Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Síða 90

Múlaþing
byggja dalinn sem gengur af Jökulsdal og
gaf mönnum land en vildi þó vera yfir-
maður þeirra og tók goðorð yfir þeim. Við
þetta var lengt nafn hans og kallaður Freys-
goði og var ójafnaðarmaður mikill en
menntur vel. Hann þröngdi undir sig Jök-
ulsdalsmönnum til þingmanna. Hann var
linur og blíður við sína menn en stríður og
stirðlyndur við Jökulsdalsmenn og fengu af
honum öngvan jafnað.4 Hrafnkell stóð mjög
í einvígjum og bætti öngvan mann fé, því að
enginn fékk af honum neinar bætur hvað
sem hann gerði.
Meginhluti þessarar frægu mannlýsing-
ar lýtur að auðkennum einráðs og harðráðs
höfðingja. Hrafnkell er að vísu vel menntur
og linur og blíður við sína eigin menn, en
hitt er einsætt að hann þolir hvorki jafningja
né yfirmann. Hann vill vera öllum æðri.
Mikilvægur þáttur í fari Hrafnkels er ást
hans á Frey og Freyfaxa:
‘En þá er Hrafnkell hafði land numið á
Aðalbóli þá efldi hann blót mikil. Hrafnkell
lét gera hof mikið. Hrafnkell elskaði ei
annað goð meir en Frey, og honum gaf hann
alla hina bestu gripi sína hálfa við sig [...]
Hrafnkell átti þann einn grip í eigu sinni er
honum þótti betri en annar; það var hestur
bleikálóttur að lit, er hann kallaði Freyfaxa;
hann gaf Frey vin sínum þennan hest hálf-
an. Á þessum hesti hafði hann svo mikla
elsku að hann strengdi þess heit að hann
skyldi þeim manni að bana verða er þeim
hesti riði án hans vilja.’
Viðbrögð Hrafnkels við illri meðferð á
Freyfaxa eru hiklaus; hann lofar hestinum
hefnd fýrir bragðið, en fer sér þó að engu
óðslega, sefur af um nóttina. Um morgun-
inn ríður hann einn síns liðs upp til sels, og
vegur Einar með öxi þegar piltur hafði játað
hestreiðina. Að hyggju Hrafnkels er hér um
réttlætis verk að ræða, enda leikur enginn
vafí á um sekt smalamanns. Hegðun Hrafn-
kels minnir á heilræði Aristotilesar: ‘Refsa
þeim er sekir eru réttlega; refsinguna skaltu
eigi láta fram koma heldur en af þér gengur
reiðin’ (Alexanders saga,7). Eftir heillar
nætur svefn hlýtur Hrafnkatli að hafa verið
runnin reiðin fyrir grimma meðferð á
Freyfaxa, en honum láðist að sinna öðrum
vamaðarorðum hins gríska spekings: ‘Eigi
skal þó réttlætið eitt saman, því að þar við
skal tempra miskunnina.’ Ást og átrúnaður
á Frey reynast skammvinn; eftir dráp Frey-
faxa tekur Hrafnkell sinnaskiptum og telur
það hégóma að trúa á goð. Heitstrengingin
og slóði hennar mögnuðu þó einræðismynd
goðans svo að um munaði.
Þegar Þorbjöm beiðist sonarbóta, ítrekar
Hrafnkell sérstöðu sína. ‘Hann kvaðst fleiri
menn hafa drepið en þenna einn: „Er þér
það eigi ókunnugt að eg vil öngva menn fé
bæta og verða menn þó svo búið að hafa.‘“
En vonum bráðar skiptir Hrafnkell um tón,
lætur í ljós iðrun fyrir ofmælgi (= heit-
strengingu) og viðurkennir að víg smala-
manns hafí verið eitthvert hið versta sem
hann hafði framið.5 Og nú býður hann Þor-
bimi mikil rausnarboð, sem eiga hvergi sinn
líka í öðmm sögum:6
‘Eg vil birgja bú þitt að málnytu í sumar
en slátram í haust. Svo vil eg gera við þig
4Hér eins og víðar eru á ferðinni andstæður sem minna á Alexanders sögu: ‘Það ræð eg þér að þú sért mjúkur og linur lítillátum,
auðsóttur og góður bæna þurftugum en harður og óeirinn drambsömum.’ Höfðingsbragur Ingimundar gamla hvarflar einnig að
lesanda; hann var ‘óágjam við sér minni menn en harðgengur og framgjam við sína óvini’ (Vatnsdœla, 19).
^Þeir fræðimenn sem verja vígið á smalamanni virðast ekki skeyta um orð Þorkels í sögunni sjálffi: ‘Hrafnkell goði hefur vegið
son hans Þorbjamar saklausan. Vinnur hann annað óverkan að öðru og vill öngum manni sóma unna.’
”Einna sambærilegust em orð Bjama á Hofi sem þykist hafa vegið Þorstein í Sunnudal og mælir svo við föður hans: ‘Eg vil bjóða
þér til Hofs og skaltu sitja þar í öðm öndvegi meðan þú lifir, og mun eg vera þér í sonar stað’ (Þorsteins þáttur stangarhöggs).
88