vaxandi. Það er því nauðsyn-
legt fyrir fólk að hafa varann á
sér gagnvart efni, sem verður
á vegi þess á netinu.
Falsfréttir komast auðveld-
lega á flug, ekki síst ef þær ýta
undir hugmyndir og skoðanir
sem fyrir eru. Leiðréttingar
vekja hins vegar yfirleitt
minni athygli ef nokkra. Má í
því sambandi rifja upp fleyg
orð Marks Twains um að lygin
sé komin hálfa leið í kringum
hnöttinn áður en sannleik-
urinn nái að reima á sig skóna.
Sú staðreynd að það færist í
vöxt að illmögulegt er að
greina á milli þess sem er satt
og logið á netinu undirstrikar
vægi hefðbundinna fjölmiðla
sem leggja áherslu á að birta
ekki óstaðfestar fréttir, nota
ekki upplýsingar nema vitað
sé hvaðan þær séu komnar og
leitast við að rétta kúrsinn ef
réttu máli er hallað eða rangt
er farið með.
Ekki er gott að þessi þróun
skuli eiga sér stað á sama tíma
og fjölmiðlar víða um heim
standa höllum fæti, ekki síst
vegna vaxandi umfangs sam-
félagsmiðlanna sem einmitt
eru vettvangur þeirra sem
dreifa djúpfölsununum og
falsfréttunum. Þessi þróun
undirstrikar því líka mikilvægi
þess að slíkir fjölmiðlar haldi
styrk sínum og afli og hafi bol-
magn til að reka öflugar rit-
stjórnir til að flytja fréttir og
skýra og koma upplýsingum
til almennings.
Tæknin til að breyta
myndskeiðum og
falsa fyrirhafnarlítið
er háskaleg}
Djúpfalsanir og
bolmagn fjölmiðla
R
íkisstjórnin hefur frá upphafi
tekið það verkefni föstum tökum
að stuðla að nauðsynlegri upp-
byggingu samfélagslegra inn-
viða. Hagstjórn stjórnvalda
mótast nú út frá breyttum forsendum en spár
gera ráð fyrir minni hagvexti á næstu árum.
Íslenska hagkerfið er undirbúið fyrir minnk-
andi umsvif og stjórnvöld hafa því farið í
skattalækkanir og aukið opinberar fram-
kvæmdir.
Meðal innviðafjárfestinga sem tengjast
mennta- og menningarmálaráðuneytinu má
nefna byggingu Húss íslenskunnar sem nú er
í fullum gangi. Hús íslenskunnar verður
glæsilegt og verðugur heimavöllur fyrir fjör-
egg íslenskrar menningar, tungumálið okkar.
Þar munu tvinnast saman fortíð, samtíð og framtíð ís-
lenskunnar. Þannig myndar húsið umgjörð um þjóðararf
Íslendinga og skapar aðstæður til að efla þekkingu og
þróun á tungumálinu. Til að íslenskan verði áfram gjald-
geng í stafrænum nútímaheimi, og okkar sjálfsagða mál,
hafa stjórnvöld fjárfest í máltækniáætlun fyrir íslensku.
Markmið hennar er að tryggja að hægt sé að nota ís-
lensku í samskiptum við tæki og í allri upplýsinga-
vinnslu.
Á árinu 2019 voru veittar 845 milljónir króna vegna
Húss íslenskunnar og áætlað er að veita 1.935 milljónir á
þessu ári. Svipaða sögu má segja um framlag til mál-
tækniverkefnisins því á árinu 2019 voru veittar 465 millj-
ónir og áætlað er að veita 604 milljónir til
verkefnisins á þessu ári.
Aðrar mikilvægar fjárfestingar eru bygg-
ing félagsaðstöðu við Fjölbrautaskóla Suð-
urnesja, viðbygging við Fjölbrautaskólann í
Breiðholti og uppbygging við Menntaskólann
í Reykjavík. Menntaskólinn í Reykjavík skip-
ar ákveðinn sess í sögu okkar og hefur lagt
mikið af mörkum til menntunar á Íslandi.
Húsnæðismál skólans eru loksins að taka á
sig metnaðarfulla mynd sem allir geta verið
stoltir af en starfshópur skilaði af sér þarfa-
greiningu og húsrýmisáætlun fyrir MR í nóv-
ember og mun ákvörðun um næstu skref
liggja fyrir í lok þessa mánaðar. Þess má
einnig geta að áætlaðar fjárfestingarheim-
ildir framhaldsskóla, sem meðal annars eru
ætlaðar til kaupa þeirra á tækjum og búnaði, hækka um
62,6 milljónir milli áranna 2019 og 2020 eða um 16%.
Öflugt menntakerfi er forsenda framfara og leggur
grunninn að áframhaldandi velsæld okkar. Við viljum að
skapandi og gagnrýnin hugsun, læsi og þátttaka í lýð-
ræðissamfélagi verði áfram undirstaða íslenska skóla-
kerfisins og það geti mætt örum samfélagsbreytingum.
Á því byggist samkeppnishæfni okkar til framtíðar. For-
senda áframhaldandi velferðar og lífsgæða á Íslandi er
öflugt og fjölbreytt atvinnulíf þar sem til staðar eru störf
fyrir menntað fólk sem stuðlar að nýsköpun og þróun.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Innviðafjárfesting eykst í menntun
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Stórtjón varð þegar eldurkom upp í fimm hæða bíla-stæðahúsi við flugvöllinn íStafangri í Noregi á
þriðjudag. Nokkur hundruð bílar
eyðilögðust og hluti hússins hrundi.
Flugumferð var stöðvuð um tíma.
Bílastæðahúsið
rúmar þrjú þús-
und bíla en um
eitt þúsund bílar
voru í húsinu
þegar eldurinn
kom upp. Eld-
urinn kom upp í
fimmtán ára
gömlum dís-
ilknúnum bíl.
Mál þetta
hefur vakið
spurningar um öryggi þegar eldur
kemur upp í bílastæðahúsum.
Slökkviliðsmenn í Noregi hafa til
að mynda kvartað yfir því að í
þessu tilviki reyndist ekki unnt að
koma stórum slökkvibílum inn í
bílastæðahúsið. Þá var ekki úð-
arakerfi í húsinu sem hefði getað
hægt á eða komið í veg fyrir út-
breiðslu eldsins.
Viðhalds og þjónustu þörf
Jón Viðar Matthíasson,
slökkviliðsstjóri á höfuðborgar-
svæðinu, segir í samtali við Morg-
unblaðið að hér á landi sé gerð
krafa um vatnsúðarakerfi í bílakjöll-
urum. „Númer 1, 2 og 3 er að menn
hugi vel að því sem er í kjallaranum
og þjónusti það vatnsúðarakerfi
sem er til staðar,“ segir hann spurð-
ur um hugsanlegar varnir. Jón Við-
ar segir að afar mikilvægt sé að
vatnsúðarakerfi fái bæði viðhald og
þjónustu svo það virki þegar á þarf
að halda. Hann bendir á að ef fólk
er í vafa með ástand í bílakjöllurum
hjá sér geti það haft samband við
slökkviliðið og óskað eftir ráðgjöf
eða aðstoð.
Bílakjöllurum hefur fjölgað
nokkuð hér á landi síðustu misseri
samfara nýbyggingum og ekki sér
fyrir endann þar á. Á sama tíma
fjölgar rafbílum ört og því þarf að
huga að því að búnaður sé til staðar
til að hlaða bílana í nýbyggingum,
sem og eldri byggingum.
Leiti til fagmanna
„Rafmagnsbílum er að fjölga
og margir eru að reyna að finna ein-
hverjar lausnir í byggingum um það
hvernig á að hlaða bílana,“ segir
Jón Viðar sem segir mikilvægt að
gæta fyllsta öryggis við þá vinnu
vegna eldhættu.
„Það er gífurlega mikilvægt að
menn fái fagmenn til að vinna slík
verk fyrir sig. Það er ekki sama
hvernig tengil þú velur og hvernig
leiðslur þú velur. Þetta þarf allt að
standast það álag sem felst í því að
hlaða bíl. Sums staðar kemur í ljós
að heimtaug húsa er ekki nægilega
góð til að sinna líka hleðslu bíla. Þá
á að leita til fagmanna og vanda til
verka við lagnir úr töflu í tengla og
annað.“
Borgar sig að vanda sig
Hann segir jafnframt að ekki
borgi sig að horfa um of í aurinn.
„Fólk ætti að velja viðurkennt efni
og viðurkenndar hleðslustöðvar.
Það er með þetta eins og annað, það
er allskonar búnaður á markaðinum
og sumt er ekki endilega nógu gott.
Það borgar sig að vanda sig.“
Jón Viðar segir að slökkviliðs-
menn hafi því miður rekið sig á
dæmi þess að fólk hafi ekki vandað
nægilega til verka við uppsetningu
hleðslustöðva fyrir rafbíla á heim-
ilum sínum. „Já, því miður. Yfirleitt
vissi fólk samt bara ekki betur. Það
tekur yfirleitt vel í ábendingar okk-
ar og lagar það sem þarf. Það hefur
ekki verið meðvituð ákvörðun að
stytta sér leið.“
Sinna þarf eldvörn-
um í bílageymslum
AFP
Eldsvoði Stórbruni varð í bílastæðahúsi við flugvöllinn í Stafangri. Erfitt reyndist að ná tökum á eldinum.
Jón Viðar
Matthíasson