Skessuhorn - 28.10.2020, Blaðsíða 37

23
Þótt tilboðin væru hliðstæð þá
var staðsetningin það ekki og
tilboð Stefáns því verið lagt til
hliðar. Akurnesingar höfðu strax
í upphafi haft veður af þessum
áformum kvennanna og vildu
kanna grundvöll fyrir byggingu
sameiginlegs dvalarheimilis í
nágrenni Akraness. En það er vandi
góðu boði að neita. Staðarvalið
hefur verið verulegur höfuðverkur
fyrir dvalarheimilisnefndina og
stjórn SBK. Aðalfundur SBK
árið 1960 kaus níu manna nefnd
(dvalarheimilisnefndina auk
fjögurra til viðbótar) til að leiða
staðarvalsmálið til lykta. Málið var
borið undir landlækni og einnig var
leitað álits Gísla Sigurbjörnssonar
forstjóra Grundarheimilianna sem
færði rök fyrir því að Borgarnes
væri heppilegasti staðurinn.
Gísli hafði sýnt áhuga sinn fyrir
þessu framtaki og fylgst með
starfi nefndarinnar. Hann bauð
nefndinni og fulltrúum sýslnanna
ásamt formanni SBK að skoða
elliheimilin syðra. Segja má að
þáverandi landlæknir, Sigurður
Sigurðsson, hafi hoggið á hnútinn
er hann gaf það út að hann
samþykkti ekki að dvalarheimilið
yrði í sveit og færði bréflega
rök fyrir því. Staðarvalsnefndin
fundaði 23. júní 1961 og ákvað að
stefna til Borgarness, að heimilið
yrði reist þar. Var það samþykkt
með átta atkvæðum af níu.
Borgarneshreppur bauð fram lóð
á Bachmanstúni án endurgjalds og
kr. 500 þús. í meðgjöf. Þar með
var teningunum kastað. Helstu
rökin með því að velja heimilinu
stað í Borgarnesi voru m.a. þau
að heimsóknir til heimilismanna
væru auðveldari aðstandendum
og vinum. Til Borgarness ættu
héraðsbúar erindi með nokkuð
reglubundnum hætti vegna
verzlunar og þjónustu. Auðveldara
yrði með ráðningu starfsfólks
þar. Ekki þyrfti að byggja yfir
það sérstaklega. Læknisþjónusta
á Kleppjárnsreykjum yrði ekki
þar til frambúðar. Það varð,
Kleppjárnsreykjalæknishérað
var lagt niður með tilkomu
Heilsugæzlustöðvarinnar í
Borgarnesi. Svo fór að DAB
lagði til þess hluta af sinni
lóð og var heilsugæzlustöðin
byggð áföst dvalarheimilinu.
Sú tilhögun hefur haldizt síðan
og reynzt DAB/Brákarhlíð og
íbúum dvalarheimilisins afar
dýrmæt. Það hefur verið mjög
til hagræðis og sambýlið gengið
afar vel alla tíð. Staðarvalið hafði
hins vegar þær afleiðingar að
kvenfélögin sunnan Skarðsheiðar
endurskoðuðu afstöðu sína til
dvalarheimilismálsins og ákváðu
að styðja fremur við byggingu
elliheimilis á Akranesi enda var
viðfangsefnið ekki lengur bundið
við sveitafólk eins og það hafði
hljóðað í fyrstu, þegar málið
kom fram á aðalfundi SBK árið
1957. Um þessa ákvörðun ríkti
full sátt og skilningur. En þótt
staðarvalið hafi verið til lykta leitt
um sumarsólstöður árið 1961 þá
þýddi það ekki að allir væru sáttir
við niðurstöðuna. Þannig gerast
hlutirnir ekki. Bæði var látið eins
og málið væri ófrágengið eða
gerðar tilraunir til að því yrði
hnekkt, síðast þegar framkvæmdir
voru í þann veginn að hefjast.
Málið þokast í rétta átt
Aftur skal vitnað orðrétt í 40 ára
afmælisrit SBK: „Á sýslufundum
1958 voru kosnir tveir fulltrúar,
annar fyrir Mýrasýslu og hinn fyrir
Borgarfjarðarsýslu, til að starfa
með dvalarheimilisnefnd SBK.
Hélst sú skipan til ársins 1964. Á
árunum 1964-68 tókst nefndinni
smátt og smátt að fá forráðamenn
sýslna og hreppsfélaga í héraðinu
til að ganga í málið, enda gat
nefndin þá lagt fram myndarlega
fjárhæð til dvalarheimilisbyggingar,
og hafði einnig unnið geysimikið
undirbúningsstarf að öðru
leyti.“ Þeir sem kosnir voru af
sýslunefndunum til að starfa með
dvalarheimilisnefnd SBK voru þeir
Þórður Pálmason frá Mýrasýslu
og Kristleifur Þorsteinsson frá
Borgarfjarðarsýslu. Ljóst er af
viðbrögðum sýslunefndanna
að þær hafa tekið málflutningi
dvalarheimilisnefndarinnar
vel og af fullri alvöru. Var svo
alla tíð. Á þetta var litið sem
nauðsynlegt framfaramál í
héraði en að borgfirzkum hætti
ekki stokkið til og tekin fyrsta
skólflustungan enda krafðist málið
ýtarlegs undirbúnings áður en
til slíks kæmi. En málefnið var
komið á dagskrá. Á árinu 1964
virðist að málið sé að færast
meira í fang sýslunefndanna eða
nefndar á þeirra vegum þótt
dvalarheimilisnefnd SBK slái
hvergi slöku við. Á aðalfundi
sýslunefndar Mýrasýslu árið 1965
lá fyrir beiðni frá byggingarnefnd
dvalarheimilisins um fjárframlag.
Sýslunefndin tók málinu vel
og lýsti yfir orðrétt: „Heitir
sýslunefndin stuðningi sínum við
þetta mál eftir því sem úrræði séu
til hverju sinni, svo sem ábyrgðum
sýslusjóðs fyrir byggingarlánum
eftir því, sem nánar kann að verða
ákveðið síðar.“ Þetta heitir nú að
vera bæði með belti og axlabönd,
því allur er varinn góður, en
samþykkt var að ábyrgðarheimildir
yrðu til staðar ef á þyrfti að halda
til lántöku. Á sýslunefndarfundum
ári síðar 1966 eru í fyrsta sinn
samþykktar fjárveitingar af hálfu
sýslunefndanna til verkefnisins og
þá væntanlega til undirbúnings
framkvæmdanna. Ekki er að efa að
öflugt fjáröflunarstarf Sambands
borgfirzkra kvenna og ýtni hefur
gert aðilum ljóst að þar væri um að
ræða þátttakanda sem stæði fyrir
sínu.
Geirnegling
Á aðalfundum sýslunefndanna
beggja í maí 1968 var endanlega
staðfest þátttaka sýslnanna í
framkvæmdunum með samþykkt
kostnaðarhlutfalla þeirra aðila
sem að byggingunni standa og að
þau yrðu þannig: Mýrasýsla 30%;
Borgarfjarðarsýsla 15%; hreppar
milli Hvítár og Skarðsheiðar
22%; Borgarneshreppur 18%
og SBK 15%. Málið var svo
geirneglt í júlímánuði sama ár
með undirritun stofnsamnings um
byggingu 1. áfanga dvalarheimilis
aldraðra í Borgarnesi. Áætlaður
framkvæmdakostnaður hljóðaði
upp á 10 m.kr. Ákveðið var; „að
skiptingin næði til þess kostnaðar
sem héraðið yrði að leggja fram
umfram það sem fengizt frá öðrum
opinberum aðilum, félögum eða
einstaklingum sem vilja leggja
fé til þessa nauðsynjamáls.“
Sýslunefnd Mýrasýslu áréttaði
að hún teldi sig óbundna af
þátttöku í rekstrarkostnaði,
þrátt fyrir þessa samþykkt, en
muni taka afstöðu til þess síðar
er áætlun um rekstrarkostnað
liggur fyrir. Fáum árum síðar
komu Kolbeinsstaðahreppur
og Eyjahreppur til samstarfs
um dvalarheimilið en
Miklaholtshreppur 1994 með
sameiningunni við Eyjahrepp.
Byggingarnefnd tekur við
og framkvæmdir hefjast
Er hér var komið var ekkert
því til fyrirstöðu að hefjast
handa. Í ágústmánuði sama ár
var kosin framkvæmdanefnd
sem í daglegu tali var kölluð
byggingarnefnd. Hún var
þannig skipuð að Aðalheiður
Jónsdóttir húsfreyja á Bjargi og
formaður dvalarheimilisnefndar
SBK var fulltrúi SBK, Halldór
E. Sigurðsson sveitarstjóri
Borgarneshrepps og alþm. og
Ásgeir Pétursson sýslumaður og
oddviti sýslunefndanna. Fyrsti
fundur byggingarnefndarinnar var
haldinn 2. ágúst 1968. Nefndin
skipti þannig með sér verkum að
Ásgeir varð formaður, Halldór
ritari og Aðalheiður meðstjórnandi.
Nefndin réði síðan Þórð Pálmason
oddvita í Borgarnesi og fyrrum
kaupfélagsstjóra til þess að annast
gjaldkera- og bókhaldsstörf vegna
framkvæmdanna. Þá var ákveðið
að leita tilboða í framkvæmdir
við grunn dvalarheimilisins og
hefjast handa við framkvæmdir
að fenginni niðurstöðu tilboða.
Tvö tilboð bárust og á næsta
fundi nefndarinnar þann 25. ágúst
voru þau opnuð. Tilboðsgjafar
voru Guðmundur Ingi Waage og
Þorsteinn Theódórsson, báðir
byggingameistarar í Borgarnesi.
Voru þeir báðir mættir á fundinn.
Ekki hafði verið leitað út fyrir
Borgarnes eftir tilboðum. Tilboð
Guðmundar nam 394 þ.kr. en
Þorsteins 426 þ.kr. Arkitekt
byggingarinnar, Ragnari Emilssyni,
var falið að gera samanburð á
tilboðunum sem hann og gerði
á öllum síðari útboðsverkefnum.
Niðurstaðan að þessu sinni varð
sú að tilboði Guðmundar Inga
var tekið á því verði sem hann
hafði boðið. Og nú verður vitnað
orðrétt í skrif Ásgeirs Péturssonar
formanns byggingarnefndarinnar:
„Nú var verkið hafið og var
góð samstaða allra aðila sem að
framkvæmdinni stóðu um að
drífa verkið kröftuglega áfram.
Byggingarnefndin sem vissulega
var skipuð aðilum með ólíkar
stjórnmálaskoðanir, átti sérlega
gott samstarf sem aldrei féll skuggi
á. Það kom vissulega í minn hlut
að leiða þetta starf sem formaður
byggingarnefndarinnar. En það var
mikils virði fyrir mig að hafa jafn
reyndan mann og Þórður Pálmason
var í því starfi sem hann tók að
sér. Aðalheiður á Bjargi vann að
þessari hugsjón sinni af eldmóði
og var oft gaman að starfa með
henni, því hún er í senn bjartsýn
og glaðlynd. Halldór E. Sigurðsson
var okkur líka góð hjálparhella í
ýmsum efnum.“ Uppsteypa hússins
kom síðan í hlut Guðmundar Inga
Waage sem hann skilaði af sér
komnu undir þak.
Tilbúið undir tréverk
Eitt af verkefnum
byggingarnefndarinnar
var að tryggja fjármögnun
framkvæmdanna. Þar kom
inn í myndina sjóður í vörzlu
félagsmálaráðuneytisins sem
nefndur var Jóhannssjóður. Jóhann
sá sem sjóðurinn var kenndur við
hafði gefið fjárhæð sem hann ætlaði
til mannúðar- og menningarmála.
Ráðuneytið samþykkti að lána kr.
800 þ. úr sjóðnum. „Sparisjóður
Mýrasýslu ábyrgðist með
bakábyrgð dvalarheimilisins, sem
studdist við sýslusjóði Mýrasýslu
og Borgarfjarðarsýslu auk
sveitarsjóðs Borgarness.“ Ekki
var skuld þessi áhyggjuefni í huga
formanns byggingarnefndarinnar,
því hann var sannfærður um að
henni yrði breytt fyrr eða síðar
í óafturkræft framlag. Margir
gáfu fé til framkvæmdanna.
Einnig þekktist að fólk sem vildi
tryggja sér dvöl á heimilinu,
legði fram fé í byggingarsjóðinn;
kallaðist próventa hér í eina tíð.
Slíkt var auðvitað lánsfé sem
jafnaðist á móti daggjöldum síðar.
Dvalarheimilisnefnd SBK sem
á þessum tíma hafði skipt um
nafn og kallaðist fjáröflunarnefnd
dvalarheimilisins hélt áfram
sínu ötula starfi. Snemma árs
1970 var byggingin tilbúin
undir tréverk og aðra innviði og
framkvæmdakostnaður kominn
í 6 m.kr. Rafblik hf., Reynir
Ásberg Níelsson rafvirkjameistari í
Borgarnesi, átti tilboð sem var tekið
í að ljúka framkvæmdinni. Þorsteinn
Theódórsson tók að sér hurðasmíði
en Trésmiðjan Víðir hafði gert
tilboð í smíði húsgagna og var því
tekið „enda var það hagstætt.“
Heilsugæzlan
Eins og fyrr var greint frá í
sambandi við staðarvalið þá
voru á sjöunda áratugnum
uppi áform um að sameina
læknishéruðin í Borgarfirði í
eitt með aðsetri í Borgarnesi.
Sambýli við dvalarheimilið hafði
mjög komið til álita í því efni,
það væri góður kostur, talið
beggja hagur og staðsetningin
heppileg. Málið hafði verið rætt af
hálfu viðkomandi ráðuneytis við
formann byggingarnefndarinnar
og þá nefnt að læknamiðstöðin
yrði byggð sem viðbygging
vestan við nýbygginguna en
þar hafði verið gert ráð fyrir
viðbyggingu fyrir dvalarheimilið.
Formaður læknamiðstöðvarinnar
óskaði eftir viðræðum um
málið við byggingarnefndina.
Efnt var til fundar 9. janúar
1971 í því skyni. Mættust þar
byggingarnefnd dvalarheimilisins
ásamt framkvæmdastjóra sínum
Þórði Pálmasyni og stjórn
læknamiðstöðvarinnar en hana
skipuðu læknarnir Aðalsteinn
Pétursson og Valgarð Björnsson,
Húnbogi Þorsteinsson sveitarstjóri
og Friðjón Sveinbjörnsson
sparisjóðsstjóri. Farið var yfir
aðdraganda málsins og gerð
grein fyrir þeim skilyrðum sem
byggingarnefndin taldi nauðsynlegt
að setja ef til þessa kæmi. Þar
var nefnt að það yrði skylda
læknamiðstöðvarinnar að taka þátt
í frágangi lóðar og bifreiðastæða
og lagningu sameiginlegra lagna
s.s. fyrir miðstöð, vatn, frárennsli
og síma. Einnig að arkitekt
dvalarheimilisins fylgdist með
þeim breytingum sem gera þyrfti.
Að svo búnu staðfestu aðilar
samkomulag um sambyggingu
læknamiðstöðvarinnar við
dvalarheimilið og dvalarheimilið
afsalaði sér hluta lóðar sinnar til
læknamiðstöðvarinnar. Báðir aðilar
settu fyrirvara um staðfestingu
samkomulagsins í sínu baklandi.
31. janúar 1971
Nú dró til tíðinda í héraði.
Nýbygging dvalarheimilisins var
því sem næst tilbúin. Það hefur
verið vel að verki staðið. Seinni
hluta janúar fluttu fyrstu íbúarnir
inn. Þremur mánuðum fyrr
hafði verið ráðin forstöðukona
til heimilisins. Hún hét Anna
Gestsdóttir úr Borgarnesi. Hafði
hún síðan þá unnið að undirbúningi
starfseminnar. Þann 31. janúar 1971
rann svo vígsludagurinn upp. Ekki
er vafi að eftirvænting hafi ríkt í
brjóstum margra og ekki sízt þeirra
kvenna sem höfðu lagt líf og sál í
þetta verkefni undanfarin fjórtán
ár. Og vegleg afmælisgjöf hefur
það verið Sambandi borgfirzkra
kvenna sem þá stóð á fertugu, að
sjá þetta þeirra hjartans mál í höfn.
Stofnkostnaður var kominn í 13
m.kr. sem er ekki hærri upphæð
en vænta mátti að teknu tilliti til
verðbólgu þess tíma. Frá þessari
upphæð drógust peningagjafir
og framlög óskuldbundinna áður
en til til skipta kom samkvæmt
samkomulaginu um skiptahlutföll.
Samband borgfirzkra kvenna var
í skilum með sitt en var jafnframt
orðið fjárvana. Heimilið rúmaði 29
íbúa og ekki leið á löngu þar til það
var fullskipað. Herbergin voru öll
nema eitt tveggja manna. Þórunn
Eiríksdóttir lítur yfir farinn veg 15
árum síðar: „Ánægjulegt var að vera
boðinn til vígslu Dvalarheimilis
aldraðra í Borgarnesi, afhenda því
gjafir í nafni S.B.K. og hugsa til
þess með stolti, hvað sambandið
átti stóran þátt í að koma því upp.“
Þessi mynd var tekin stuttu eftir vígslu hússins í janúarlok 1971.
framhald á næstu opnu