Syrpa - 01.03.1947, Qupperneq 36

„hlotið meiri lífsreynslu en margur hlýtur á þrefalt lengri
ævi“, en sú reynsla sýnist helzt fólgin í of nánum kynnum af
hinu veika kyni allt frá bernsku; og hann eignast barn með
ástandsstúlku, sem hann kynnist á lýðveldishátíðinni á Þing-
velli 1944. Hann virðist hvorki nenna að stunda nám sitt né
vinna, skvettir í sig á stundum, iðkar biljarð og ræður kross-
gátur. Hann hefur áhuga fyrir engu nema sjálfum sér, gremst
við allt og alla, „gefur skít fyrir það allt“. Hann hefur lesið
„aragrúa af sálfræðibókum og öðrum pésum varðandi per-
sónuleikann og hvatalífið", en botnar ekki neitt í neinu; hann
reynir að yrkja, 'en tekst það ekki; yfirleitt virðist hann fremur
lítið gefinn. Hann segist stefna að miklu takmarki, en ekki er
ljóst hvert förinni er heitið, enda skiptir það lesandann engu
máli.
Þessi þrautleiðinlegi unglingur kynnist stúlku á líku reki,
Önnu dóttur Borghildar píanókennara. Henni er þannig lýst;
„Hún virtist meir en lítið kúltíveruð“. „Kvenleg — kvenleg,
— það var hún fyrst og fremst. Móðurleg — og þó ekki svo
gömul eða þroskuð að maður gæti ímyndað sér, að hún gæti
orðið móðir fyrr en efir mörg, mörg ár“. „Ung og falleg
Reykjavíkurstúlka, mjög svo laus við tilgerð, enda þótt hún
væri allmikið máluð". Anna er góð stúlka (eða „kvenvera",
eins og höfundur segir), og Þórhalli finnst hann verða nýr og
betri maður, er hún hefur veitt honum ást sína. Ótvxræðust
merki þeirra umskipta eru þau, að hann lætur flytja myndina
af Wagner úr herbergi sinu niður í forstofu, en setur teikningu
af amerískum skýjakljúf í staðinn, og selur „stóran bunka af
klassískum grammófónplötum" „fyrir sama og ekkert verð“.
En dýrðin er skammvinn, móðir stúlkunnar kemst á snoðir
um feril piltsins og sendir dóttur sína til Kaupmannahafnar.
Hinn vonsvikni, kjarklausi elskhugi verður tæplega mönnum
sinnandi, og þjáist af sífeldum höfuðverk eftir þetta, setzt þó
niður og skrifar bók sína til þess að „gefa unað lífinu nokkuð
betur en áður“.
Skáldsaga þessi gæti vart annað verið en fyrsta bók óþrosk-
aðs skálds. Frásögnin er þróttlítil og ærið barnaleg á stundum,
sagan laus í reipunum og morar af óþörfum endurtekningum
og hugleiðingum, sem engu máli skipta. Höfundurinn ætlar
sér að skrifa talmál, Reykjavíkurmál — en mistekst það að
vonum, árangurinn er hið mesta hrognamál, og skánar þó
heldur er á bókina líður. Þrátt fyrir allt má vera að Elíasi Mar
takist að skrifa góða skáldsögu, þegar hann vex úr grasi,
margt ólíklegra hefur komið fyrir.
Á. Hj.
Jón Björnsson: HEIÐUR ÆTTARINNAR. Skáld-
saga. (Nýir pennar) Reykjavík, Víkingsútgáfan, 1946.
Höfundur þessarar skáldsögu er íslendingur, sem ritar á
dönsku. Hann hefur gefið út þrjár skáldsögur, auk smásagna
og drengjabóka. þessi bók heitir á dönsku „Slægtens Ære“,
og kom út árið 1944, en birtist nú á íslenzku í þýðingu höf-
undar.
Sagan gerist á árunum 1905-06 í Djúpadal, afskekktri sveit
einhvers staðar á landi hér. íslendingar hafa fengið heima-
stjórn, framfaraalda gengur yfir landið. Af upphafi sögunnar
er ljóst, að henni er ætlað að lýsa hörðum atökum afturhalds
og framsóknar, baráttu hins gamla og nýja tíma. Foringi hinna
ungu framfaramanna er Eysteinn á Kambi, en Hallvarður
faðir hans og Bjarni hreppstjóri á Leiru, ríkustu bændur
sveitarinnar og ráðamenn, eru sannir fulltrúar kyrrstöðu og
aftuihalds. Og þeim fylgir meiri hluti bændanna, ótrúlega
íhaldsamir menn, sem senda faktorinn í Djúpavík inn á Al-
þing til þess að berjast gegn öllum framförum, þeir vilja jafn-
vel ekki af því vita, að sótt sé um styrk til þingsins til þess
að leggja veg inn í þeirra eigin sveit, enda þótt Dauðsmanns-
kleifin sé ófær vögnum og stóihættuleg klyfjahestum! Þeir
hatast auðvitað við símamálið fræga, en baráttan um það
virðist eiga að vera uppistaða sögunnar. Úr því verður
þó ekki: Eysteinn stofnar að vísu fáliðað framfarafélag í
sveitinni, en dvelur síðan á búnaðarskólum og kemur lítt
sem ekki við sögu, enda ótæk söguhetja, trédrumbur, sem
höfundi tekst aldrei að gæða einstaklingseðli né lífi. Um
skeið fjallar sagan um Hrefnu á Fossá og raunir hennar, hina
örfátæku en fallegu og þrekmiklu stúlku, sem trúlofast hefur
Eysteini af einhverjum óskiljanlegum ástæðum. Halldór, son-
ur Bjarna ríka á Leirá, elskar Hrefnu, og nú heldur lesand-
inn, að lýst verði baráttu þessara tveggja manna um ást henn-
ar, en svo er þó ekki: Þegar móðir Hrefnu er dáin og eignir
þeirra seldar á nauðungaruppboði, hverfur hún að mestu inn
í skuggann. „Lífið gekk sinn vanagang eins og venjulega",
segir höfundur, og skýrir síðan frá bændafundinum í Reykja-
vik 1905 og sigri símamálsins. — Halldór er þriðja og í raun
og veru mesta hetja sögunnar, feiminn að vísu og bældur
vegna ofríkis föður síns, en mikill skapgerðarmaður, sannur
drengur. Hann fer að heiman í óþökk föður síns og flækist til
Noregs, misjafnar sögur fara af honum og hann gerir ættinni
smán; loks vill faðir hans hvorki sjá hann né heyra. Ferill hans
er þó allur mjög óljós og höfundur er auðsæilega í vandræðum
með þessa söguhetju sína. Áður en varir bjargar Halldór
fimmtán manns úr sjávarháska, en drukknar sjálfur f brim-
rótinu. Faðir hans fær aðkenning af slagi og hræðilegt sam-
vizkubit, en heiðri ættarinnar er borgið. Sögunni lýkur með
því að Bjarni á Leiru stofnar framfarasjóð mikinn til minn-
ingar um son sinn, og gefur auk þess nægilegt fé til vegalagn-
ingar gegnum Dauðsmannskleifina. Baráttunni við afturhalds-
öflin í Djúpadal er lokið. Sú barátta var raunar altaf með
nokkuð sérstæðu móti, framfarafélagið gerði aldrei nokkurn
skapaðan hlut, velti engum steini úr götu.
Þó að bók þessi sé léleg skáldsaga, virðist höfundur hennar
gæddur nokkurri frásagnargáfu, og hann kemur auga á ýmis-
legt misjafnt í fari manna. Sýnilegt er, að hann hefur lesið
rit Jóns Trausta og Guðmundar Hagalíns með mikilli athygli,
og í 9. kapítula stingur gamall kunningi upp höfðinu: „Upp-
reistin á Brekku" eftir þá Poul Martin Möller og Gest Pálsson.
En það söguefni verður leiðinlegt og grófgert í höndum Jóns
Björnssonar.
Stíll höfundar er snauður að litbrigðum og einkennalaus
með öllu. Málið er sums staðar dönskuskotið og orðaröð út-
lenzkuleg. í bókinni eru nákvæmar lýsingar á gerð íslenzkra
sveitabæja og búskaparháttum öllum, útilegumannatrú og
haustleitum; allt er það ritað fyrir danska lesendur. Undar-
legt má heita, ef bók þessi hefur hlotið mikið lof erlendis,
svo sem sagt er frá í auglýsingum hér á landi.
Á. Hj.
☆
74
SYRPA