Morgunblaðið - 29.02.2020, Blaðsíða 34

34 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. FEBRÚAR 2020
Við minnumst
ömmu okkar með
hlýju hjarta en
syrgjum þennan
mikla missi úr lífi okkar. Stund-
irnar á Háaleitisbrautinni ein-
kenndu æsku okkar, þar sem við
sátum tímum saman í eldhúsinu,
gæddum okkur á ofnhituðu brauði
með bræddum osti og sötruðum á
heitu kakói. Síðar um kvöldið
fylgdumst við með ævintýrum
Svanaprinsessunnar og hlustuð-
um á ömmu lesa Grimms-ævintýr-
in. Oft lágum við í faðmlögum
saman uppi í rúmi að klóra hvor
annarri á bakinu og snúa hárinu
upp á fingur.
Á síðari árum var amma alltaf
áhugasöm um nýjasta slúðrið,
hlustaði vandlega á það erfiði sem
hrjáði okkur unglingsstelpurnar
og deildi sögum um áhugaverða
karaktera. Með tímunum dýpkuðu
samræðurnar þar sem við rædd-
um lífsspeki og sálfræði með ap-
peritíf í hönd. Amma var okkar
trúnaðarvinkona, það var ekkert
sem við gátum ekki deilt með
henni og fengið í staðinn góðar
leiðbeiningar um hvernig við gæt-
um tæklað ýmis mál. Auk þess
kynnti hún okkur þau helstu
áhugamál sem hafa mótað okkar
lífsleið. Staðráðin í að „allt sem við
systurnar tækjum okkur fyrir
hendur gerðum við 100% pró-
sent“.
Amma gerði Ísland að okkar
heimili en hikaði ekki við að koma
og heimsækja okkur hvar sem við
annars vorum staddar. Hún
studdi okkur í því fjölbreytta verk-
efni að flytja til nýs lands og fylgd-
ist spennt með öllum okkar ætl-
unarverkum, hvernig sem þau
fóru. Hún var sjálf full af ævin-
týraþrá og ferðaðist til margra
menningarheima, sem einkenndi
hana mjög. Hún var full af visku
og þekkingu sem hún miðlaði
áfram til okkar systranna.
Rauðsokkan, hún amma okkar,
stoð okkar og stytta. Aukið sjálfs-
öryggi okkar og stolt af fjölbreytta
bakgrunninum er ömmu að þakka.
Hún kenndi okkur listina að læra,
lifa og njóta. Þökk sé ömmu höld-
um við út í lífið með þekkinguna að
vopni, auk styrkleika og skarp-
Vilborg
Sigurðardóttir
✝ Vilborg Sig-urðardóttir
fæddist 14. janúar
1939. Hún andaðist
15. febrúar 2020.
Útför Vilborgar
fór fram 28. febr-
úar 2020.
leika sem hún veitti
okkur. Við geymum
minninguna um
hana með því að lifa
eftir þeim lífsreglum
sem hún kenndi okk-
ur.
Alexandra Jóns-
dóttir og Anas-
tasía Jónsdóttir.
Árið 1980 var ég í
framhaldsnámi mínu að vinna að
könnun um áhrif menningarauðs á
nám og Vilborg lenti í símaúrtak-
inu: „Hvað ég á margar bækur?
Ég get mælt metrana með
tommustokknum,“ svaraði hún að-
spurð um bókaeign sína. Þegar ég
hafði lokið spurningum mínum
sagði hún að nú væri kominn
hennar tími til að yfirheyra mig.
Það gerði hún og tveimur árum
síðar hafði hún frumkvæði að því
að ég kom til kennslu sem fé-
lagsfræðikennari við Fjölbrauta-
skólann við Ármúla.
Þessi fyrstu kynni mín af Vil-
borgu urðu þannig örlagavaldur í
lífi mínu og í framhaldinu varð hún
minn helsti áhrifavaldur í starfi.
Vilborg var enda einn frumkvöðla
þess að félagsfræði var tekin upp
sem kennslugrein í framhalds-
skólum.
Ég lærði margt af Vilborgu
enda var hún skarpgáfuð og víð-
sýn kona og hafði frá mörgu að
segja. Hún var gagnrýnin í hugs-
un og óhrædd við að setja mál sitt
fram á ákveðinn, hreinskilinn og
stundum hvassan hátt. Vilborg
kenndi mér að forvitni væri kostur
fremur en löstur enda undirstaða
þekkingarleitar. Ég var ekki einn
um að lenda í yfirheyrslu hennar
um ætt mína og æsku. Fyrrver-
andi samstarfskona hefur sagt frá
því að þegar hún byrjaði kennslu
þá spurði Vilborg hana um um
ættina og þegar í ljós kom að hún
þekkti til foreldranna þá horfði
Vilborg rannsakandi á viðmæl-
andann og sagði: „Hún mamma
þín var alltaf svo ansi hreint
myndarleg en þú ert svo lík hon-
um pabba þínum.“ Þeir sem
þekktu til Vilborgar vita að at-
hugasemdir af þessu tagi voru
uppspretta vináttu.
Vilborg var mikil baráttukona
fyrir jafnrétti kynja og átti sína
aðkomu að stofnun Rauðsokka-
hreyfingarinnar. Hún var líka
mikil íslenskukona og hneykslað-
ist stundum yfir undarlegri notk-
un íslensks máls. Hún gat verið
kaldhæðinn húmoristi og kunni
vel á tvíræðni. Eitt sinn þegar
rætt var um kynferðislega áreitni
og hugtökum eitthvað ruglað sam-
an í umræðunni kvað Vilborg upp
úr með því að á kennarastofunni
væri allt of lítið um kynferðislegt
áreiti. Menn setti hljóða.
Vilborg hafði sterkar skoðanir á
mönnum og málefnum. Mannlýs-
ingar hennar voru oft óborganleg-
ar. Fáum dögum áður en hún
kvaddi heimsótti ég hana á líkn-
ardeild og þrátt fyrir að hún væri í
nokkru lyfjamóki sagði hún mér
frá manni nokkrum og notaði svo
litskrúðug lýsingarorð til að segja
frá kostum og löstum að slíkt verð-
ur ekki jafnað.
Eins og verða vill þegar við eld-
umst þá skiptu barnabörnin Vil-
borgu miklu. En það voru ekki
bara barnabörn hennar heldur
vildi hún vita allt um börn og
barnabörn annarra. Vilborg var
enda mjög góður vinur vina sinna
og í veganesti nú sagði hún mér að
ég yrði að lesa „Lifandi vatnið“
hennar Jakobínu. Það mun ég
gera um leið og ég þakka fyrir að
hafa kynnst Vilborgu í gegnum
samtal okkar um bækur. Kynni
mín af henni bættu líf mitt.
Í gegnum veikindi Vilborgar
stóð Vikar með henni eins og sá
klettur sem hann var henni alla
tíð. Við Guðrún sendum honum,
sonum Vilborgar og barnabörnun-
um okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Hannes Í. Ólafsson.
Vilborgu kynntumst við árið
1972 þegar þær Unnur urðu sam-
kennarar í Lindargötuskóla og
síðan áfram í Ármúlaskóla meðan
báðar voru við störf, en á þeim ár-
um átti Vésteinn líka samstarf við
Ólaf, fyrri mann hennar. Vilborg
reyndist frá fyrstu kynnum eftir-
minnileg kona, ræðin, fróð og
áhugasöm um menn og málefni,
hafði ákveðnar skoðanir sem hún
átti létt með að orða með hnitmið-
uðum hætti og oft kímni blöndn-
um, jafnvel háði ef svo bar undir.
Hún var vinmörg, heimilið fallegt
og gestrisni mikil, veitingar rausn-
arlegar og umræður fjörugar.
Góðar og skemmtilegar minning-
ar eigum við um ferðalög með
henni og Vikari. Þegar þau heim-
sóttu okkur í Kaliforníu 1989 fór-
um við saman í miklum sumarhita
í hinn ægifagra fjalladal, Yose-
mite, og einnig að Tahoevatni á
mörkum Kaliforníu og Nevada.
Nokkru eftir aldamótin fórum við
fjögur saman skemmtilega og
fróðlega ferð til Prag, Dresden,
Leipzig og Weimar. Þá kom sér
vel mikil þekking þeirra hjóna
beggja á evrópskri sögu og menn-
ingu, auk þess sem Vikar kunni
góð skil á þessum borgum frá
námsárum sínum. Eftirminnileg
er dagsferð til Vestmannaeyja á
fögrum sumardegi um svipað
leyti. Þannig mætti lengi telja, en
hvenær sem Vilborg var með í för
setti hún svip á dagana með návist
sinni.
Ævistarf hennar var kennsla og
vel mátti skynja hve annt henni
var um nemendur sína; hún hafði
lifandi áhuga á þeim sem einstak-
lingum ekki síður en námsfólki.
Með þakklæti og söknuð í huga
kveðjum við Vilborgu og sendum
Vikari, Jóni, Halldóri og öðrum
aðstandendum einlægar samúðar-
kveðjur.
Unnur og Vésteinn.
Nær fimmtíu ára samfylgd er
lokið.
Ég kynntist Vilborgu þegar
hún trúlofaðist bróður mínum,
Ólafi Jónssyni, snemma á 7. ára-
tugnum. „Hver er þessi yndis-
fagra stúlka?“ spurði hann vin
sinn, Hrafnkel Thorlacius, á balli í
Sjálfstæðishúsinu. Hann kynnti
þau og framhaldið varð hjóna-
band.
Óli bróðir var á þessum tíma við
nám í bókmenntafræði í Stokk-
hólmi. Að því loknu giftust þau hjá
sýslumanni og hófu búskap í lítilli
íbúð í kjallaranum á Smáragötu 9.
Við mamma, Ásgerður Guð-
mundsdóttir, bjuggum á efri hæð-
unum sem þau höfðu einnig afnot
af. Íbúðinni í kjallaranum fylgdi
klósett í skonsu undir súð en hend-
ur þurfti að þvo í eldhúsvaskinum
og sömuleiðis bursta tennur.
Mamma dó 1966 sjötíu og eins
árs gömul. Þá voru synirnir Jón og
Halldór báðir fæddir. Sá yngri að-
eins fimm mánaða svo eðlilegt var
að við hefðum aðsetursskipti. Ég
flutti því í kjallarann og á hlýjar
minningar þaðan eins og ég veit að
Vilborg og bróðir minn áttu líka.
Þessari sambúð lauk 1968 og við
eignuðumst okkar eigin íbúðir, Vil-
borg og Ólafur á Háaleitisbraut en
ég á Fálkagötu. Tengslin voru
áfram góð en þó meiri eftir að ég
eignaðist Ásgerði dóttur mína
1973. Þau hjálpuðu mér eins og
þau frekast gátu. Við mæðgur vor-
um t.d. alltaf hjá þeim á aðfanga-
dagskvöld og sóttum þá í leiðinni
Ragnhildi móðursystur okkar Óla
sem var með okkur þangað til hún
fór á elliheimilið á Höfn í Horna-
firði.
Eftir að Ólafur og Vilborg
skildu 1976 héldum við mæðgur
áfram aðfangadag hátíðlegan með
Jóni, Halldóri og Villu, en vorum
hjá bróður mínum og Sigrúnu
Steingrímsdóttur og síðar líka
Völu litlu á annan í jólum. Þessi til-
högun hélst í mjög langan tíma
einnig eftir að Vikar Pétursson,
seinni maður Vilborgar, kom til
sögunnar, Kristín yngri dóttir mín
fæddist 1979 og bróðir minn var
dáinn aðeins 48 ára að aldri. Ég
man aðeins eftir einni undantekn-
ingu, Vikar og Halldór voru hjá
okkur á Fálkagötu þegar Villa brá
sér í ferðalag um suðurhöf ásamt
systursyni sínum, Benedikt Blön-
dal.
Villa og Vikar voru mér sérlega
hjálpsöm meðan stelpurnar voru
litlar, sóttu þær í sveit að Indriða-
stöðum í Skorradal og kannski líka
að Kálfafellsstað í Suðursveit og
þær voru hjá þeim þegar ég brá
mér til útlanda eða í fjallaferðir.
Vilborg sýndi fólki svo mikinn
áhuga, húsfreyjunni á Indriðastöð-
um, Betu og Fjalari á Kálfafells-
stað og var svo minnug á frásagn-
arverða atburði.
Fyrir þetta og svo margt margt
annað vil ég þakka.
Sólveig Jónsdóttir.
Þeir segja að maður komi í
manns stað. En enginn kemur í
stað bestu vinkonu minnar í ára-
tugi. Við Villa kynntumst þegar við
settumst báðar í MR og urðum
vinkonur fyrir lífstíð. Það eru 64 ár
liðin síðan þá. Við lærðum latínu í
þrjú ár og að því er mig minnir, á
hverjum degi síðasta árið. Það
þótti ómissandi í þá daga. Fátt
stendur eftir af þeim fræðum en
orðin integer vitae, scelerisque pu-
rus, hafa komið sér fyrir í ein-
hverju hugskoti í öll þessi ár sem
liðin eru og sitja þar föst enda má
segja að þau séu eilíf sannindi.
Þessi orð hafa verið þýdd með
vammlaus og vítalaus á íslensku en
mér finnst þau tákna heilindi
hjartans, að svíkja ekki sannfær-
ingu sína, fara í gegnum lífið frjáls
eins og við vorum borin, segja
sannleikann. Þannig var Villa og
þannig mun ég ætíð minnast henn-
ar. Hún var gæfusöm í lífinu og
eiginmaðurinn, synirnir og barna-
börnin voru eins og blómakrans
kringum hana þar til yfir lauk. Og
þá eru ótaldar þær þúsundir sem
hún kenndi og hjálpaði í starfi sínu.
Vertu sæl, elsku Villa mín. Guð
mun gefa þér stað sem þér hæfir í
ríki sínu.
Guðrún Finnbogadóttir.
Vilborg er nú horfin til annarra
heima, kvenskörungur sem bar
nafnið sitt einkar vel. Ég kynntist
henni fyrir hartnær hálfri öld, þeg-
ar við Jói komum á Hallormsstað,
hvort úr sinni áttinni. Þar réð Vil-
borg ríkjum. Hún var brosmild en
íbyggin, eins og við hefðum þekkst
lengi, þarna urðu endurfundir
fornra sálna. Straumur lífsins bar
okkur hingað og þangað og áfram
mættumst við á óvæntum slóðum.
Síðar kom á daginn að við áttum
sameiginlega hjartans vinkonu,
Jóhönnu Þráinsdóttur, sem við
kvöddum fyrir nokkrum árum.
Það var dásamlegt að eiga Vil-
borgu að í vinkvennahópi Jóhönnu.
Framkoma hennar bar jafnan vott
um festu, æðruleysi og einurð, en
undir niðri bjó ólgandi kímni og sí-
kvikur áhugi á margvíslegum mál-
efnum. Mikið var alltaf gaman að
rabba við hana, og oft hittum við
þau Vikar á merkum menningar-
viðburðum.
Við hjónin erum Vilborgu þakk-
lát fyrir samfylgdina og vottum að-
standendum hennar innilega sam-
úð.
Ólöf Pétursdóttir.
Það er rétt sem Jón Ólafsson
hefur sagt um móður sína, hún var
hvorki einföld manneskja né
hversdagsleg. Það munar verulega
um hana Vilborgu í hugum okkar
vina hennar og þannig var það,
bæði á góðum stundum sem slæm-
um, í gleði og sorg. Það var gott að
gleðjast með Villu, en það var líka
gott að gráta með henni. Við hlust-
uðum saman á Lotte Lenya syngja
Brecht og þegar Villa tók undir
með stórstjörnunni mátti vart
heyra á þeim nokkurn mun.
Vilborg tók virkan þátt í barátt-
unni fyrir réttindum kvenna og á
þar markvert framlag í ræðu og
riti. Við fögnuðum góðum sigrum í
pólitíkinni og börðumst saman fyr-
ir hinum góða málstað. Hún var
skarpur og gagnlegur gagnrýn-
andi, háðfugl og húmoristi og ekki
manneskja hinna ódýru lausna.
Mestar þakkir kann ég henni þó
fyrir ótal merkisstundir á Háaleit-
isbrautinni og ýmis uppátæki okk-
ar fullorðna fólksins – og ekki síður
fyrir syni hennar, sem gerðust
strokupiltar úr sumarbúðum og
voru mér bæði skemmtan og yrk-
isefni.
Vikari Péturssyni, Jóni, Hall-
dóri og barnabörnunum sendi ég
mínar innilegustu kveðjur og ást-
arþakkir fyrir allar góðu stundirn-
ar.
Guðrún Helgadóttir.
Mislengi er líf vort í hafi, yrkir
Hannes Pétursson. Við Vilborg
vorum samstarfsmenn í FÁ um
aldarfjórðungs skeið en þekkt-
umst fyrr vegna ættartengsla;
konan mín og hún eru systkina-
dætur. Hún hugsaði svo sannar-
lega um fjölskyldu sína og frænd-
garð. Saga og félagsfræði voru
aðalkennslugreinar hennar í FÁ
þótt stundum kæmi hún að fleiri
fögum. Hún var vel að sér, sótti
námskeið, fylgdist grannt með
nýjungum og velti fyrir sér náms-
efni en tók ekki upp nýjar bækur
nema þær stæðust gagnrýni.
Nemendum varð hún minnisstæð.
„Henni tókst að skilja eftir ein-
hverja vissu hjá mér sem fékk mig
til þess að trúa því að ég hefði hæfi-
leika til þess að tjá mig í orðum.
Hún lét í ljós persónuleg viðbrögð
við verkefnum og var sterkur kar-
akter, hafði ríka nærveru. Hún
fann leiðir til þess að hvetja þá sem
voru alveg úti á túni. Gafst ekki
upp heldur rótaði í þeim,“ sagði
gamall nemandi í skeyti til mín.
Hún hélt góðum aga áreynslulaust
en henni mislíkaði þegar klárir
krakkar sóuðu hæfileikum sínum í
leti og vanrækslu og tók þá til
bæna. Sumir fyrirgáfu henni ekki
fyrr en eftir nokkra daga, sáu þá
að sér og áttu síðan í henni hvert
bein. Hún bar hag nemenda fyrir
brjósti og ég veit mörg dæmi þess
að hún liðsinnti þeim í stóru og
smáu utan kennslu. Hún var stór-
veldi á kennarastofunni og leyndi
því ekki ef henni fannst samstarfs-
menn sjúska við fræði sín, flytja
skrítnar tillögur á fundum eða
sýna ekki fullan metnað í starfi,
gat þá verið hvassyrt en mildaðist
með árunum. Sem nemandi í MR
og HÍ var hún býsna beinskeytt,
hef ég sannspurt, og gerði ríkar
kröfur til kennara. Hún var róttæk
í skoðunum og var meðal stofn-
enda Rauðsokkahreyfingarinnar,
lét þar til sín taka og átti sinn þátt í
kvennafrídeginum 1975. Hún var
prýðilega ráðholl. Í skólum þurfa
yfirvöld að taka ótal ákvarðanir,
helst fljótt og þó ígrundaðar. Að-
gát skal líka höfð í nærveru sálar
því að í skólum snýst starfið um
fólk, ekki fisk eða fénað. Það var
gott að bera undir hana álitamál,
fá nýtt sjónarhorn og röksemdir
áður en hlutirnir voru geirnegldir.
Hún var vandaður yfirlesari, orð-
fær og hafði góða tilfinningu fyrir
vönduðu máli. Hún blessaði allar
skólaslitaræður mínar og gerði þá
gagnlegar athugasemdir áður en
ég flutti þær.
Þau hjón Vikar og Vilborg voru
gestrisin heim að sækja og þar
var vel veitt og margt spjallað og
stundum lengi sumarbjartar næt-
ur. Þau voru einstaklega samhent
hjón og fylgdust vel með í menn-
ingarlegum efnum og tóku vissu-
lega þátt í stormum tíðarinnar.
Nú hafa kvölddyrnar lokist upp
fyrir henni eins og bíður okkar
allra einhverja óvissa stund. Hún
hefur slegist „í fylgd með söngn-
um / silfurbjarta / inn í kvöld-
skuggaþröng / þar sem klukku-
hljómur ferðalagsins þagnar“ eins
og Hannes Pétursson segir á vís-
um stað. Við Magnea þökkum
henni samfylgd og trausta vináttu
og vottum ástvinum hennar sam-
úð okkar.
Sölvi Sveinsson.
Kveðja frá rauðsokkum
Það voru galvaskar og baráttu-
glaðar konur sem gengu á rauðum
sokkum niður Laugaveginn 1. maí
1970 í kröfugöngu verkalýðsins,
aftast. Þar var Villa og þar vorum
við. Í kjölfarið varð Rauðsokka-
hreyfingin til. Síðan þá höfum við
gengið saman margan veginn
okkur til skemmtunar og þroska.
Samstilltar stóðum við að baráttu-
málum og uppákomum hreyfing-
arinnar. Glöddumst þegar vel
gekk og héldum þétt saman þegar
á okkur var ráðist fyrir nýstárleg-
an málstað sem braut gegn alda-
gömlum hefðum. Margt sem nú
þykir sjálfsagt þótti fádæma rót-
tækt á þeim árum, eins og t.d. það
að öll börn ættu að eiga möguleika
á leikskóladvöl yfir daginn eða
konur ættu rétt á sambærilegum
launum fyrir sambærileg störf.
Starfsaðferðir rauðsokka voru
óvenjulegar á þess tíma mæli-
kvarða, með mótmælum á götum
úti, dreifingu flugrita og fleiri að-
gerðum sem voru ekki daglegt
brauð í þá daga. Kröfum var kom-
ið á framfæri, gjarnan beint við
ráðamenn þjóðarinnar. Vilborg
var hugmyndarík og í aðgerðum
hreyfingarinnar var hún málefna-
leg; sókndjörf kynnti hún
áherslur rauðsokka hvort sem var
á opinberum vettvangi eða á fund-
um margvíslegra félagasamtaka.
Sokkholt nefndist aðsetur hreyf-
ingarinnar og þar lagði Villa sitt af
mörkum. Til er mynd af henni þar
einbeittri, bograndi yfir ritvélar-
skrifli að semja texta.
Vilborg var fróð og kunni að
miðla þekkingu sinni. Á fyrstu
mánuðum hreyfingarinnar mynd-
aði hún fræðsluhóp um sögu kven-
réttinda á Íslandi á árunum 1850
til 1916, enda sagnfræðingur að
mennt. Við samningu endurminn-
inga rauðsokka, Á rauðum sokk-
um, baráttukonur segja frá, sem
út kom árið 2011, var henni falið
að rita sagnfræðilegan inngangs-
kafla.
Villa hafði sterka viðveru, var
gefandi og ræðin á sinni fallegu
norðlensku mállýsku. Minnug um
menn og málefni skemmti hún
samferðafólki sínu með sögum
sem hún setti oft í skemmtilegan
búning.
Samheldnin og vináttan hefur
verið okkur mikils virði í gegnum
árin. Við kveðjum með trega Vil-
borgu Sigurðardóttur, litríka vin-
konu og samstarfskonu um leið og
við þökkum henni framlag hennar
til kvennabaráttunnar á Íslandi.
F.h. okkar sem stofnuðum
Rauðsokkahreyfinguna saman,
Helga Ólafsdóttir og
Gerður G. Óskarsdóttir.
Þökkum auðsýnda samúð, vináttu og
hlýhug við andlát og útför ástkærrar
frænku okkar,
KOLBRÚNAR JENSDÓTTUR
hjúkrunarfræðings.
Innilegar þakkir færum við starfsfólki á
hjúkrunarheimilinu Mörk fyrir alúð og góða umönnun.
Bróðurbörn og systursynir
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð,
kærleika og hlýjar kveðjur við andlát og
útför elskulegrar móður okkar,
tengdamóður, ömmu og langömmu,
RUTHAR PÁLSDÓTTUR.
Sérstakar þakkir til starfsfólks
Hjúkrunarheimilisins Eirar fyrir góða umönnun og hlýju í garð
Ruthar.
Brynja Vermundsdóttir Logi Úlfarsson
Kristín Fenger Vermundsd. Helgi Benediktsson
Páll Ómar Vermundsson
Sigurbjörg I. Vermundsdóttir Öystein Moe
barnabörn og barnabarnabörn