Morgunblaðið - 29.02.2020, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. FEBRÚAR 2020
Ránarvellir 15, 230 Keflavík
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Í einkasölu raðhús á einni hæð, á góðum stað í Keflavík
Myndir og lýsing á eignasala.is
Verð kr. 42.500.000 110 m2
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Ídag, 29. febrúar, erhlaupársdagur sam-kvæmt almanakinu.Þá er ágætt tilefni til
að rifja upp minnisvísuna
góðu: Ap., jún., sept., nóv.,
þrjátíu hver, / einn til hinir
kjósa sér. / Febrúar tvenna
fjórtán ber, / frekar einn þá
hlaupár er.
Orðið hlaupársdagur er
fornt. Jónas Hallgrímsson
notaði raunar orðið hlaup-
dagur í þýðingu sinni á
stjörnufræðiriti eftir Ursin
(1842): „aukadagurinn heitir
hlaupdagur og árið hlaup-
ár“.
Heitið hlaupár í tímatali
okkar tengist því að hlaupa yfir vikudag. Viðbótardagur í hlaupári veld-
ur því nefnilega að allar dagsetningar sem á eftir koma lenda óhjá-
kvæmilega einum vikudegi seinna en ella hefði verið. Það var laugar-
dagur þegar við fögnuðum degi íslenskrar tungu 16. nóvember 2019 en
hlaupárið 2020 veldur því að nú lendir 16. nóvember á mánudegi en
ekki á sunnudegi eins og
annars hefði mátt vænta.
Við munum með öðrum orð-
um hlaupa yfir sunnudag-
inn.
Orðið hlaupár er þekkt í
ýmsu samhengi allar götur
frá tíma elstu ritheimilda
enda var mjög snemma ritað á norrænu um rímfræði eða tímatals-
fræði. Það kemur einnig fyrir í mörgum samsetningum í fornritunum,
svo sem hlaupársdagur, hlaupársmessa, hlaupársnótt, hlaupárstungl
og hlaupársöld. Íslenska orðið hlaupár á sér beina hliðstæðu í færeysku
leypár, í norskum mállýskum og eldri norsku laupår, sömuleiðis í ensku
leap year. Enska sagnorðið leap (í fornensku hléapan) er af sömu rót og
hlaupa.
Á dönsku er talað um skudår sem merkir eiginlega „ár með inn-
skoti“. Þar er fyrirmyndin latneska heitið annus intercalarius, þ.e. ár
með viðbættum degi sem skotið hefur verið inn (sbr. latneska sagn-
orðið intercalare „bæta einhverju við, skjóta einhverju inn“). Samsvar-
andi heiti eru í norsku bókmáli skuddår, nýnorsku skotår og sænsku
skottår.
Í Rímfræði Þorsteins Sæmundssonar (1972) segir að hlaupársdegi sé
bætt við febrúar sem var um skeið síðasti mánuður ársins að tímatali
Rómverja. Deginum skyldi skotið inn eftir vorhátíðina 23. febrúar.
Hlaupársdagurinn varð því 24. febrúar. Það hafði í för með sér í kirkju-
legu tímatali að messur, sem ella voru dagana 24.-28. febrúar, féllu á
25.-29. febrúar þegar hlaupár var. Þorsteinn Sæmundsson segir að á
Íslandi hafi Matthíasmessa, 24. febrúar, þó yfirleitt verið látin haldast
þann dag en í staðinn hafi 25. febrúar verið gerður að hlaupársdegi hér-
lendis. Á vef Almanaks Háskólans er m.a. vísað í fróðlegan pistil eftir
Þorstein um sögu hlaupáranna. Þar kemur fram að það var ekki fyrr en
1968 að farið var að skrá 29. febrúar sem hlaupársdag í almanakinu en
áratugina á undan var 25. febrúar merktur sem hlaupársdagur.
Árið 1956 var hlaupár. Þá skrifaði Velvakandi Morgunblaðsins, á
þeirra tíma hlaupársdegi, 25. febrúar, að þar með hafi bæst við einn
dagur „og ætti það að bæta ofurlítið úr því tímaleysi er þjakar menn á
þessum síðustu og hraðfleygu tímum“.
Hlaupár
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
aripk@hi.is
Verkfall Eflingar hjá Reykjavíkurborg hefur vakiðspurningar um stöðu arftaka þeirra flokka, semeinu sinni voru kallaðir „verkalýðsflokkar“, enþá er átt við Alþýðuflokk og Alþýðubandalag.
Arftakar þeirra urðu Samfylking og Vinstri grænir.
Í borgarstjórn Reykjavíkur er vinstri sinnaður meiri-
hluti, sem báðir þeir flokkar, Samfylking og VG, eiga aðild
að, en sú staðreynd sýnist engu hafa breytt í samskiptum
borgarinnar við Eflingu.
Hvað veldur?
Eru tengslin á milli verkalýðshreyfingarinnar og arf-
taka fyrrnefndra flokka alveg horfin?
Sennilega. Svo virðist sem völdin í Samfylkingu og VG
séu komin í hendur háskólaborgara og að það sé liðin tíð
að fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar hafi þar einhver
áhrif sem máli skipta.
Nú má vel vera að þetta hafi ekki gerzt vegna þess að
það hafi verið ásetningur háskólaborgaranna að losa sig
við verkalýðshreyfinguna heldur hafi forysta verkalýðs-
hreyfingarinnar einfaldlega komizt að þeirri niðurstöðu að
staða hennar væri sterkari með því að draga úr beinum
tengslum við tvo stjórnmálaflokka.
En hver sem skýringin er, þá
kann sá veruleiki að hvorki Sam-
fylking né Vinstri grænir geti
lengur talizt „verkalýðsflokkar“ að
skýra þá hörðu afstöðu sem meiri-
hluti borgarstjórnar virðist hafa
tekið í vinnudeilu Eflingar.
Þessi breytta staða getur haft mikil áhrif á þróun
stjórnmálanna hér. Í fyrsta lagi þrengir hún mjög þann
grunn sem Samfylking og VG standa á, sem ætti að vera
umhugsunarefni fyrir þá báða. Í öðru lagi kann þetta að
vera skýring á því að ekki sjást merki um óróa í baklandi
VG, þótt ýmislegt hafi komið upp í landstjórninni sem ætla
mætti, miðað við forsendur áður fyrr, að yrði erfitt fyrir
VG.
Nýjasta dæmið um það er stuðningur VG við nýja
einkavæðingu Íslandsbanka án þess að enn hafi sést nokk-
ur merki um lagabreytingar til þess að koma í veg fyrir að
leikurinn verði endurtekinn frá hinni fyrri einkavæðingu
ríkisbankanna.
Í þriðja lagi opnar þessi staða tækifæri fyrir aðra til
þess að höfða til þeirra kjósendahópa sem eru nátengdir
verkalýðshreyfingunni. Þar má fyrst nefna Flokk fólksins
en að mörgu leyti má segja að Inga Sæland sé eina röddin
á Alþingi, sem tekur upp hanzkann fyrir þá kjósendur á
Alþingi.
En svo má líka nefna þann flokk sem áður fyrr var orð-
inn annar stærsti flokkurinn á ASÍ-þingum, ef svo má að
orði komast, og þar er átt við Sjálfstæðisflokkinn.
Þótt mörgum kunni að koma það á óvart í dag var Sjálf-
stæðisflokkurinn orðinn mjög öflugur innan verkalýðs-
hreyfingarinnar fyrir 60 árum eða svo og í þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins þá og síðar voru einstaklingar sem gegndu
eða höfðu gegnt lykilstöðum innan verkalýðshreyfingar-
innar. Þar má nefna Pétur Sigurðsson (sem kallaður var
Pétur sjómaður á þeim árum), Sverri Hermannsson og
nokkru síðar Guðmund H. Garðarsson, en tveir þeir síðar-
nefndu voru forystumenn í hreyfingum verzlunarmanna.
Sjálfstæðisflokkurinn þarf á því að halda um þessar
mundir að endurnýja sig, eins og að var vikið hér fyrir
viku, og ein aðferð hans til þess væri sú að leggja meiri
áherzlu á að ná til umræddra kjósendahópa. Það getur
hann m.a. gert með því að leggja stóraukna áherzlu á
neytendamál og hagsmuni neytenda, sem að hluta til eru
sömu kjósendahópar og tengjast verkalýðsfélögunum
vegna félagsaðildar að þeim.
Það er í raun stórmerkilegt að þessi rofnu tengsl við
verkalýðinn eins og hann var einu sinni kallaður, en
kannski er nútímalegra að tala um almenna launþega, hafi
að því er virðist lítið komi til umræðu, hvort sem er í Sam-
fylkingu eða VG, alla vega opin-
berlega. Getur verið að forystu-
sveitum þessara flokka sé alveg
sama?
Og svo má líka spyrja: Hvert er
erindi þessara flokka við kjós-
endur í dag? Vissulega má segja að
Vinstri grænir berjist fyrir umhverfismálum og að Sam-
fylkingin berjist fyrir því að koma Íslandi inn í Evrópu-
sambandið. En eru þetta ekki raunverulega einu stóru
baráttumál þessara flokka um þessar mundir?
Það er hægt að færa ákveðin efnisleg rök fyrir því að
sumir þeirra hópa sem nú eru í verkfalli á vegum Eflingar
eigi rétt á því sem kallað er „leiðrétting“. Þau eru eftirfar-
andi:
Einu sinni voru leikskólar kallaðir barnaheimili og
verkefni þeirra var fyrst og fremst barnagæzla í þess orðs
fyllstu merkingu. Nú vitum við betur en áður vegna marg-
víslegra rannsókna síðustu áratugi, að það sem gerist í
barnæsku mótar líf okkar allra.
Í vetur eða vor mun Ásmundur Einar Daðason barna-
málaráðherra leggja fram frumvarp sem unnið hefur ver-
ið að frá því að hann tók við ráðherraembætti, sem snýst
um snemmbæra íhlutun í málefni barna.
Leikskólakennarar og grunnskólakennarar á fyrstu
stigum grunnskóla, eru lykilaðilar í því að sjá og greina
vandamál sem við er að etja á heimilum barna og getur
haft neikvæð áhrif á allt þeirra líf.
Í því felst að þeirra hlutverk er orðið mikilvægara en
háskólakennara.
Hvernig stendur á því að kjörnir fulltrúar í borgar-
stjórn Reykjavíkur virðast ekki hafa áttað sig á þessu
grundvallaratriði, sem réttlætir „leiðréttingu“ á launum
bæði faglærðs og ófaglærðs fólks á leikskólum?
Kannski verður verkfall Eflingar einmitt nú til þess að
opna augu þjóðarinnar fyrir því vanmati á mikilvægi
sumra starfshópa í samfélaginu, sem er til staðar.
Verkfall Eflingar
og „verkalýðsflokkarnir“
Það eru til efnisleg rök fyrir
„leiðréttingu“ á launum
starfsfólks á leikskólum.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Engum hefur tekist betur aðmæla fyrir frjálsum alþjóða-
viðskiptum en franska rithöfund-
inum Frédéric Bastiat. Ein kunn-
asta háðsádeila hans á tollverndar-
menn er „Bænarskrá kertasteypar-
anna“, sem birtist árið 1846.
Framleiðendur kerta, vax, tólgs,
eldspýtna, götuljósa og annars ljós-
metis senda bænarskrá til franska
fulltrúaþingsins. „Við þurfum að
sætta okkur við óþolandi samkeppni
erlends aðila, sem nýtur slíks for-
skots í ljósframleiðslu, að vara hans
flæðir inn á innlendan markað á
hlægilega lágu verði. Um leið og
hann kemur á vettvang, hættir vara
okkar að seljast, neytendur flykkj-
ast til hans, og einn geiri fransks at-
vinnulífs sér fram á fullkomna
stöðnun með margvíslegum afleið-
ingum. Þessi aðili er enginn annar
en sólin.“
Höfundar bænarskrárinnar
benda á, að löggjafinn geti skapað
þörf fyrir tilbúið ljós með því að tak-
marka aðganginn að náttúrlegu
ljósi, til dæmis með því að skylda
fólk til að loka dyrum og byrgja
glugga á daginn. Við það geti fram-
leiðsla á tólg til dæmis aukist, svo að
kvikfjárrækt verði umfangsmeiri, en
það leiði aftur til víðáttumeiri bit-
haga og örvi framleiðslu á kjöti, ull
og tilbúnum áburði. Takmörkun á
náttúrlegri ljósframleiðslu sé at-
vinnulífinu í hag.
Bastiat tekur annað dæmi til sam-
anburðar. Ef glóaldin (appelsína)
frá Lissabon er helmingi ódýrara en
glóaldin frá París, þá er það vegna
þess, að náttúrlegur og um leið
ókeypis hiti frá sólinni veitir fram-
leiðendum í Lissabon náttúrlegt for-
skot. Þeir þurfa aðeins að leggja á
sig helminginn af fyrirhöfn fram-
leiðendanna í París. Þetta nota toll-
verndarmenn sem röksemd fyrir að
takmarka innflutning glóaldina frá
Portúgal. En ef framleiðsluvara er
bönnuð fyrir að vera að hálfu leyti
ókeypis, á þá ekki að banna vöru,
sem er að öllu leyti ókeypis?
Bastiat sýnir með þessum dæm-
um, að alþjóðleg verkaskipting veit-
ir okkur aðgang að alls konar gæð-
um, sem við ráðum ekki sjálf yfir.
Fiskur er veiddur ódýrar á Íslandi
og vín ræktað ódýrar í Síle en víða
annars staðar, og aðrir jarðarbúar
njóta þess síðan í frjálsum alþjóða-
viðskiptum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Bænarskrá
kertasteyparanna