Morgunblaðið - 27.02.2020, Side 64

64 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2020
Sýning Hrafnhildar Arnardóttur -
Shoplifter, Chromo Sapiens, hefur
notið fádæma vinsælda síðan hún
var sett upp í Listasafni Reykjavík-
ur - Hafnarhúsi en sýningin var
framlag Íslands til Feneyjatvíær-
ingsins í fyrra. Þegar hafa um tutt-
ugu þúsund manns séð sýninguna.
Birta Guðjónsdóttir sýningar-
stjóri verður með leiðsögn um sýn-
inguna í kvöld, fimmtudag, klukkan
20 en hún var sýningarstjóri Ís-
lenska skálans í Feneyjum í fyrra
og vann náið með Hrafnhildi að
verkinu öllu og viðamikilli fram-
kvæmdinni en um stóra innsetn-
ingu úr gervihári er að ræða. Þá
samdi hljómsveitin HAM tónverk
sem hljómar í því. Aðgöngumiði á
safnið gildir á leiðsögnina.
Á safnanótt Gestir hafa notið þess að taka
sér tíma í að upplifa Chromo Sapiens.
Leiðsögn um vinsælt verk Hrafnhildar
Minning fjórmenninganna í Bítl-
unum lifir í heimaborg þeirra,
Liverpool á Englandi. Nú hefur
verið tilkynnt að á næsta ári verði
opnaður garður í minningu George
Harrison, og verður nefndur
George Harrison Woodland Walk.
Garðurinn verður um fimm hekt-
arar og í Allerton í suðurhluta
borgarinnar, skammt frá Waver-
tree-hverfinu þar sem Harrison ólst
upp. Þar er nú skógur og votlendi
sem landslagsarkitektar munu
móta með tilhlýðilegum hætti.
Á fimmtudaginn var voru 77 ár
frá fæðingu Harrisons, sem var
annar gítarleikara Bítlanna. Hann
lést 58 ára gamall úr krabbameini.
Í The Guardian er haft eftir
borgarstjóra Liverpol að samráð
hefði verið haft við fjölskyldu Bít-
ilsins um garðinn og skipulag hans,
en Harrison er sagður hafa verið
áhugamaður um garðyrkju.
Grænir fingur George Harrison hafði
áhuga á garðyrkju auk gítarleiksins.
Garður til minningar um Bítil í Liverpool
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Þeim sem fylgjandi eru því að ríkið
greiði listamannalaun hefur fjölgað
úr 39% í 58% á rúmum áratug. Þetta
kemur fram í könnun sem MMR
gerði að beiðni Launasjóðs lista-
manna fyrr á árinu. Könnunin var
framkvæmd dagana 20.-28. janúar
2020 og náði til
1.018 Íslendinga
18 ára og eldri
sem valdir voru
handahófskennt
úr hópi Álitsgjafa
MMR.
MMR hefur frá
árinu 2010 reglu-
lega kannað af-
stöðu landsmanna
til listamanna-
launa. Í mars 2010
voru 39% svarenda fylgjandi því að
ríkið greiddi listamannalaun en 61%
var því andvígt. Í febrúar 2013 voru
46% svarenda því fylgjandi og 54%
því andvíg. Í janúar 2016 voru 53%
því fylgjandi og 47% andvíg. Í janúar
2020 voru fylgjendur 58% og 42%
andvíg.
Á meðfylgjandi grafi má sjá nánari
greiningu á svörum þátttakenda. Þar
sést að þeim sem eru mjög andvígir
því að ríkið greiði listamannalaun hef-
ur fækkað úr 33% í 20% á árunum
2010 til 2020. Á sama tíma hefur þeim
sem eru mjög fylgjandi því að ríkið
greiði listamannalaun fjölgað úr 10%
í 29%. Minni sveiflur eru í hópi þeirra
sem ekki taka jafn afgerandi afstöðu
á aðra hvora vegu.
Aukinn sýnileiki hjálpar
„Það koma alltaf gagnrýnisraddir
á listamannalaun í kjölfar úthlutana,
en mér finnst þær verða máttlausari
með hverju árinu. Úthlutanir úr
Launasjóðnum eru unnar út frá um-
sóknum á sömu faglegu forsendum
og í t.d. vísindasjóðum. Skilningur
og velvild almennings á sjóðnum
byggir á því að fólk treysti af-
greiðslu úthlutunarnefnda, hafi
skilning á tilgangi launanna og verði
vart við starfsemi sjóðsins við snert-
ingu á menningartengdu efni,“ segir
Bryndís Loftsdóttir, formaður
stjórnar Launasjóðs listamanna.
Bendir hún á að sýnileiki listamanna-
launa hafi aukast til muna með notk-
un á merki sjóðsins sem tekið var
upp fyrir nokkrum misserum. Sem
dæmi var sjóðsins getið á upplýs-
ingasíðum margra íslenskra skáld-
verka sem komu út fyrir síðustu jól
þar sem höfundar nutu listamanna-
launa, auk þess sem merki sjóðsins
sést nú oft í kynningarefni í tengslum
við tónlist, myndlist og sviðslist.
„Ég held að þetta skipti máli fyrir
almenning. Ég held að það skipti líka
máli að listafólki hefur farið hratt
fjölgandi á síðustu 30 árum. Við erum
að útskrifa mjög fjölbreyttan hóp af
listamönnum sem margir sækja sér
framhaldsmenntun erlendis. Nið-
urstaða rannsóknarinnar bendir til
þess að sífellt fleiri átti sig á því
hversu ábatasamt það er fyrir sam-
félagið að setja peninga í lista-
mannalaun,“ segir Bryndís og bendir
sem dæmi á að tónskáldin Hildur
Guðnadóttir, Jóhann Jóhannsson og
Gyða Valtýsdóttir hafi öll hlotið lista-
mannalaun.
„Það er auðvitað ábatasamt fyrir
þjóðina að eiga listamenn í fremsta
flokki. Listsköpun þeirra sem hljóta
styrk nýtist okkur sem þjóð á marg-
víslegan hátt. Hún auðgar líf okkar
og listræna upplifun ásamt því að
vekja athygli á Íslandi erlendis.
Síðast en ekki síst hjálpar listin
okkur að skilja okkur sjálf,“ segir
Bryndís.
Mikill áhugi á sköpun
Þegar litið er á fjölda umsókna á
árunum 2010 til 2020 sést að þeim
fjölgar milli ára. Árið 2010 voru um-
sækjendur 712 og hlutu 200 manns
listamannalaun. Árið 2013 bárust 711
umsóknir og 241 listamaður fékk út-
hlutað. Árið 2016 bárust 916 umsókn-
ir frá 1.581 einstaklingi (en í umsókn-
um til dæmis leikhópa eru nokkrir
einstaklingar að baki einni umsókn)
og 378 listamenn fengu úthlutað, þar
af 78 í 14 sviðslistahópum. Árið 2020
barst 901 umsókn frá 1.544 ein-
staklingum og 325 listamenn fengu
úthlutað, þar af 95 í 19 sviðslista-
hópum. Þess má geta að í ár var sam-
tals úthlutað úr Launasjóðnum 1.600
mánaðarlaunum, en starfslaun lista-
manna eru 407.413 kr. á mánuði. Út-
greidd listamannalaun á árinu nema
því samtals tæplega 652 milljónum
króna. Alls var sótt um 11.176 mán-
uði. „Sköpunarkraftur íslenskra lista-
manna er því skíðlogandi og við get-
um ekki annað en glaðst yfir því að
búa í slíku samfélagi.“
Þegar rýnt er nánar í tölur könn-
unar MMR frá janúar 2020 má sjá að
nokkur munur er á afstöðu svarenda
eftir kyni, búsetu, aldri, menntun og
starfi, en lítill sem enginn munur er á
afstöðu svarenda miðað við heimilis-
tekjur þeirra. Fleiri konur en karlar
eru fylgjandi því að ríkið greiði lista-
mannalaun, 62% samanborið við 55%.
Fleiri höfuðborgarbúar eru fylgjandi
listamannalaunum, 64% samanborið
við 46% hjá þeim sem búa á lands-
byggðinni. Meirihluti í öllum aldurs-
hópum, nema þeirra sem eru 50-67
ára, er fylgjandi listamannalaunum.
Hæst er hlutfallið í aldurshópnum 18-
29 ára eða 67%, en lægst hjá 50-67
ára eða 48%.
Sterk fylgni er milli aukinnar
menntunar og jákvæðrar afstöðu til
listamannalauna. Samtals 44% svar-
enda með grunnskólapróf eru fylgj-
andi listamannalaunum, 54% þeirra
sem lokið hafa framhaldsskólanámi
og 73% þeirra sem lokið hafa
háskólanámi.
Betra utanumhald
„Ég held að við getum sjálfum okk-
ur um kennt að útskýra ekki betur
virkni sjóðsins,“ segir Bryndís og vís-
ar þar til stjórnar sjóðsins, lista-
manna og stjórnmálamanna. „Það
stendur upp á okkur að útskýra fyrir
almenningi hvernig peningarnir eru
nýttir og það aðhald sem ríkir við út-
hlutun. Listamenn skila inn umsókn-
um og fá úthlutað á grundvelli gæða
umsóknanna. Þegar launatímabilinu
lýkur þurfa listamenn að skila fram-
vinduskýrslu þar sem þeir gera grein
fyrir vinnu sinni og skila upplýs-
ingum um þau verk sem unnin hafa
verið,“ segir Bryndís og bendir á að
enginn geti sótt aftur um listamanna-
laun nema hafa skilað framvindu-
skýrslu vegna fyrri verkefna.
„Utanumhaldið er þannig komið í
mun fastari skorður en áður var og
þar með sambærilegt við aðra sjóði
innan Rannís. Enda höfum við mark-
visst litið til annarra sjóða hvað varð-
ar utanumhald, umsóknareyðublöð
og alla úrvinnslu,“ segir Bryndís og
tekur fram að Rannís eigi því „tví-
mælalaust sína hlutdeild í vaxandi
trausti og velþóknun landans með
Launasjóð listamanna“.
Frábær skilaboð til listamanna
Þegar svör eru rýnd út frá atvinnu
svarenda sést að mestur er stuðn-
ingur meðal sérfræðinga, en 78%
svarenda í þeim hópi eru fylgjandi
listamannalaunum. Minnstur er
stuðningurinn meðal bænda, sjó-,
iðn-, véla- og verkafólks, en í þeim
hópi segjast aðeins 38% vera fylgj-
andi listamannalaunum. Næst-
minnstur er stuðningurinn hins vegar
í hópi stjórnenda og æðstu embættis-
manna, þar sem 42% svarenda segj-
ast fylgjandi listamannalaunum. „Það
kemur mér verulega á óvart að stuðn-
ingurinn sé ekki meiri í hópi stjórn-
enda og æðstu embættismanna,“ seg-
ir Bryndís og tekur fram að hún hefði
haldið að umræddur hópur væri yfir
meðallagi í menningarneyslu.
„Þegar litið er á afstöðu almenn-
ings heilt yfir sjáum við hins vegar að
við erum á réttri leið. Það er afskap-
lega ánægjulegt að þeim sem fylgj-
andi eru listamannalaunum fjölgar
hægt og örugglega með tímanum.
Það eru frábær skilaboð til lista-
manna og einnig stjórnmálamanna,
sem taka ákvörðun um hversu mikið
fjármagn er sett í málaflokkinn,“
segir Bryndís.
Spurð hvort ráðgert sé að halda
áfram að fylgjast með afstöðu lands-
manna til listamannalauna segist
Bryndís vona það. „Ég á bara eitt ár
eftir sem formaður núverandi stjórn-
ar og ætla ekki að grípa fram fyrir
hendur næstu stjórnar. En ég held að
það sé mjög ákjósanlegt að hafa slík-
ar mælingar, ekki bara um þennan
sjóð heldur alla sjóði.“
Könnunina má nálgast í heild sinni
á vef Rannís.
20%
25%
32%33%
22%22%23%
29% 29%30%
27%
29% 29%
23%
18%
10%
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að ríkið greiði listamannalaun?
Mars 2010 Febrúar 2013 Janúar 2016 Janúar 2020
Mjög andvíg(ur) Frekar andvíg(ur) Frekar fylgjandi Mjög fylgjandi
'10 '13 '16 '20 '10 '13 '16 '20 '10 '13 '16 '20 '10 '13 '16 '20
Heimild könnun MMR fyrir Launasjóð listamanna
Stuðningur fer úr 39% í 58% á áratug
 Meirihluti landsmanna fylgjandi því að ríkið greiði listamannalaun  Stuðningurinn mestur meðal
ungs fólk, háskólamenntaðra og sérfræðinga  1.600 mánaðarlaunum úthlutað úr Launasjóði í ár
Bryndís
Loftsdóttir
Vagnhöfði 7, 110 Reykjavík | Sími: 5175000 | stalogstansar.is
Gott úrval af reimum í
snjósleða, bíla og fjórhjól.
reimar
í snjósleða, bíla og fjórhjól