Morgunblaðið - 29.02.2020, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. FEBRÚAR 2020
Ákvörðun heil-
brigðisráðherra um
að flytja legháls-
krabbameinsleitina til
heilsugæslunnar og
brjóstakrabbameins-
leitina til Landspítala
háskólasjúkrahúss
(LSH) um næstu ára-
mót hefur vakið furðu
margra og almenn-
ingur auk fagfólks
spyr hvað liggi hér að baki.
Leitarstöð Krabbameinsfélagins
(LKÍ) hefur á undanförnum árum
átt við erfiðleika að stríða sökum
minnkandi mætingar, mönnunar-
og stjórnunarvandamála. Ljóst er
að þessar staðreyndir samtvinnast
ákvörðun ráðherra og verður því
hér leitast við að varpa nánara
ljósi á þessa þætti.
Minnkandi mæting
Áður hefur komið fram að rekja
megi minnkandi mætingu til
breyttra þjóðfélagshátta, aðallega
í kjölfar bankahrunsins 2008. Þar
kom einnig fram að flutningur
leitar til heilsugæslustöðva á
höfuðborgarsvæðinu myndi vart
auka mætinguna en lagt var til að
kannað yrði hvort niðurfelling
skoðunargjalda myndi bæta hana
(Mbl. 30.4. 2018; 14). Leitarstöðin
hefur gert slíka könnun, hjá yngri
konum við fyrstu komu, með já-
kvæðum áhrifum á mætingu.
Mönnunarvandamál tengjast
læknamönnun röntgendeildar fé-
lagsins og endurspeglar alþjóðlegt
vandamál, sem byggir á því að
margir röntgenlæknar hafa lítinn
áhuga á þessu undirsviði sér-
greinar sinnar. KÍ hefur gert
ítrekaðar tilraunir til að koma á
samstarfi við röntgendeild LSH
en þær tilraunir hafa ætíð mistek-
ist, eða allt þar til ráðuneytið setti
LSH þau skilyrði á árinu 2015 að
leysa þetta vandamál.
LSH virðist þó í reynd hafa sett
þau skilyrði að í stað samvinnu við
KÍ myndi spítalinn taka yfir fram-
kvæmd sérskoðana á Brjósta-
móttöku LKÍ. Í bakspeglinum
hefði mátt sjá fyrir þessa þróun
mála ef rýnt hefði verið í gögn
varðandi eldri samningaumleitanir
KÍ við Borgarspítalann í Fossvogi
og síðar við LSH á árinu 2006.
Fyrri stjórnir KÍ gerðu sér
grein fyrir því að stóru spítalarnir
vilja frekar yfirtöku
en samvinnu og leit-
uðu því samstarfs við
Röntgen Domus og
stóð það samstarf allt
fram til 2015 er félag-
ið neyddist til að af-
sala Brjóstamóttöku
LKÍ til LSH en það
afsal leiddi fljótlega
til lengri biðtíma
kvenna sem þurftu á
sérskoðun brjósta að
halda.
Nú stefnir í að öll
brjóstakrabbameinsleitin muni,
með fulltingi ráðherra, flytja um
næstu áramót frá LKÍ til LSH
þvert á vilja stjórnar KÍ. Spurn-
ingin er þó hvort LSH hafi áhuga
á að yfirtaka boðun og eftirlit í
brjóstahópleitinni eða hvort sá
pakki verði áfram hjá Stjórnstöð
LKÍ, en sú stöð mun væntanlega
einnig yfirgefa KÍ um næstu ára-
mót ef spár sérfróðra reynast
réttar.
Stjórnunarvandamál
Eftir mikla uppbyggingu á LKÍ
fram til bankahrunsins 2008 hófst
umfangsmikill hagræðingarferill
innan KÍ, sem síðar orsakaði
ágreining milli þáverandi sviðs-
stjóra leitarsviðs og stjórnar varð-
andi leitaráherslur og leiddi til
starfsloka sviðsstjóra, að lokinni
ársskýrslugerð vorið 2013, hálfu
ári fyrir lögboðin starfslok.
Sá sviðstjóri sem þá tók við
stöðunni hélt áfram hagræðing-
arferli stjórnar, sem leiddi til um-
deildra breytinga á aldursmörkum
boðunaraldurs, millibili boðana, að
eldri konum og konum með ein-
kenni frá fæðingarvegi var vísað
til lækna utan stöðvar, ljós-
mæðraskoðunar í stað læknisskoð-
unar og aðskilnaðar legháls- og
brjóstakrabbameinsleitar (Lækna-
blaðið 2014;2:112-113). Hið síðast-
nefnda skapaði síðan grundvöll
fyrir yfirtöku LSH á brjósta-
krabbameinsleitinni eins og áður
er lýst.
Þegar nýr sviðsstjóri leitarsviðs
var síðar tímabundið settur for-
stjóri félagsins komu upp brestir í
samstarfið við stjórn þar sem
áform sviðsstjórans voru sögð þau
að hann vildi færa leitarstarfið al-
farið frá KÍ, sem augljóslega gekk
þvert á hagsmuni stjórnar og fé-
lagsins. Samstarfinu lauk síðar
með starfslokum sviðsstjórans í
árslok 2017.
Sviðsstjórinn fyrrverandi hefur
þó áfram möguleika til að vinna að
framgangi skoðana sinna varðandi
breytt skipulag leitar þar sem
hann situr nú í fagráði landlæknis
um skimanir og í verkefnastjórn
ráðuneytisins fyrir hönd heilsu-
gæslunnar, þar sem m.a. er fjallað
um framtíðarstaðsetningu Stjórn-
stöðvar LKÍ sem annast alla boð-
un til krabbameinsleitar, hefur
umsjón með eftirliti kvenna með
afbrigðilegar leitarniðurstöður,
annast ársskýrslugerð og aðra úr-
vinnslu úr gagnabanka leitarinnar.
Áður hefur verið bent á mik-
ilvægi þess að ekki sé raskað við
starfsemi Stjórnstöðvar LKÍ, óháð
hverjir annist framkvæmd leit-
arinnar (Mbl. 30.4. 2018; 14) en nú
bendir allt til þess að verk-
efnastjórn ráðuneytisins muni ráð-
leggja ráðherra að flytja Stjórn-
stöð LKÍ til Þróunarseturs
heilsugæslunnar og hefur KÍ þar
með gegn eigin vilja verið svipt
öllum sínum leitarverkefnum.
Sorglegur endir á nær 60 ára
starfi Leitarstöðvar í þágu ís-
lenskra kvenna.
Lokaorð
Tölur Krabbameinsskrár og árs-
skýrslur LKÍ fram til 2013, sem af
einhverjum ástæðum er síðasta
aðgengilega ársskýrsla leitarinnar,
auk fjölda fræðigreina, staðfesta
að leitin hefur sannað gildi sitt.
Þar sem árangur fyrirhugaðra
breytinga er mjög vafasamur er
nauðsynlegt að ráðherra rökstyðji
frekar ákvörðun sína um að leggja
niður Leitarstöðina í Skógarhlíð,
sem í augum flestra kvenna hefur
verið skjól fyrir konur sem hafa
þurft og þurfa á þjónustu hennar
að halda.
Í minningu Leitarstöðvar
Krabbameinsfélagsins
Eftir Kristján
Sigurðsson » Árangur fyrirhug-
aðra breytinga er
mjög vafasamur og ráð-
herra ber því að rök-
styðja frekar ákvörðun
sína um að leggja niður
Leitarstöðina í Skógar-
hlíð.
Kristján Sigurðsson
Höfundur er prófessor emeritus,
yfirlæknir og sviðsstjóri leitarsviðs
KÍ 1982-2012.
kiddos@simnet.is
Ég þýddi og end-
ursagði nokkur viðtöl
eftir Cyril Connolly,
sem var nokkurs kon-
ar Nordal þeirra
Breta, fyrir Lesbók
Morgunblaðsins árið
1960.
Sama ár hélt ég til
London vegna forn-
verslunar sem við rák-
um nokkrir kunn-
ingjar. Mælti mér mót við Connolly
á hinu heimsþekkta kaffihúsi Cafe
Royal þar sem þeir sátu forðum fé-
lagarnir Oscar Wilde, T.S. Eliot,
Somerset Maugham og bölsýnis-
skáldið Wyndham Lewis og ótal
aðrir, þ. á m. Esra Pound. Ég hitti
Connolly á kaffihúsinu.
Þar sat hann í góðum félagsskap
með franska leikskáldinu Jean Ge-
net, sem heimsfrægur varð fyrir
leikrit sitt „Vinnukon-
urnar“ sem Bríet Héð-
insdóttir setti upp við
miklar vinsældir. Með
honum var Ted Hug-
hes, lárviðarskáld
Breta sem hafði verið
giftur hinni frægu og
umdeildu skáldkonu
Sylviu Plath.
En þarna var líka sá
skelfir bresku leikhús-
anna, umræddur Ken-
neth Tynan. Hann ætl-
aði að hafa viðtal við
Jean Genet fyrir Playboy.
Eftir góða tvo tíma á kaffistaðn-
um buðu þeirra Genet og Tyman
okkur að koma með þeim á Hotel
Savoy, aðalsnobbhótel Breta, og
þiggja smá sjúss.
Rölti þessi litli menningarsinnaði
hópur þangað. Við gengum inn í
anddyri þessa rándýra hótels og að
lyftunni. Út úr henni kom þá hin
íðilfagra Marlyn Monroe og risa-
vaxinn þeldökkur maður, greinilega
lífvörður hennar hágöfgi. – Kenneth
sem þekkti Monroe var fljótur að
átta sig og spurði leikkonuna hvort
þau vildu ekki þiggja smá veitingar
í okkar félagsskap. Þau voru alveg
sátt við það og sátum við þessi
ágæti selskapur næstu tvo tímana.
Þá kvöddu þau skötuhjúin og við
Connolly og Ted Hughes skildum
sáttir og ánægðir.
Marilyn Monroe
og Kenneth Tynan
Eftir Braga
Kristjónsson »Kenneth var fljótur
að átta sig og spurði
Monroe hvort þau vildu
ekki þiggja smá veit-
ingar í okkar fé-
lagsskap.
Bragi Kristjónsson
Höfundur var bókakaupmaður
í Reykjavík.
Engir mannkostir
felast í geðþótta-
ákvörðunum þar sem
tilfinningar ráða á
stað þess að fara að
lögum. Nú snýst
réttlætið um ein-
staklingsbundin góð-
verk. T.d. að flytja
nokkra samkyn-
hneigða Afríkumenn
til landsins og klappa
sjálfum sér á bakið, ekki að beita
sér af alefli fyrir samkynhneigða í
Afríku. Til þess hefur Evrópa þó
alla burði. Í háskólanum okkar
mun vera kennt að skilyrði um
þróunaraðstoð séu óréttmæt. Það
samrýmist víst ekki rétttrúnaði
daganna.
Landamæravarsla
eða sjálfstýring valds
Að veita dvalarleyfi hvað sem
reglum líður er það nýjasta hjá
vinstra fólki. Hvenær á að fara að
lögum og alþjóðasamningum? Er
það valkvætt? – Já, segja Viðreisn
og aðrir vinstrimenn. Nú er
mottóið að heimila börnum land-
vist, einkum afmælisbörnum. Jafn-
vel þeim börnum sem þegar hafa
fengið hæli í Evrópu! Þó dregur
enginn í efa þátt glæpahringa í
barnasmyglinu til Evrópu, ekki
nokkur maður. Samt er ýtt undir
það. Mbl.is og aðrir öfga-
vinstrifjölmiðar látast ekkert vita.
Stöð 2, RÚV, Egill og Kolbrún
ekki heldur. Hvað er að Íslend-
ingum?
Hvers vegna er tímabundið
landamæraeftirlit ekki hafið?
Ólöglegur innflutningur fólks er
löngu kominn úr böndunum. Svo-
kölluðum hælisleitendum, umsækj-
endum um alþjóðlega vernd, á Ís-
landi fjölgar með degi hverjum.
Og fiskisagan flýgur um kjánana á
Íslandi. Ásóknin hingað er marg-
föld á við ásóknina í
að flytjast til Dan-
merkur. Danir hafa
ekki fjármuni í að
taka við öllum sem
þangað vilja. En þá
hafa Íslendingar!
Löglegur innflutn-
ingur er líka yfir við-
ráðanlegum mörkum
meðan atvinnuástand
fer versnandi. Þegar
svo er komið má Ís-
land sem aðildarríki
að EES grípa til
tímabundinna ráð-
stafana. Er ríkisvaldið á Íslandi á
sjálfstýringu? Er afstaðan sú að
þetta reddist? Danir og Svíar
hófu landamæravörslu síðla árs
2015 við langtum betri aðstæður
en eru nú á Íslandi. Þeir nefndu
ástandið með réttu neyðarástand.
Hvernig stendur á að Íslendingar
vita allt betur en aðrar þjóðir?
Beinn og óbeinn kostnaður
vegna hælisleitenda
Viðurkenndur kostnaður vegna
hælisleitenda slagaði í fjóra millj-
arða í fyrra. Nágrannaþjóðir
okkar vita að kostnaðurinn er til
framtíðar og eykst og eykst.
Þetta eru engin eins skiptis út-
gjöld. Álagið eykst á „innviðina“
nafntoguðu. Heilbrigðiskerfið og
félagsþjónustan þarf að geta
staðið undir auknu álagi. Um
fimmtungur notenda sprunginnar
bráðaþjónustu eru útlendingar;
en auðvitað alls ekki allir ólög-
legir innflytjendur.
Frétt af bráðamóttökunni
Kær mágur minn á besta aldri
lést frá stórri fjölskyldu fyrir
skömmu. Hann var veikur fyrir,
en banameinið var plássleysi á
bráðamóttöku. Nú stendur upp á
svilkonu mína að greiða skuld-
irnar og framfleyta fjölskyldunni.
Kennarar og foreldrar í Vest-
urbænum munu ekki láta sig
málið varða. Logi mætir ekki
Spurningar
til ráðherra inn-
flytjendamála
Eftir Einar S.
Hálfdánarson
Einar S.
Hálfdánarson
Fyrir rúmum 20 ár-
um var Póstur og sími
ohf-aður. Í eitt ár var
til fyrirtækið Póstur
og sími ohf. en um
áramótin var fyrir-
tækinu skipt upp og til
varð Síminn og Ís-
landspóstur. Eins og
gefur að skilja var
strax farið í að einka-
væða Símann að fullu
og selja hann. Talað
var um símapeningana en hvað af
þeim varð veit enginn, þeir hurfu í
einhvern vasa í einkavæðingaræði
áranna eftir aldamót.
Íslandspóstur fór ekki sömu leið
og fjárfestar þessara ára knúðu
ekki á pólitíkina að einkavæða póst-
inn með sölu í huga. Líklega ekki
nægilega girnilegir gróðamögu-
leikar í augsýn þar.
Síðan þá hefur samfélagsþjónusta
póstsins verið spurningarmerki og
pólitíkin og fyrirtækið hafa rekið þá
stefnu að fyrirtækið sjálft fjármagn-
aði samfélagsþjónustuna. Ríkið sem
ber ábyrgð á þessari þjónustu var
stikkfrí og lagði ekki eina krónu inn
í rekstur. Í reynd var staðan þannig
að hagnaður á
ákveðnum svæðum
fjármagnaði pakkann.
Sem sagt, notendur
póstþjónustu á
ákveðnum svæðum
fjármögnuðu þá þjón-
ustu með hærri gjöld-
um og meiri kostnaði.
Þetta þótti pólitíkinni
gott mál og þægileg
staða að láta neytendur
borga brúsann og
sleppa frá ábyrgðinni.
Nú hafa ný póstlög
tekið gildi og ef til vill
verður gerður þjónustusamningur
við Íslandspóst eins og lögin gera
ráð fyrir. Miðað við umræður og
gerðir stjórnar ohf-sins virðist eiga
að halda uppteknum hætti, ekkert
fjármagn til alþjónustunnar frá rík-
inu og neytendur á þéttbýlum svæð-
um landsins látnir greiða fyrir hana
með hærri gjöldum. Vonandi er
þetta rangt lesið hjá mér en ég er
hræddur um að svona verði þetta
eins og verið hefur. Ohf-ið mun
halda þeirri stefnu að það gangi fyr-
ir en þjónustan skert og fólki fækk-
að til að eiga fyrir þessari fjár-
mögnun alþjónustunnar.
Samfélagsþátturinn er orðinn auka-
atriði.
Er póstþjónusta
samfélagsþjónusta?
Eftir Jón Inga
Cæsarsson
Jón Ingi
Cæsarsson