Morgunblaðið - 18.09.2021, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 2021
Smiðjuvegur 68, Kópavogi | S. 587 1350 | bifreidaverkstaedi.is
Höfum sérhæft okkur í Toyota viðgerðum síðan 1995
Fljót, örugg og persónuleg þjónusta
Allar almennar bílaviðgerðir
S ign · Fornubúði r 12 · Ha fnar f i rð i · s ign@s ign . i s · S : 555 0800
WWW.S IGN . I S
Nokkur styr hefur staðið um for-
sendur og framtíð íslenska lífeyr-
iskerfisins undanfarið. Deilt hefur ver-
ið um samtryggingu og séreign og nú
eru komnar fram tillögur um hækkun
lífeyristökualdurs. Það er launafólk í
landinu sem á lífeyriskerfið og því óá-
sættanlegt hve mikið hefur skort á
samráð við samtök launafólks þega
rætt hefur verið um breytingar á kerf-
inu. Áframhaldandi skortur á samráði
og bútasaumsaðferð í ákvarðanatöku
mun reynast almenningi dýrkeyptur.
Í júlí síðastliðnum stóð íslenska líf-
eyriskerfið í um
6.000 milljörðum
króna. Gerir það 16
milljónir króna á
hvern Íslending eða
tvöfalda landsfram-
leiðslu á árs-
grundvelli. Á síðustu
60 árum hafa lífs-
líkur Íslendinga aukist að meðaltali
um tæp tíu ár. Árið 1960 voru þær
rúmlega 73 ár en eru í dag um 83 ár.
Almennt hefur þessi þróun á auknum
lífslíkum verið nokkuð jöfn og þar með
fyrirsjáanleg. Þegar grunnur núver-
andi lífeyriskerfis var lagður á sjöunda
áratug síðustu aldar var þetta vitað og
einnig talið fyrirsjáanlegt. Að sama
skapi var þekkt þá, eins og nú, að með-
altöl segja ekki alla söguna. Þannig lifa
konur almennt lengur en karlar. Mun-
ur er á lífslíkum milli menntaðra og
ómenntaðra, langskólagenginna og
annarra, auk augljóss munar á milli
þeirra sem vinna líkamlega erf-
iðisvinnu og annarra. Og enn er það
svo að ríkir lifa umtalsvert lengur en
fátækir.
Í lífeyriskerfi landsins leika trygg-
ingastærðfræðingar mikilvægt hlut-
verk við útreikninga skuldbindinga
sjóðanna. Í nýjustu útreikningum Fé-
lags íslenskra tryggingastærðfræð-
inga er tekið tillit til spár um hækk-
andi lífaldur þjóðarinnar og hvatt til
þess að viðmiðunaraldri lífeyrisrétt-
inda verði breytt í samræmi við spá-
líkan félagsins. Með öðrum orðum að
lífeyrisaldur á Íslandi verði hækk-
aður.
Bútasaumsaðferð eða
heildarendurskoðun?
Aldrei hefur staðið á fulltrúum
launafólks að ræða áskoranir lífeyr-
iskerfis þjóðarinnar, enda eru þau
einu raunverulegu fulltrúar eigenda
þess. Ekki atvinnurekendur og ekki
stjórnvöld. Eftirlaunakerfið er flókið
og byggir á þremur stoðum. Sam-
tryggingarsjóðir líf-
eyrissjóðanna eru
ein þessara stoða.
Hinar tvær eru sér-
eignarsparnaður og
almannatrygging-
arkerfið. Ákvarð-
anir um samspil
þessara stoða eða
breytingar á þeim varða hagsmuni
ólíkra kynslóða og grundvallarréttindi
einstaklinga.
Það er gríðarlega mikilvægt að slík-
ar ákvarðanir séu aðeins teknar að
undangengnu virku samráði við full-
trúa launafólks. Grunnforsendur kerf-
isins þurfa að vera skýrar og réttlátar
og til þess fallnar að skapa traust,
enda traust almennings á stjórnvöld-
um, lífeyrissjóðunum og lífeyriskerf-
inu ekki mikið fyrir. Það þarf að end-
urskoða kerfið í heild sinni og sú
endurskoðun þarf að vera nákvæm,
fagleg og gagnsæ. Þar til slíkri endur-
skoðun er lokið er óásættanlegt með
öllu að gera breytingar á lífeyr-
istökualdri líkt og tryggingarstærð-
fræðingar leggja til.
Eftir Friðrik Jónsson,
Ragnar Þór Pétursson og
Sonju Ýr Þorbergsdóttur
»Nokkur styr
hefur staðið um
forsendur og framtíð
íslenska lífeyris-
kerfisins undanfarið.
Friðrik Jónsson
Friðrik er formaður BHMR,
Ragnar Þór er formaður KÍ,
Sonja Ýr er formaður BSRB.
Ákvarðanir um
6.000 milljarða
sparnað almennings
verða að vera í sátt
Ragnar Þór Pétursson Sonja Ýr Þorbergsdóttir
Í júlí á þessu ári
voru liðin 100 ár frá
fæðingu skáldsins og
rithöfundarins Jóns
Óskars, en hann lést í
október 1998. Ég hef
það eftir Unu Mar-
gréti, dóttur skálds-
ins, að síðar á þessu
ári muni hans verða
minnst með útgáfu
smásagnasafns hans.
Ég var svo lánsamur að kynnast
Jóni Óskari lítillega á 8. og 9. áratug
síðustu aldar. Upphaf þeirra kynna
var með þeim hætti að mér datt í
hug að heimsækja hann og biðja
hann að þýða fyrir mig tvær nor-
rænar söngvísur sem mig langaði að
flytja á söngvakvöldi hjá félaginu
Vísnavinir. Ég fékk hlýjar móttökur
hjá Jóni og eiginkonu hans, Kristínu
Jónsdóttur frá Munkaþverá. Heim-
sóknin leiddi m.a. til þess að Vísna-
vinir efndu síðar til sérstakrar dag-
skrár á Hótel Borg þar sem fluttar
voru þýddar og frumsamdar söng-
vísur eftir Jón Óskar, þar á meðal
ein við lag eftir Kristínu.
Jón Óskar var einlægur og ákafur
talsmaður náttúru- og umhverf-
isverndar. Stuttu eftir að Una Mar-
grét sagði mér frá fyrirhugaðri út-
gáfu kom upp í huga minn erindi
sem faðir hennar flutti í Rík-
isútvarpinu fyrir 40 árum og nefndi
Fögur er hlíðin. Mig langaði til að
hlusta á þetta erindi og varð mér úti
um afrit af upptökunni hjá Safn-
adeild RÚV. Eftir að hafa hlustað á
erindið hugsaði ég sem svo að þótt
margt hafi breyst í umhverfis- og
loftslagsmálum frá því það var flutt,
kæmi þar fram ýmis fróðleikur sem
enn í dag ætti erindi við okkur, ekki
síst yngra fólk. – Af því að umhverf-
is- og loftslagsmál eru mjög til um-
ræðu þessa dagana get ég ekki stillt
mig um að víkja hér stuttlega að
nokkrum efnisþáttum í þessu fróð-
lega erindi [Beinar tilvitnanir í er-
indið eru innan tilvitnunarmerkja].
Við erum í fyrri hluta erindisins
m.a. minnt á það að búið er að eyði-
leggja flestar fjörur í
Reykjavík.
„Aðeins einu sinni
minnist ég þess að hafa
séð í blaði andmæli
gegn því að eyðileggja
fjörur í Reykjavík. Það
vissi ég þó. Ég hafði
komist að því einn dag
fyrir nokkrum árum að
langleiðina frá Kleppi
og niður að fjörunni
hans Sigurjóns Ólafs-
sonar, myndhöggvara, í
Laugarnesi, var enga fjöru að finna,
og óvíða hægt að komast ofan að
sjónum fyrir nýbyggðum, stein-
gráum verslunarskemmum sem þar
byrgðu eitt fegursta útsýni Reyk-
víkinga til sjávar.“
Og frásögn Njálu af því þegar
’Gunnar sneri aftur’ og ljóð Jónasar
Hallgrímssonar, Gunnarshólma,
setur Jón Óskar í skemmtilegt sam-
hengi: „Kvæðið Gunnarshólmi er
mjög íhugunarvert fyrir það að
þrátt fyrir hetjudýrkun róm-
antískra skálda yrkir Jónas ekki
kvæðið til að hefja söguhetju Njálu
til skýjanna, heldur til að vekja þjóð
sína til umhugsunar um landið og
framkomu þjóðarinnar við landið.“
Hér skal því skotið inn, að í upp-
hafi erindisins, um miðbik þess og í
lokin voru fluttar söngvísur í þýð-
ingu Jóns Óskar. Upphafsvísan var
Náttúra Íslands, en texti Jóns Ósk-
ars er að nokkru sniðinn eftir ljóði
sænska vísnasöngvarans Evert
Taube: Änglamark – en visa om
Sveriges natur. Og hann tileinkaði
íslenskum náttúruverndarmönnum
textann. Í honum er m.a. að finna
þessar ljóðlínur: „Nú fara véldrekar
váleg’ um dal og hlíð / vinda til
björgum og svifta til hólum. / Ing-
ólfsfjall hrópar: Æ, hlíðin mín er svo
fríð. /Hvað er til varnar gegn stál-
vargatólum.“ – Um þetta sagði Jón
Óskar m.a.: „Fjall eitt á Suðurlandi
er kennt við fyrsta landsnámsmann
Íslands og heitir Ingólfsfjall. Nú
eru hlíðar þessa fjalls á nokkrum
stöðum, sem blasa við þjóðinni,
flakandi sár eftir stórvirkar vinnu-
vélar nútímans. Ef gengið var með-
fram fjallinu áður fyrr, leiðina inn í
Grafninginn, var það unaðsganga
þar sem komið var inn í marg-
breytilegan heim álfa og dverga,
þar sem tónvísir fuglar flögruðu um
móa og mýrar. Nú hafa mýrarnar
verið ræstar fram í krafti nútíma-
tækni og ævintýrafuglarnir
skemmtilegu sjást ekki lengur
nema á stangli.“
Og Jón Óskar vék að skrifum
Halldórs Laxness um umhverf-
ismál: „Einhvern tíma skrifaði
Halldór Laxness grein og síðan
aðra – ef ekki fleiri – um eyðilegg-
inguna á íslenskum miðum. En
hann var ekki annað en skáld, að
vísu búinn að fá Nóbelsverðlaun
fyrir ritverk sín, en samt ekki ann-
að en skáld. Og enginn tók mark á
honum.“
Erindi sínu lauk Jón Óskar með
þessum orðum: „Maðurinn hefur
ímyndað sér að hann gæti hegðað
sér gagnvart náttúrunni eins og
honum sýndist; eins og hann væri
herra náttúrunnar en ekki hluti af
henni. Vera má að í grimmd sinni
og græðgi felli maðurinn sjálfan
sig. Ef hann eyðileggur hringrás
lífsins fellur hann einnig sjálfur. Ef
hann ræðst á ljósátuna í hafinu fell-
ur hann sjálfur. Ef hann ræðst á
fjallshlíðina og tætir hana hlífð-
arlaust í sundur svo foksandurinn
breiðist yfir nærliggjandi gróður,
þá fellur hann sjálfur. Ef hann held-
ur áfram að ræna jörðina hlífð-
arlaust orkugjöfum sínum og sóa
auðæfum hennar eins og ræningja
er háttur, þá fellur hann sjálfur.
Einungis ef hann tekur að lifa í
náttúrunni og með henni getur
hann sjálfur lifað.“ -
Það er tilhlökkunarefni að fá í
hendur smásagnasafn snillingsins
Jóns Óskars.
Fögur er hlíðin – Minninga-
brot um útvarpserindi
Eftir Gunnar
Guttormsson
Gunnar Guttormsson
» Það er tilhlökkunar-
efni að fá í hendur
smásagnasafn snillings-
ins Jóns Óskars.
Höfundur er vélfræðingur.
ggutt@simnet.is