Morgunblaðið - 16.04.2020, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórnvöldkynntu ífyrradag
hvernig fyrsta
skrefinu í að af-
létta hömlum á at-
hafna- og félagslíf í landinu
vegna kórónuveirunnar yrði
háttað. Þessar aðgerðir verða
ekki raktar hér, en margir
munu ugglaust fagna því að
geta loks farið til tannlæknis
og fleiri að komast í klippingu.
Hins vegar verður hvorki hægt
að komast í sund né í ræktina.
Fjöldatakmörk á samkomum
munu fara úr 20 einstaklingum
í 50 og áfram mun gilda reglan
um að halda tveggja metra
fjarlægð á næsta mann. Það er
vissulega léttir að fyrirséð er
að draga megi úr hömlunum,
en um leið sést hvað langt er í
land að hlutirnir verði eins og
fyrir farsótt.
Ekki er nokkur leið að segja
fyrir um hvenær öllum höml-
um verður aflétt og enn er á
huldu hvernig farið verður að
því. Það á bæði við um að-
stæður innanlands og eins
ferðir til útlanda. Þar er ekki
aðeins spurning um aðgerðir
íslenskra stjórnvalda, heldur
einnig takmarkanir sem kunna
að verða settar erlendis. Búast
má við kröfum um sóttkví enn
um sinn, hvernig sem þeim
verður háttað.
Þessar takmörkuðu breyt-
ingar sem kynntar voru í
fyrradag og taka gildi 4. maí
sýna líka hvað mikilvægt er að
almenningur haldi áfram að
virða mörkin
næstu þrjár vik-
urnar. Eins og
Thor Aspelund,
prófessor í líftöl-
fræði við Háskóla
Íslands, hefur bent á tókst
með aðgerðunum hér á landi
að draga úr fjölgun smita,
þannig að nær er að tala um
heftan vöxt fremur en veld-
isvöxt, sem átt hefði sér stað
hefði faraldurinn náð að stinga
sér niður fyrir alvöru líkt og
víða í Evrópu og Bandaríkj-
unum.
Kórónuveiran er hins vegar
ekki horfin. Hún er enn til
staðar og getur farið á flug
eins og sést á því að enn grein-
ast smit og munu gera það um
sinn. Það er því nauðsynlegt að
halda áfram einbeitingu og
virða fyrirmæli og reglur, þótt
það geti verið erfitt þegar vor
er í lofti, náttúran tekur við
sér og hlýnar í veðri.
Í raun má segja að rysjótt
tíð og kuldaköst undanfarið
hafi verið bandamaður aðgerð-
anna til að hemja veiruna og
átt sinn þátt í að halda fólki
innandyra, en það verður ekki
hægt að reiða sig á að ótíðin
haldist til frambúðar. Þar við
bætist að þegar smitum fækk-
ar er hætt við að kæruleysi
geri vart við sig. Nú reynir á
úthaldið. Það verður ekki auð-
velt að hemja þau systkini,
kæruleysið og óþolinmæðina,
en mikið veltur á að það takist
eigi að koma í veg fyrir bak-
slag. Það vill enginn.
Kórónuveiran er enn
til staðar og getur
farið á flug}
Reynir á úthaldið
Hún er dökkmyndin sem
Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn dró í
fyrradag upp af
efnahagslífi
heimsins. AGS tel-
ur að þróuð hagkerfi dragist
saman um rúm 6% á þessu ári
og þau vanþróuðu um 1%.
Indland og Kína verði þó með
jákvæðan hagvöxt sem er
fagnaðarefni fyrir þann mikla
fjölda fólks sem þar býr.
Þá er jákvætt að AGS telur
að efnahagurinn taki vel við
sér á næsta ári en þó er því nú
spáð að framleiðsla í þróaðri
hagkerfum verði 5% minni á
næsta ári en spá frá því í
október síðastliðnum gerði
ráð fyrir.
Höggið á Ítalíu er talið að
verði enn meira en hjá öðrum
þróuðum ríkjum, eða 10% sam-
dráttur á þessu ári, og Frakk-
land, Þýskaland og Bretland
eru einnig talin fara verr út úr
þessu en meðaltal þróuðu
ríkjanna. Bandaríkin eru á svip-
uðu róli og þessi ríki samkvæmt
AGS, en ekki er
víst að öll kurl séu
komin til grafar
þar – og svo sem
ekki annars staðar
heldur.
Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn talar um verstu
kreppu frá fjórða áratug síð-
ustu aldar og að fjármálakrepp-
an fyrir tólf árum blikni við hlið
þeirrar sem nú gangi yfir.
Þetta er spá sem freistandi
væri að loka augunum fyrir en
þó er vissara að hafa hana í
huga þegar stefnan er mörkuð
hér á landi. Þau ríki sem fara
hvað verst út úr kórónuveirunni
að mati AGS eru mikilvæg við-
skiptalönd Íslands, meðal ann-
ars ferðaþjónustunnar. Þessar
horfur eru því verulegt
áhyggjuefni og benda til að
jafnvel þó að kunni að opnast
fyrir ferðalög á milli landa inn-
an fárra mánaða, sem er óvíst,
sé ekki hægt að ganga út frá
því að kaupmáttur líklegra
ferðamanna verði á næstunni
eins og hann var fyrir
kórónuveirufaraldurinn.
AGS telur að mörg
helstu viðskiptalönd
Íslands fari illa út úr
kórónuveirunni}
Spá sem veldur áhyggjum
H
eilbrigðiskerfið okkar er ein
heild sem vinnur að því mark-
miði að veita samfellda þjónustu
þar sem hagsmunir notenda eru
hafðir að leiðarljósi. Sjaldan
hefur mikilvægi þessarar heildar verið jafn
augljóst eða jafn mikið og nú. Allir þeir sem
starfa í heilbrigðiskerfinu og veita þjónustuna
stilla nú saman strengi til þess að láta allt
ganga sem best í viðbrögðum okkar við CO-
VID-19-faraldrinum.
Heilbrigðiskerfið sýnir um þessar mundir
burði sína til þess að takast á við afleiðingar
faraldursins. Það hefur sýnt okkur, og gerir
enn, að það býr yfir ótrúlega mögnuðum mann-
auði, þekkingu, sveigjanleika og styrk.
Landspítali hefur staðið í stafni í þessu verk-
efni. Með breytingum á húsnæði var sett á
laggirnar sérstök COVID-19-göngudeild sem verið hefur
miðstöð þjónustu við alla þá sem eru smitaðir af veirunni
hér á landi. Aðrar deildir spítalans hafa sinnt krefjandi
verkefnum í breyttum aðstæðum af miklum dugnaði.
Sjúkrahúsið á Akureyri hefur ráðist í viðamiklar breyt-
ingar á sinni starfsemi og sett á laggirnar tvær nýjar ein-
ingar, sérstaka COVID-19-legudeild og göngudeild og
starfsmenn þar eiga hrós skilið.
Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri hafa átt gott og
náið samstarf við Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins,
Læknavaktina, heilbrigðisstofnanir á landsbyggðinni og
aðra veitendur heilbrigðisþjónustu í því augnamiði að
tryggja einstaklingum með COVID-19 sem
besta þjónustu.
Heilsugæslan, bæði opinbera heilsugæslan
og hin einkarekna, sinnir mikilvægu hlutverki
í faraldrinum og hefur umbylt starfsemi sinni
með aukinni fjarþjónustu, sinnir sýnatökum
auk hefðbundinna verkefna.
Heilbrigðiskerfið okkar er að sýna hvað býr
í því. Fólk í framlínu leggur sjálft sig í hættu
og vinnur sína vinnu af trúmennsku í þessum
fordæmalausu aðstæðum. Ég hef sjálf talað
fyrir sterku opinberu heilbrigðiskerfi og er
mjög ánægð með það þegar heilbrigðiskerfið
sýnir þessa burði. Ég er viss um það að eftir
þessa lotu munum við vera fær um það að stilla
enn betur saman strengi um að efla það og
styrkja.
Ég tel að hér eftir sem hingað til þurfum við
að halda áfram að efla heilbrigðiskerfið okkar. Þetta
álagspróf sem við erum í núna sýnir það og sannar að við
eigum ekki að spara í heilbrigðisþjónustu. Sú þjónusta
snýst ekki bara um líf og heilsu hvers og eins einstaklings,
heldur um sjálfsmynd þjóða. Það snýst um það að við vit-
um að við erum sjálfum okkur næg, höfum inniviði sem
þola stór áföll og að við höldum utan um okkar veikasta
fólk og stöndum saman þegar bjátar á. Ég mun áfram
beita mér fyrir því að íslensk heilbrigðisþjónusta verði í
forgrunni og áhersla lögð á að efla hana og styrkja.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Magnað heilbrigðiskerfi
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Umhverfisstofnun hefur umárabil tekið þátt í kostn-aði sveitarfélaga við refa-veiðar og er byggt á
þeirri forsendu að nauðsynlegt sé að
veiða refi til að koma í veg fyrir tjón.
Hins vegar hafa nánast engar upplýs-
ingar borist um slíkt tjón af völdum
refa þrátt fyrir að kallað hafi verið
eftir þeim frá bændum og sveitar-
félögum. Árlega síðustu þrjú ár voru
veidd á bilinu 5.900-7.000 dýr.
Refir eru friðaðir samkvæmt
lögum um vernd, friðun og veiðar á
villtum fuglum og villtum spendýrum.
Ráðherra hefur heimild til að veita
undanþágu frá friðun til varnar tjóni.
Þær eru að mestu á kostnað sveitar-
félaga með framlagi ríkisins undir eft-
irliti Umhverfisstofnunar. Meint tjón
hefur aldrei verið metið, að því er seg-
ir á heimasíðu Náttúrufræði-
stofnunar.
Forsendur brostnar
„Miðað við skort á skráningum á
tjóni er það mat Umhverfisstofnunar
að forsendur séu í raun brostnar fyrir
áframhaldandi veiðum með því fyrir-
komulagi sem er í dag. Stofnunin tel-
ur því ljóst að það þurfi að fara í gagn-
gera endurskoðun á fyrirkomulaginu
og hugsanlega breyta áherslum þann-
ig að forsendur refaveiða verði sér-
stakir verndarhagsmunir, s.s. æðar-
varp eða fuglaverndarsvæði,“ segir í
uppgjöri Umhverfisstofnunar á áætl-
un um refaveiðar 2017-2019.
Þar kemur fram að Umhverfis-
stofnun hafi í samráði og samvinnu
við Búnaðarstofu unnið að gerð til-
kynningaforms vegna tjóns af völdum
refa og minka. Engar tilkynningar
höfðu verið skráðar í grunninn síðari
hluta febrúar þegar gengið var frá
uppgjöri fyrir síðasta veiðitímabil.
Lög í endurskoðun
Í áætlun um refaveiðar 2020-22
gerir Umhverfisstofnun fyrirvara
vegna endurskoðunar, sem nú er í
gangi, á lögum nr. 64/1994 um vernd,
friðun og veiðar á villtum fuglum og
villtum spendýrum. Í veiðiáætluninni
kemur fram að bæta þurfi þekkingu á
þáttum sem hafa áhrif á stofnstærð
refsins og setja markmið um ákjósan-
lega verndarstöðu hans til framtíðar.
Aukin áhersla verði á skráningu og
mat á tjóni af völdum refs, svo hægt
sé að leggja matið til grundvallar
ákvarðanatöku um veiðar.
Umhverfisstofnun lagði fram
áætlun um refaveiðar fyrir árin 2017-
2019 sem byggðist á fjármagni sem
ríkið lagði fram, 30 milljónir króna á
ári. Fyrirkomulagið var með þeim
hætti að sveitarfélög lögðu fram áætl-
anir til þriggja ára og gerður var
samningur við þau í samræmi við
áætlanirnar. Samningar voru gerðir
við 56 sveitarfélög og fengu um 50
þeirra endurgreiddan hluta af kostn-
aði vegna veiðanna yfir samningstím-
ann.
Áætlanir sveitarfélaga í síðustu
þriggja ára áætlun gerðu ráð fyrir
kostnaði á bilinu 136-148 milljónir
króna á ári. Raunkostnaður sam-
kvæmt innsendum reikningum til
Umhverfisstofnunar var hins vegar á
bilinu 108-123 milljónir. Árið 2017 og
2018 námu endurgreiðslur til sveitar-
félaga tæpum 25 milljónum, en rúm-
um 27 milljónum í fyrra. Endur-
greiðslur til sveitarfélaga voru í
samræmi við innsendar áætlanir og
var endurgreiðsluhlutfallið mismun-
andi milli sveitarfélaga, mest 30% af
útlögðum kostnaði. Í fyrra fór hæsta
endurgreiðslan til Þingeyjarsveitar,
rúmlega 2,1 milljón.
Litlar upplýsingar um
tjón af völdum refa
Samkvæmt mati Náttúrufræði-
stofnunar árið 2018 var stærð
refastofnsins um 7.000 dýr
haustið 2015. Ester Rut Unn-
steinsdóttir, spendýravistfræð-
ingur hjá NÍ, segir að unnið sé að
nýju mati á stofnstærð, en segist
telja ólíklegt að stofninn hafi
minnkað síðustu ár.
Stofnstærð melrakkans var í
sögulegu lágmarki rétt fyrir
1980, um 1.200 dýr, en óx upp
frá því og var metin tæp átta
þúsund dýr að haustlagi árið
2000. Refastofninn var í sögu-
legu hámarki á árunum 2005-
2008, að meðaltali um 11 þúsund
dýr að haustlagi ár hvert. Eftir
það fækkaði refum hratt og var
fjöldinn kominn niður í sex þús-
und dýr 2011 en var síðan nokkuð
stöðugur og metinn um 6.500
dýr að jafnaði 2011-2015.
Melrakkinn er algengur og út-
breiddur víða umhverfis norður-
heimskautið en fágætur í Skandi-
navíu. Á Íslandi eru melrakkar
útbreiddir á hálendi og láglendi
um allt land. Þéttleiki er mestur
á Vestfjörðum, sérstaklega við
fuglabjörg, en einnig við gjöfular
rekastrendur. Friðland Horn-
stranda er mikilvægasta verndar-
svæði refa. Vegna þess hve fálið-
uð tegundin er í Skandinavíu ber
Ísland ábyrgð á yfir 90% þeirra
refa sem halda til á Norður-
löndum.
Unnið að mati á stofnstærð
SVEIFLUR Í FJÖLDA REFA SÍÐUSTU ÁRATUGI
H
ei
m
ild
:
N
át
tú
ru
fr
æ
ði
st
of
nu
n
M
yn
d:
E
st
er
R
ut
U
nn
st
ei
ns
dó
tt
ir
12
10
8
6
4
2
0
Þúsundir dýra 1978-2015
Áætluð stofnstærð refa að haustlagi
'79 '81 '83 '85 '87 '89 '91 '93 '95 '97 '99 '01 '03 '05 '07 '09 '11 '13 '15