Morgunblaðið - 18.09.2021, Side 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 2021
Brekkustígur 2, 245 Suðurnesjabæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Töluvert endurnýjað 3ja herbergja einbýlishús á
tveimur hæðum. Sólpallur. Stór lóð, gott útsýni.
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Verð 36.000.000 109,8 m2
E
inu sinni heyrði ég erlendan
sérfræðing í textagerð og
málnotkun segja frá
reynslu sinni. Hann vann
við að aðstoða stofnanir og fyrirtæki
við að einfalda texta sína þannig að al-
mennir borgarar og viðskiptavinir
ættu betra með að skilja og nýta sér
upplýsingarnar. Ráðgjafarfyrirtæki
hans hafði fengið frá einhverjum við-
skiptavininum langt skjal í hendurnar
til að skoða og gefa hollráð um hvað
betur mætti fara. Þegar kom að því að
veita viðbrögð við skjalinu sagði hann
við textasmiðinn að í raun og veru
væri bara eitt atriði aðfinnsluvert í
framsetningunni. Heldur hýrnaði yfir
viðskiptavininum þangað til að hann
heyrði úrskurðinn um þetta eina at-
riði: „Það varðar setninguna sem byrj-
ar á blaðsíðu 2 og endar á blaðsíðu 19.“
Þetta ýkta dæmi er sótt til útlanda
en við megum líta okkur nær sem skrifum á íslensku. Sem dæmi má
nefna að íslenskar jafnt sem erlendar athuganir á skiljanleika laga og
stjórnsýslutexta benda til þess að það séu einmitt ekki síst langar setn-
ingar og málsgreinar sem torveldi lestur og skilning. Þá er æskilegt að
geta brotið textann svolítið
upp og að reyna að hafa
færri efnisatriði í hverri
málsgrein. Önnur hindrun
sem oft verður á vegi al-
mennings eru sérhæfð orð
og hugtök sem látin eru
standa án útskýringar. Það
er eflaust gott og blessað í fagtímaritum upp að vissu marki en í textum
handa öðrum en hinum innvígðu getur verið alveg nauðsynlegt að út-
skýra sérfræðihugtökin jafnharðan.
Árið 2011 voru sett í fyrsta sinn almenn lög um stöðu íslenskrar
tungu og íslensks táknmáls. Í 10. grein laganna segir: „Mál það sem er
notað í starfsemi ríkis og sveitarfélaga eða á vegum þeirra skal vera
vandað, einfalt og skýrt.“ Það hefur varla verið að ástæðulausu sem
sérstakt ákvæði um skýrt mál í opinberum textum varð hluti af ís-
lenskri tungumálalöggjöf. Af og til ber svolítið á umræðu og reynslu-
sögum um tyrfna opinbera texta og stofnanamál. Stundum má jafnvel
skynja í þessu ákveðna togstreitu um það hver ræður yfir hugtökunum
og framsetningu þeirra í þeim textum sem eiga að vera almennings-
eign. Það að senda frá sér torskiljanlega texta getur vissulega verið
ákveðin aðferð til að útiloka aðra frá því að eiga greiðan aðgang að upp-
lýsingum og þar með jafnvel frá þátttöku í ákvörðunum í samfélaginu.
Lagaákvæðið um skýrt mál í opinberum textum má þannig setja í sam-
hengi við þá hugsun að reynt skuli að efla lýðræði og gagnsæi almennt í
samfélagi okkar.
Ekki er alltaf hlaupið að því að skrifa nákvæman, efnismikinn og sér-
hæfðan texta sem jafnframt er auðskiljanlegur þorra fólks. Þeim sem
semja eyðublöð og ýmsa texta í stjórnsýslunni er oft mikill vandi á
höndum enda getur þurft að koma nákvæmum upplýsingum á knappt
form. En markmiðið, skýrleiki og gagnsæi, er svo mikilvægt að allir
textasmiðir hljóta að reyna að gera sitt besta í því efni.
Skýrt og auð-
skiljanlegt málfar
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
ari.pall.kristinsson@arna-
stofnun.is
Tært Gott drykkjarvatn er kalt og
tært. Málfar er stundum kallað tært
ef það er látlaust og auðskiljanlegt.
Í
því fólst framsýni hjá Kristjáni Þór Júlíussyni,
sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, fyrir
þremur árum þegar hann hratt af stað vinnu við
mótun landbúnaðarstefnu í samráði við Bænda-
samtök Íslands. Þetta var samvinnuverkefni stjórn-
valda, bænda, neytenda og atvinnulífs undir forystu
samráðshóps um endurskoðun búvörusamninga. Har-
aldur Benediktsson alþingismaður, fyrrverandi formað-
ur Bændasamtakanna, og Brynhildur Pétursdóttir frá
Neytendasamtökunum leiddu hópinn.
Í vinnu Haralds og Brynhildar var stuðst við aðferð-
arfræði sviðsmyndagreininga sem KPMG vann. Efnt var
til fjölmargra funda og ítarlegra viðtala. Um 400 manns
komu að verkinu. Ein megintillaga samráðshópsins var
að mótuð yrði stefna úr miklu verki hans. Ráðherrann
fól okkur Hlédísi H. Sveinsdóttur, verkefnastjóra og
þáttastjóra sjónvarps, að gera tillögur um landbún-
aðarstefnu.
Við Hlédís tókum við keflinu 15. september 2020.
Verkefni okkar völdum við heitið Ræktum Ísland! Vorið
2021 var gefið út samnefnt um-
ræðuskjal.
Skjalið var lagt inn á samráðs-
gátt stjórnvalda auk þess sem
Kristján Þór boðaði til 10 funda
um land allt frá 1. til 16. júní 2021
til að ræða efni þess. Við svo búið
settumst við að smíði tillagna að
stefnu og kynnti ráðherra land-
búnaðarstefnuna Ræktum Ís-
land! í ríkisstjórn þriðjudaginn
14. september. Í 96 bls. riti með stefnunni er að finna
rökstuðning, útdrátt úr umsögnum sem bárust á sam-
ráðsgáttina, frásögn af fundunum 10 í byrjun júní og
skrá yfir ítarefni.
Fyrir liggja tillögur, vilji Alþingi taka af skarið og
samþykkja í fyrsta sinn landbúnaðarstefnu fyrir Ísland.
„Ég efast að nokkur atvinnugrein eigi slíka vinnu sem
stefnan byggir á. Löngu tímabært og mikilvægt,“ segir
Haraldur Benediktsson réttilega.
Fjölmiðlar þegja almennt um það sem nú liggur fyrir
um stefnu í einni af höfuðatvinnugreinum þjóðarinnar.
Ástæðan kann að vera hve mikil sátt hefur náðst um
markmiðin.
Íslenskur landbúnaður stendur einfaldlega á tímamót-
um. Gildi hans vex í öllu tilliti.
Um það er ekki deilt að íslensku þjóðinni ber að rækta
Ísland og skapa skilyrði til búsetu um land allt. Land-
búnaðarstefna verður að taka mið af því að þjóðin standi
við þessa skyldu.
Landbúnaður er grunnstoð allra samfélaga. Framtíð
og sjálfbærni íslensks landbúnaðar ræðst af því að litið
sé til þeirra sóknarfæra sem felast í hreinni orku og auð-
lindum íslenskrar moldar og vatns.
Í stefnunni er lögð áhersla á að skapa beri bændum
fjárhagslegt og stjórnsýslulegt svigrúm til að nýta lands-
ins gæði, m.a. með menntun, ráðgjöf, stuðningi, nýsköp-
un, vöruþróun og aðlögun að kröfum markaðarins. Á öll-
um þessum þáttum er tekið í stefnunni Ræktum Ísland!.
Minnt er á að bændur séu sjálfstæðir atvinnurek-
endur. Samfélagið allt hafi hag af því að þekking og
reynsla þeirra, afrakstur jarða þeirra og búskapar nýtist
þjóðhagslega sem best. Í því skyni beri að auðvelda kyn-
slóðaskipti og nýliðun í landbúnaði.
Framfarir í hefðbundnum búgreinum ráðast af nýrri
tækni og fræðslu á grundvelli hagnýtra rannsókna. Vikið
er að fjórðu iðnbyltingunni og áhrifum hennar í landbún-
aði til dæmis með hlutanetnotkun og gervigreind.
Í stuttu máli mótast stefnan Ræktum Ísland! af bjart-
sýni. Markvisst ber að vinna að því að laga íslenskan
landbúnað að breyttum kröfum. Þar skiptir stefna
stjórnvalda í loftslagsmálum miklu og vilji til að nýta
krafta bænda til að ná markmiðum hennar.
Tryggja verður að það sem
bændur leggja af mörkum til kol-
efnisjöfnunar njóti alþjóðlega við-
urkenndrar vottunar. Hér dugar
ekki vottun til heimabrúks sem þó
tíðkast. Ber að vara við ófullnægj-
andi vottun. Hún kemur öllum í
koll.
Frá því að varnaðarorð um
þetta birtust í umræðuskjalinu
Ræktum Ísland! vorið 2021 hefur
innlenda fyrirtækið Loftslagsskrá (e. International Car-
bon Registry) komið til sögunnar, rafrænn skráning-
argrunnur fyrir loftslagsverkefni. Til að geta skráð verk-
efni í Loftslagsskrá og gefið út kolefniseiningar er
nauðsynlegt að uppfylla ítarlegar kröfur í samræmi við
alþjóðlegar meginreglur.
Þetta er grunnur að því að hér verði til lögverndaður
markaður fyrir alþjóðlega vottaðar kolefniseiningar.
Markaðsöflin verður að virkja í þágu loftslagsmála svo
að raunverulegur árangur náist. Í lok ágúst 2021 gerðu
Loftslagsskráin og eignarhaldsfélagið Festi hf. tíma-
mótasamning um skráningu fyrsta vottaða kolefnisbind-
ingarverkefnisins samkvæmt gæðakerfinu Skógarkol-
efni. Skógræktin veitir ráð og hefur eftirlit með
kolefnisskógrækt Festi hf. að Fjarðarhorni í Hrútafirði,
skammt frá Staðarskála. Þetta er fyrsta verkefni ís-
lensks fyrirtækis af þessum toga.
Margar aðrar aðferðir til að nýta jarðveg og beit til
kolefnisbindingar eru á rannsókna- og framkvæmda-
stigi. Bændur geta látið verulega að sér kveða á þessu
sviði enda eflist kolefnisbúskapur (e. carbon farming)
mjög í Evrópu og N-Ameríku auk Ástralíu og Nýja-
Sjálands sem hefur tekið forystu á þessu sviði eins og
svo mörgum öðrum með vel reknum landbúnaði.
Nýir vindar leika um íslenskan landbúnað. Þá er unnt
að virkja í þágu breytinga um leið og staðinn er vörður
menningarlegt og tilfinningalegt gildi þess að allt landið
sé í byggð. Þar blómgist fjölbreytni reist á framtaki
bóndans.
Landbúnaðarstefnan Ræktum Ísland!
„Ég efast að nokkur atvinnu-
grein eigi slíka vinnu sem
stefnan byggir á. Löngu tíma-
bært og mikilvægt,“ segir Har-
aldur Benediktsson réttilega.
Björn Bjarnason
bjorn@bjorn.is
Í smásögu um leynilögreglumann-
inn Sherlock Holmes, Silver
Blaze, sem hlotið hefur heitið Verð-
launa-Blesi á íslensku, hverfur verð-
mætur veðreiðahestur um nótt. Hol-
mes hefur orð á því við fákænan
lögregluþjón, að framferði varð-
hundsins í hesthúsinu um nóttina
hafi verið merkilegt. En hundurinn
gerði ekkert um nóttina, segir lög-
regluþjónninn undrandi. Það er ein-
mitt það, sem er sérstakt, svarar
Holmes. Skýringin var auðvitað, að
hundurinn þekkti manninn, sem
rændi hestinum.
Mér datt þessi saga í hug um dag-
inn, þegar ég rifjaði upp skýrslu
Rannsóknarnefndar Alþingis um
bankahrunið 2008. Þar er ekki síður
merkilegt, hverju er sleppt, en hvað
er tekið með. Af mörgu er að taka,
en eitt dæmi er, að þar er ekki sagt
efnislega frá fundi, sem fjórir ráð-
herrar héldu um vanda bankanna 7.
ágúst 2008 með fjórum hagfræð-
ingum, Friðriki Má Baldurssyni,
Gauta B. Eggertssyni, Má Guð-
mundssyni og Jóni Þór Sturlusyni.
Þar lögðu þeir Friðrik Már, Gauti
og Már allir til (samkvæmt minn-
isblaði Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur), að ríkið reyndi að bjarga
bönkunum. Þeir voru um þetta
ósammála seðlabankastjórunum
þremur, sem töldu fall bankanna lík-
legt og þá væntanlega óviðráðanlegt,
en ríkið yrði þá aðallega að lágmarka
skuldbindingar sínar og gæta hags
innstæðueigenda. Upplýsingar um
þessar fráleitu hugmyndir hagfræð-
inganna komu ekki fram fyrr en í
landsdómsmálinu 2012.
Hvers vegna var ekki rætt um
þessar tillögur í skýrslu rannsókn-
arnefndarinnar frá 2010, þó að fund-
arins sé getið í 6. bindi? Vildu nefnd-
armenn hlífa hagfræðingunum við
því að birta þessar upplýsingar, sem
voru óþægilegar fyrir þá í ljósi eft-
irleiksins? Gauti hafði skrifað í blöð
til varnar einum nefndarmanninum,
Sigríði Benediktsdóttur, eftir að hún
hafði í upphafi rannsóknarinnar til-
kynnt í bandarísku stúdentablaði, að
kenna mætti „tómlátu andvaraleysi“
Seðlabankans og Fjármálaeftirlits-
ins um bankahrunið, og þannig orðið
vanhæf til að rannsaka það. Már var
skipaður seðlabankastjóri í júní 2009
og réð Sigríði í bankann 2012. Þarf
einhvern Sherlock Holmes til að
skýra málið?
.Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvers vegna gelti
hundurinn ekki?