Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Síða 131

Silfurrósir í svörtu flaueli
mund Friðjónsson, Þorgils gjallanda og Jón
Trausta. íslenskir raunsæishöfundar skrif-
uðu mest um fátækt fólk til sveita og baráttu
þess við óblíða náttúru, fátækt, heyleysi,
fordóma, erfðavenjur og kreddur. Þeir boð-
uðu félagshyggju og mannlega samábyrgð
og tóku upp hanskann fyrir smælingja, bæði
menn og dýr. Talsvert bar á ádeilu á kirkj-
una og þjóna hennar. í ljóðagerð gætti raun-
sæisins síður. Þó má nefna „Betlikerling-
una“ eftir Gest Pálsson sem birtist í Þjóðólfi
1882. Hinu dæmigerða íslenska 19. aldar-
raunsæi bregður einnig fyrir í ljóðum Einars
H. Kvaran, t.d. í „Vorhreti" þar sem eitt
erindið er á þessa lund:
Og stormurinn fátæklings brýzt inn í bæ
og blæs þar með hurðunum sí og æ
og klappar hráblautum hrammi,
svo krakkamir trítla með kaldan fót,
en kerlingin fer ekki' úr bælinu hót
og húsfreyjan hríðskelfur frammi.5
Árið 1883 var Skuldarprentsmiðja flutt
til Seyðisfjarðar og voru prentsmiðjur starf-
ræktar þar allar götur til ársins 1950. Skap-
aðist í kringum rekstur þeirra merkilegt
bókmenntastarf. Nægir þar að nefna blaðið
Bjarka sem kom út í níu ár (1896-1904),
fyrst undir ritstjóm Þorsteins Erlingssonar
en síðar Þorsteins Gíslasonar en þeir voru
báðir landsþekkt skáld. Á Seyðisfírði var
Jón Trausti rithöfundur við prentnám á
árunum 1892-1895 og þar var prentað og
gefíð út ljóðasafn Matthíasar Jochumssonar
í nokkrum bindum.
Upp úr miðri 19. öld byrjar Reykjavík
að dafna og þegar líður að aldarlokum hefur
hún tekið við því hlutverki sem Kaup-
mannahöfn gegndi áður sem menningar-
höfuðborg íslendinga.
Nýrómantík
Lífseigasta stefna 20. aldar í ljóðagerð
er án efa nýrómantíkin svonefnda. Fyrra
blómaskeið sitt átti hún frá því í aldarbyrjun
og fram yfir fyrri heimstyrjöld. I nýróman-
tíkinni ganga flest einkenni 19. aldar róm-
antíkur aftur og skilin þarna á milli eru
engan veginn skýr. Nýrómantíkin einkenn-
ist af táknrænum náttúrulýsingum, þrá eftir
því sem glatað er eða fjarlægt, svo sem
æsku, frelsi, hinni einu sönnu ást, átthög-
um, ættjörð. Lífsbaráttunni er oft líkt við
ferðalag, ýmist á sjó eða landi, þar sem nátt-
úruöflin tákna áföll og hremmingar ýmis
konar. I ljóðinu „Skipbrof ‘ segir Örn Arnar-
son:
Lífíð bætir þraut á þraut,
þyngri er seinni vandinn:
aldan sú, sem bátinn braut
bar mig upp á sandinn.6
Helsti munurinn á nýrómantík og þeirri
sem algeng var á 19. öld er sá að ljóð ný-
rómantískra skálda eru oft á tíðum böl-
sýnni, táknrænni, hnitmiðaðri og myndrík-
ari auk þess sem sjálfstæðisbaráttan er ekki
eins ríkjandi yrkisefni. Brautryðjendur
þessarar stefnu á fyrsta fjórðungi aldarinnar
voru t.d. Stefán frá Hvítadal, Hulda, Jóhann
Gunnar Sigurðsson, Jónas Guðlaugsson,
Davíð Stefánsson, Öm Amarson og Jóhann
Sigurjónsson. Sá síðastnefndi sker sig
nokkuð úr og á e.t.v. meira sameiginlegt
með skáldum sem tilheyra síðari hluta ald-
arinnar. Af íyrstu kynslóð nýrómantískra
skálda hér austanlands koma Örn Arnarson
og Guðfinna Þorsteinsdóttir (Erla) e.t.v.
fyrst upp í hugann.
Öm Amarson hét réttu nafni Magnús
Stefánsson og var fæddur í Kverkártungu á
Langanesströnd 1884. Eftir hann liggja ekki
mörg kvæði en því meir til þeirra vandað.
5Ritsafn, III. bindi. Reykjavík 1944, bls. 278.
^lllgresi. Reykjavík 1924, bls. 12.
129