Fréttablaðið - 19.12.2020, Qupperneq 88

Þetta er menningarsaga um flutning Íslendinga til Norður-Ameríku, með óvæntum uppá-komum,“ segir dr. Lau-rie Kristine Bertram
sem gaf nýlega út bókina Viking
Immig rant s: Icelandic Nor th
Americans. Bókin er um þann
mikla fjölda Íslendinga sem fluttu
til Kanada við lok 18. aldar og í
upphafi þeirrar 19. Um fjórðungur
þjóðarinnar f lutti til annaðhvort
Bandaríkjanna eða Kanada. Í
bókinni er skoðuð saga búferlanna
með myndum, viðtölum, munum
og uppskriftum.
Hún segir að í bókinni skoði hún
hvernig samfélagið hafi breyst í
gegnum augu hins almenna borg-
ara.
„Ég ólst upp á skosk-íslensku
heimili og í ákveðinni menningu
en samt var ég aldrei hluti af neinu
sérstöku menningar-samfélagi. Við
vorum samt með ýmsa siði sem
aðrir voru ekki með og ég tók eftir
því að fjölskyldan var frábrugðin
öðrum. Þegar ég byrjaði að vinna
þetta verkefni ákvað ég því að
leggja áherslu á hversdagslífið og
hvernig menningin breytist heima
hjá fólki,“ segir Laurie.
Hún segir að því séu í bókinni
kaflar um tísku og kaffimenningu.
Þá er einnig kafli í bókinni um sam-
band Íslendinga við frumbyggja
sem er sögð í gegnum draugasögur,
af hverju víkingar eru vinsælir og
svo um vínartertu.
„Þegar Íslendingarnir komu til
Kanada drukku allir te, en Íslend-
ingarnir vildu ekkert hafa með
það. Það var óásættanlegt að mati
Íslendinganna og þeir hófu því að
drekka kaffi og kenna öðrum það,“
segir Laurie.
Tengslin enn sterk
Hún segir að saga búferlaf lutninga
Íslendinga til Norður-Ameríku
sé að mörgu leyti einstök. Tengsl
núlifandi Vestur-Íslendinga við
Ísland eru að mörgu leyti enn mjög
sterk. Í bænum Gimli í miðju Kan-
ada eru öll götuheiti íslensk, þar er
lítil bókabúð sem selur íslenskar
bækur og fólk nefnir jafnvel enn
börnin sín íslenskum nöfnum.
„Ég held að þetta sé skrítna
þrjóskan og veggurinn sem fólk
setur upp þegar það f lytur búferl-
um. Fólk breytist, aðlagast og gerir
það sem það þarf til að ná langt, en
sumt er eitthvað sem breytist aldr-
ei. Það er kannski skrítið en þetta er
held ég ein af ástæðunum fyrir því
að fólk er svo heltekið af vínartertu í
þessu samfélagi. Þetta er merki sam-
heldni, samfélags og lífsins á Íslandi
á 17., 18. og 19. öld,“ segir Laurie.
Hún segir að tertan hafi orðið
þekkt í samfélagi Vestur-Íslendinga
á sama tíma og þeir voru byrjaðir
að missa tengsl við tungumálið og
voru að f lytja í burtu frá innf lytj-
endahverfunum sem byggðust upp
þegar Íslendingarnir komu fyrst.
„Vínartertan kom inn á þessum
tíma sem einhvers konar tákn. Þú
þurftir ekki að vera í Gimli til að
búa til vínartertu, það er hægt hvar
sem er. En þetta er eitt af táknun-
um sem ekki verður breytt,“ segir
Laurie.
Vínarterta en ein tegund lag-
köku sem var vinsæl á þeim tíma
sem Íslendingar voru að f lytja til
Kanada og hefur lítið breyst þar,
en þekkist minna hér á landi.
„Hún er frosin í tíma hér,“ segir
Laurie og bætir við:
Vínartertan
sameiningartákn
Nýverið kom út bókin Viking Immigrants: Icelandic North Amer-
icans, um mikinn fjölda Íslendinga sem fluttu til Kanada í Norður-
Ameríku á 18. og 19. öld. Saga búferlanna er sögð í gegnum augu
hins almenna borgara, þá og í dag. Hin íslenska vínarterta gegnir
þar lykilhlutverki ásamt draugasögum og íslenskri kaffimenningu.
Aðalbjörg og
Sigríður Jóa­
kimsdætur.
Laurie fann
myndina á
Eyrarbakki
Icelandic Heri­
tage Centre í
Hnausa í Mani­
toba . MYND/
EYRARBAKKI HER-
ITAGE CENTER
Siggi, sonur
Laurie, býr til
sína fyrstu
vínartertu.
MYND/AÐSEND
Úr Hnausa General Store í Hnausa, Kanada. MYND/AÐSEND
Dr. Laurie Kristine Bertram ólst upp á skosk/íslensku heimili. MYND/AÐSEND
Vínartertuuppskrift frá árinu 1949 og er frá Bottineu
í Norður­Dakóta. Uppskriftin birtist fyrst í stóru,
amerísku kvennablaði, McCall’s. MYND/AÐSEND
Lovísa
Arnardóttir
lovisaa@frettabladid.is
„Lagkakan hefur verið nútíma-
vædd á Íslandi. Það eru færri
lög. Það er sulta í stað kryddaðra
sveskja. Vínartertan er frænka
þessara kaka og sú sem fólk er hel-
tekið af hér enn í dag er sú sem var
gerð á þessum heimilum Íslendinga
sem komu til Kanada fyrir svo
löngu síðan.“
Spurð fyrir hvern bókin sé segir
Laurie, sem er sagnfræðingur, að
hún hafi eftir fremsta megni reynt
að hafa hana þannig hún höfði til
sem f lestra.
„Ég varði löngum tíma í að rann-
saka fyrir hana þannig að það er
mjög mikið af gögnum í henni. Ég
reyndi að skrifa hana þannig að
fólk geti tekið hana upp og lesið
og tekið það sem það vill,“ segir
Laurie.
Vínartertuuppskriftir
Í bókinni eru um 30 myndir sem
Laurie fann bæði á Þjóðarbók-
hlöðunni hér á Íslandi, í Bandaríkj-
unum og í Kanada. Um helmingur
myndanna hefur aldrei verið birtur
í bók áður. Þá er þar einnig að finna
safn vínartertuuppskrifta.
„Það eru nokkrar sögufrægar
uppskriftir sem sýna hvernig
kakan hefur þróast í gegnum tím-
ann. Þú gætir búið til vínartertu-
rannsóknarstofu heima hjá þér ef
þú vildir,“ segir Laurie.
En hvað er málið með víkinga?
„Þegar Íslendingarnir f luttu til
Norður-Ameríku var það vegna
ástandsins þar. Enskumælandi
Ameríkanar höfðu oft lítið álit á
innf lytjendum og komu illa fram
við þá. Þeir komu sérstaklega illa
fram við Íslendinga sem þeim
fannst ekki skilja norðrið nægi-
lega vel. Þau kölluðu Íslendinga
„eskimóa“ og til að bregðast við
því ákváðu Íslendingar að kenna
sig við „nútíma-víkinga“,“ segir
Laurie.
Hún útskýrir að á Viktoríutím-
anum hafi fólk verið heltekið af
víkingum. Það hafi verið búið til
víkingaskip á heimssýningunni
í Chicago, fólk hafi lesið Íslend-
ingasögurnar og Íslendingar hafi
ákveðið að nýta sér það.
„Víkingarnir eru f lókið tákn. Þeir
vísa bæði í að búferlaflutningar eru
eldri og í bókmenntamenningu
Íslendinga,“ segir Laurie.
Bókin er gefin út af háskólanum
í Toronto þar sem hún kennir og
er að hennar sögn 25 prósenta
afsláttur af bókinni sem ætti að
koma í stað f lutningsgjaldanna.
Hægt er að nálgast hana hér í vef-
sölu háskólans.
ÞEGAR ÍSLENDINGARNIR
KOMU TIL KANADA
DRUKKU ALLIR TE, EN
ÍSLENDINGARNIR VILDU
EKKERT HAFA MEÐ ÞAÐ.
1 9 . D E S E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R56 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð