Morgunblaðið - 18.09.2021, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 2021
Opið
streymi
Sérstakir formannaþættir í aðdraganda kosninga og 20. september situr
Bjarni Benediktsson
formaður Sjálfstæðisflokksins fyrir svörum
Leiftrandi umræða sem þú skalt ekki láta fram hjá þér fara
mbl.is/dagmal
20. sept.
Ýmsir trúa því að
Sjálfstæðisflokkurinn
sé eftirbátur annarra í
umhverfismálum og
sérstaklega loftslags-
málum. Andstæðingar
flokksins ýta undir þá
ímynd að hann dragi
lappirnar í umhverfis-
málum. Það er hrein
firra og bábilja. Vert
er að gera grein fyrir
hinu rétta.
Eitt stærsta viðfangsefni
stjórnmála komandi ára
Lofslagsmál eru eitt stærsta við-
fangsefni komandi ára. Hlýnun lofts,
hækkun og aukin súrnun sjávar og
öfgar í veðri gera það að verkum að
náttúran verður að njóta vafans. Það
á við um allar þjóðir, en ekki síst Ís-
lendinga sem eiga allt undir um-
hverfi og sjálfbærri nýtingu auð-
linda. Hlusta verður á varnaðarorð
vísindamanna og rannsóknastofn-
ana. Að veði eru lífskjör og þjóðar-
öryggi, en umfram allt framtíð barna
okkar.
Farsæl samstaða
Um þetta hefur náðst farsæl sam-
staða íslenskra stjórnmála og þjóðar.
Atvinnulíf og stjórnsýsla tekur mið
af sjálfbærnimarkmiðum Sameinuðu
þjóðanna til ársins 2030. Með því
mætum við vistfræði-, félags- og
efnahagslegum kröfum án skerð-
ingar lífsgæða komandi kynslóða.
Í orrahríð kosningabaráttu hafa
ýmsir kosið að rjúfa þessa samstöðu.
Tekist er á um loftslagsstefnu og
stjórnmálaflokkar jafnvel lagðir und-
ir umdeilanlega loftslagsrýni og gef-
in einkunn fyrir stefnu í umhverfis-
og loftslagsmálum. Sótt er að Sjálf-
stæðisflokknum og heilindi í lofts-
lagsmálum dregin í efa.
Parísarsamkomulagið og
heimsmarkmið
Alþjóðlegar skuldbindingar Par-
ísarsamkomulagsins voru fullgiltar í
tíð ríkisstjórnar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn sat í.
Aðkoma sjálfstæðismanna í ráðu-
neytum, stjórnsýslu og sveitar-
félögum hefur tekið sterkt mið af
sjálfbærnimarkmiðum Sameinuðu
þjóðanna. Kveðið er á um fram-
leiðslu- og neyslumynstur; aukið
samstarf varðandi sjálfbæra þróun;
bráðaaðgerðir gegn loftslagsbreyt-
ingum og aðstoð við þróunarlönd
varðandi loftslagsaðgerðir með
sterkri skírskotun til kvenna, ungs
fólks og jaðarsamfélaga.
Ríkisstjórnir með aðild Sjálfstæð-
isflokks hafa beitt sér mjög í þessum
efnum. Fjármunir og alþjóða-
samvinna stóraukin. Þannig hafa
framlög til loftslagsvísinda á Íslandi
aukist, fjármunum varið í sameig-
inleg norræn verkefni á sviði þróun-
arsamvinnu til baráttu gegn lofts-
lagsvá og svo mætti lengi telja. Með
fyrstu fjármögnuðu aðgerðaáætlun
Íslands í loftslagsmálum hefur land-
græðsla, endurheimt votlendis og
skógrækt verið aukin og ný markmið
sett um samdrátt í losun.
Loftslagsráð
Sjálfstæðisflokksins
Fullyrðingar um að
Sjálfstæðisflokkurinn
standi veikur gagnvart
umhverfis- og loftslags-
málum eru því rangar.
Sjálfstæðisfólk telur að í
viðureign við loftslagsvá
felist fjöldi tækifæra,
ekki síst með grænum
fjárfestingum fyr-
irtækja og nýsköpun.
Innan öflugrar fjöldahreyfingar
Sjálfstæðisflokksins hefur í áraraðir
verið starfandi loftslagsráð skipað
hópi fólks úr atvinnulífi, sveitar-
stjórnum, þingflokki og víðar. Það
kraftmikla starf er öllum aðgengilegt
á vef flokksins.
Hvar greinir á?
Þrátt fyrir sameiginleg markmið
er deilt um leiðir.
Sjálfstæðismenn segja að í eigna-
réttinum felist mikilvæg náttúru-
vernd. Reynslan sýnir að hagkvæm
nýting náttúruauðlinda sé að jafnaði
best tryggð með því að nýtingar- og
afnotaréttur sé í höndum einkaaðila.
Við höfum því slegið skjaldborg um
eignar- og nýtingarrétt einstaklinga
á lögvernduðum auðlindum. Lögð
hefur verið áhersla á að ráðstöfun
nýtingarréttinda á auðlindum í opin-
berri eigu sé gagnsæ með almanna-
hag að leiðarljósi. Ekki megi grípa til
þjóðnýtingar.
Virkjum til orkuskipta
Einnig er ágreiningur um umfang
orkunýtingar og uppbyggingu og ný-
lega um nýtingu vindorku innan
sjálfbærra þolmarka.
Raunverulegar aðgerðir í orku-
skiptum bílaflota og fiskveiðiflota
yfir í rafmagn og rafeldsneyti kalla á
virkjun með nytsamlegum hætti.
Þeir sem tala á móti nýjum virkj-
anakostum og uppbyggingu dreifi-
kerfis raforku styðja vart græn
orkuskipti.
Jákvæðir hvatar í stað
boða og banna
Við eigum að virkja ábyrgð ein-
staklings í umhverfismálum með já-
kvæðum hvata í stað boða og banna.
Efnahagsleg skynsemi felst í eflingu
hringrásarhagkerfisins og aukinni
fullendurvinnslu. Nýta nýsköpun og
tækninýjungar við endurvinnslu og
flokkun sorps og hvata til breyttrar
umgengni um plast er árangursrík-
asta leiðin.
Virkja þarf einkaframtakið til
náttúruverndar. Heimila gjaldtöku
til verndar og stýra aðgangi ferða-
manna að viðkvæmum svæðum til að
fjármagna viðhald og uppbyggingu.
Þær tekjur eiga heima í héraði.
Við höfum varað við að taka
ákvarðanir í flýti um uppbyggingu
þjóðgarða á miðhálendinu. Í anda
sjálfbærni og nálægðarreglu verður
slíkt að vera í sátt við aðliggjandi
sveitarfélög með virðingu fyrir eign-
arrétti.
Umhverfismál eru viðvarandi
verkefni. Við þurfum að stíga stærri
skref í baráttunni gegn loftslags-
vánni. Með með grænni orkubyltingu
sjáum við möguleika í grænum fjár-
festingum og nýsköpun. Það veit á
gott fyrir land tækifæranna.
Skýr stefna
Sjálfstæðisflokks
í loftslagsmálum
Eftir Njál Trausta
Friðbertsson
» Sjálfstæðisfólk telur
að í viðureign við
loftslagsvá felist fjöldi
tækifæra, ekki síst með
grænum fjárfestingum
fyrirtækja og nýsköpun.
Njáll Trausti
Friðbertsson
Höfundur er oddviti Sjálfstæðis-
flokksins í Norðausturkjördæmi.
Í aðdraganda kosn-
inga hefur framleiðsla á
rafeldsneyti verið tals-
vert uppi á borðinu.
Með því að nýta ótamda
náttúru okkar megi
skapa mikil verðmæti
og í leiðinni skora stig í
loftslagsmálum og rétta
við orðstír þjóðarinnar
sem hefur eitt stærsta
kolefnisspor meðal
þjóða heimsins vegna þess hvað lífs-
stíll okkar er hár. En böggull fylgir
skammrifi og hér á eftir er reynt að
benda á ýmsar staðreyndir sem sýna
að fýsileiki slíkra framkvæmda er
ekki augljós.
Rafeldsneyti er nýyrði sem notað
er yfir eldsneyti sem á uppruna sinn í
rafmagni ólíkt jarðefnaeldsneyti sem
á uppruna sinn í lífrænu efni. Hug-
myndin er að framleiða vetni með raf-
greiningu og framleiða úr því elds-
neyti, sem kallast orkuberi fyrir
vetni, og auðveldara er í notkun en
vetni. Ýmsar aðferðir eru nefndar svo
sem framleiðsla á ammóníaki, met-
anóli eða olíulíki með Fischer-
Tropsch-hvarfi. Þótt sumar þessara
aðferða bindi koltvísýring úr lofti eða
frá iðnaði losnar hann aftur við bruna
en ferlið telst kolefnishlutlaust.
Framleiðsla á vetni með rafgreiningu
er mjög orkufrek og fyrir 1 kg af raf-
eldsneyti (olíulíki) þarf 20 kWh raf-
orku. Rafmagnið nægði til þess að
knýja rafbíl 100 km en eldsneytið
sem framleitt er dugir í mesta lagi í
20 km akstur á sparneytnum bíl. Ef
vetnið, sem notað er í framleiðsluna,
er notað beint í efnarafal dugir það í
40 km. Því er fimmfalt hagstæðara að
nýta raforkuna beint og tvöfalt hag-
stæðara að nýta vetni í efnarafal til að
knýja farartæki, skip eða til fram-
leiðslu. Þetta kemur vel fram á mynd
1 sem sýnir yfirlit yfir orkuinnihald
og nýtni nokkurra rafeldsneytis-
tegunda í samanburði við vetni og
raforku.
Heildarframleiðsla á raforku í
heiminum var um 27 þús. TWh árið
2018 og af því voru um 26% framleidd
með endurnýjanlegum
orkugjöfum. Hlutfall
raforku af heildar-
orkunotkun í heiminum
er þó aðeins um 15,8%.
Stærstur hluti orku-
notkunar heimsins
byggist á jarðefnaelds-
neyti og eigi að útrýma
því þarf að 30-falda
framleiðslu endurnýj-
anlegrar orku. Þessar
tölur gefa okkur vís-
bendingar um stærðar-
gráðu þess verkefnis að
ná tökum á losun gróðurhúsaloftteg-
unda og minnka losun um a.m.k. 40%
fyrir árið 2030 m.v. árið 1990 skv.
Parísarsamkomulagi. Íslendingar
framleiða um 100% af sinni raforku
frá endurnýjanlegum uppsprettum
en á heimsvísu erum við hins vegar
litlir eða innan við 0,1%. Við getum
því tæplega breytt heildarmyndinni í
notkun endurnýjanlegrar orku þótt
við virkjum alla okkar fall- og vind-
orku.
Í þeim áformum sem fyrir liggja er
bæði talað um nýtingu innanlands og
útflutning á rafeldsneyti til landa sem
ekki eru aflögufær með umhverfis-
væna orku. Innflutningur jarðefna-
eldsneytis til Íslands nemur um 900
þús. t/ári. Ef Íslendingar ætla að vera
sjálfum sér nógir með rafeldsneyti
þyrfti 18 TWh raforku eða 2.000 MW
sem samsvarar öllu uppsettu afli
virkjana í dag. Þar sem vindmyllur
eru með mun lakari nýtni en vatns-
aflsvirkjanir þyrfti um 5.000 MW af
uppsettu vindafli eða 1.000 vindmyll-
ur. Viðskiptalíkanið, sem þessi áform
byggjast á, tekur mið af hærra verði
á endurnýjanlegu eldsneyti erlendis
vegna niðurfellingar kolefnisgjalds.
Má vera að hægt sé að reikna arð-
semi í viðskiptáætlanir en tæplega í
umhverfisþáttinn og alls ekki í orku-
þáttinn eins og fram hefur komið.
Hvað með aðföng sem þarf til að
byggja virkjanir og verksmiðjur og
hvað með flutninga á framleiðslu? Þá
er eftir að kanna umhverfisáhrif
virkjanaframkvæmda og lágmarks-
krafa er að lögð sé fram lífsferils-
greining (e. life cycle assessment)
áður en lengra er haldið með að
skapa tálvonir um uppbyggingu og
gróða.
Mikilvægasta framlag Íslendinga
til loftslagsmála felst í tiltekt í eigin
ranni. Þótt við búum við einstakar að-
stæður, þar sem öll orka til húshit-
unar og framleiðslu rafmagns kemur
frá endurnýjanlegum uppsprettum,
vegur neysla okkar upp allt það for-
skot. Vegna legu landsins getur tæp-
lega orðið hagkvæmt að flytja orkuna
út í formi eldsneytis þar sem flutn-
ingskostnaður vegur þungt miðað við
ávinninginn af því að eiga gnægð um-
hverfisvænnar orku við túnfótinn.
Hvatinn á bak við þessar hugmyndir
eru því tæplega á forsendum um-
hverfisins þar sem nýting orkunnar
er afleit. Framleiðsla á rafefnaelds-
neyti kemur í veg fyrir notkun jarð-
efnaeldsneytis en til þess þarf að
framleiða vetni sem kostar 4-5-falda
þá orku sem fæst úr eldsneytinu.
Nær væri að skipta jarðefnaeldsneyti
út fyrir raforku í samgöngum, flutn-
ingum og útgerð. Möguleikar Íslend-
inga til að nýta sérstöðu sína til fram-
dráttar umhverfismálum á heimsvísu
eru margir. Bent hefur verið á út-
flutning þekkingar á nýtingu jarðhita
til húshitunar og raforkuframleiðslu.
Með því getum við lagt stóran skerf
til samdráttar á notkun jarðefnaelds-
neytis til húshitunar og raforkufram-
leiðslu. Við getum einnig orðið meira
sjálfbjarga með ýmis aðföng t.d. með
því að stórauka ræktun matjurta í
gróðurhúsum þar sem raforkuþörf er
mikil og þannig mætti nýta afgangs-
orku á umhverfisvænan hátt. Íslend-
ingar voru sjálfbjarga með tilbúinn
áburð á árum áður og mætti dusta
rykið af þeirri framleiðslugrein.
Staðreyndir um
rafefnaeldsneyti
Eftir Egil Þóri
Einarsson »Framleiðsla á rafefna-
eldsneyti hefur verið
mjög til umræðu hér á
landi að undanförnu. Mik-
ilvægt er að staðreyndir
málsins liggi fyrir.
Egill Þórir Einarsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.
egill.einarsson@heimsnet.is
Allt um
sjávarútveg