Saga - 2016, Síða 197

á fjölsótt svið þar sem sterkar hefðir ríkja. Í fyrsta kafla bókarinnar segir
Gunnar að Þegar siðmenningin fór fjandans til sé í ætt við nýlegri rannsóknir
á styrjöldinni þar sem minni áhersla sé lögð á framvindu stríðsátakanna og
einstaka gerendur. Þeim mun meiri kraftur sé settur í að draga fram önnur
sjónarhorn á stríðið og áður vannýttar heimildir eins og sendibréf, dag -
bækur, fornleifar og bókmenntir, svo dæmi séu tekin.
Þessarar áherslu sjást vissulega merki í ritinu og Gunnar Þór leggur sig
í líma við að draga fram ýmislegt sem þótti framan af ekki þess virði að
minnast á í skrifum um stríðsrekstur. Hann leggur talsvert upp úr því að
nota heimildir eftir bæði karla og konur til að varpa ljósi á sýn Íslendinga á
styrjöldina ásamt því sem hann fjallar um áhrif stríðsins á kvenþjóðina. Við
það fer hann stundum inn á snertifleti styrjaldarinnar við fyrstu kynslóð
femínisma sem var þá að uppskera afrakstur erfiðisins, t.d. með kosninga-
rétti fyrir konur eldri en 40 ára. Þannig dregur hann fram andóf íslenskra
kvenna gegn yfirráðum karla í umræðum um og ráðstöfunum gegn þeirri
dýrtíð sem styrjöldin hafði í för með sér. Þá gerir hann Kvennablaðinu sérstök
skil, en það birti gjarna frásagnir af kjörum kvenna í stríðinu, og notar það
síðan ekki aðeins sem heimild heldur einnig við og við til að beita kynjuðu
sjónarhorni á viðfangsefnið hverju sinni. Það má því segja að Gunnar leggi
sig fram um að draga úr þeirri karlaslagsíðu sem iðulega einkennir stríðs -
sögur.
Þá vekur sérstaka athygli að Gunnar Þór minnist á samkynhneigð, eða
„kynvillu“ eins og hún var kölluð á íslensku á tímum fyrri heimsstyrjaldar-
innar. Það er í sjálfu sér ekki eins óvenjulegt og ætla mætti. Þau sem leggja
stund á sögu kynverundar hafa einmitt haft sérstakan áhuga á styrjaldar-
tímum á fyrri hluta 20. aldar, einkum síðari heimsstyrjöldinni, vegna þess
að þeir höfðu í för með sér mikla kynjaskiptingu hjá stríðandi þjóðum þegar
stórir hópar ungra karla voru fluttir í herinn en konur tóku við störfum
þeirra heima fyrir. Þrátt fyrir það er sjaldan fjallað um samkynhneigð í
íslenskum sögubókum fyrir almenning. Það er því ánægjulegt að Gunnar
Þór skuli flétta óhefðbundnum kynhneigðum inn í umfjöllunina, með því
að minnast á kynvillumálaferlin gegn Guðmundi Sigurjónssyni Hofdal,
glímukappa og hermanni, og tengja hana við dóma yfir þrjú hundruð bresk-
um hermönnum fyrir „skort á velsæmi“ í samskiptum við aðra karla í fyrri
heimsstyrjöldinni (bls. 240). Þannig dregur Þegar siðmenningin fór fjandans til
dám af nýlegri rannsóknum á styrjöldinni.
Þrátt fyrir það má á ýmsum stöðum greina fullhefðbundnar áherslur.
Vissulega fáum við innsýn inn í kjör kvenna, samkynhneigð, áfalla streitu -
röskun hermanna og ýmsilegt fleira en samt sem áður beinist sjónarhorn
frásagnarinnar mjög víða að framvindu stríðsins og einstaka gerend um.
Gunnar virðist reyndar gera sér grein fyrir því og lesa má afsakandi tón úr
skrifum hans vegna þeirrar áherslu sem lögð er á sögufræga karla og at -
burði styrjaldarinnar, t.a.m. þegar hann segir nokkuð ítarlega frá æðstu hers-
ritdómar 195
Saga haust 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:12 Page 195