Fréttablaðið - 29.01.2022, Blaðsíða 64

Sérfræðingar ÍSOR rannsaka
jarðrænar auðlindir landsins
og meta hvort og hvernig má
nýta þær með sem bestum
hætti, en forstjóri ÍSOR segir
að það sé þörf á mun meiri
rannsóknum á auðlindum
landsins, svo hægt sé að taka
upplýstar ákvarðanir varð-
andi bæði nýtingu og friðun.
„Íslenskar Orkurannsóknir hafa
það lögbundna hlutverk að annast
rannsóknir á sviði náttúrufars,
orkumála og annarra auðlinda-
mála. Við höfum nýlega farið
gegnum stefnumótun þar sem
hlutverk okkar var að nokkru leyti
endurskilgreint og er nú lögð sér-
stök áhersla á að styðja við stefnu
stjórnvalda hvað varðar sjálfbæra
nýtingu jarðrænna auðlinda,“
segir Árni Magnússon, forstjóri
Íslenskra Orkurannsókna (ÍSOR).
„Við höfum verið starfandi í að
verða 80 ár. ÍSOR var fyrst hluti
af Orkustofnun en árið 2003 var
rannsóknaþátturinn skilinn frá og
ÍSOR varð sjálfstæð eining.“
Leggja mat á auðlindir landsins
„Hjá okkur starfa margir sér-
fræðingar innan jarðvísinda, í
víðasta skilningi þess hugtaks, og
við erum þau sem leggjum mat á
hvar jarðrænar auðlindir okkar eru
og hvernig má nýta þær með sem
bestum hætti, nú eða friða ef því er
að skipta,“ segir Árni. „Við höfum
komið að meira eða minna öllum
rannsóknum sem hafa leitt til
ákvarðana um annað hvort friðun
eða nýtingu jarðhitaauðlinda,
þannig að það má segja að við séum
undanfari framkvæmda á því sviði.
Okkar fólk leggur mat á hvers
eðlis auðlindirnar eru, hvaða
magn um ræðir, aðgengi og annað
sem skiptir máli, þegar kemur að
nýtingu þeirra með hagkvæmum
hætti. Við svörum spurningum
eins og hversu endurnýjanleg auð-
lindin er, metum og höfum eftirlit
með nýtingu hennar, þannig að
hún sé sjálfbær til framtíðar,“
útskýrir Árni. „Þannig tryggjum
við með besta móti að ganga
ekki á auðlind meira en hún þolir
með hagsmuni framtíðar í huga,
um leið og við aukum lífsgæði í
nútímanum og til framtíðar, með
sjálfbærni að leiðarljósi.“
Mikil þörf á frekari rannsóknum
„Ég vil meina að það hafi alltaf
verið í genamengi okkar hér á ÍSOR
og raunar Íslendinga almennt, að
horfa á umhverfis- og loftslagsmál
út frá lögmálum sjálfbærni. Þegar
við hófum stefnumótunarvinnuna
fyrir rúmu ári kom það sífellt betur
í ljós að okkar viðfangsefni er í
grunninn sjálfbær þróun,“ segir
Árni. „Íslensk þjóð er líka sérlega
heppin að eiga þessar ríkulegu
endurnýjanlegu orkulindir sem
er hægt að nýta með sjálfbærum
hætti.
En þessar auðlindir eru ekki
óþrjótandi og við þurfum að
umgangast þær af virðingu og
þekkingu sem byggja á rannsókn-
um og reynslu. Þess vegna höfum
við meðal annars lagt áherslu á
mikilvægi þess að fara í frekari
rannsóknir og kortlagningu á jarð-
fræði Íslands. Það kortlagningar-
verkefni erum við að vinna með
Náttúrufræðistofnun Íslands, fyrir
umhverfis-, orku- og loftslags-
ráðuneytið, en það mun taka 65
ár á núverandi hraða, sem ræðst af
fjármögnun,“ segir Árni.
„Við þurfum að vita hvaða auð-
lindir við eigum, ekki bara til að
gera áætlun um nýtingu, heldur
líka verndun og friðun. Við höfum
mikinn áhuga á að kanna betur
og rannsaka auðlindir okkar utan
hefðbundinna virkjanasvæða, því
rannsóknir hafa fyrst og fremst
verið stundaðar innan þeirra og
það sem er utan þeirra er mun
minna þekkt,“ segir Árni. „Það er
hagsmunamál fyrir þjóðina að
rannsaka frekar hvað hún á, til að
átta sig á stöðunni og geta tekið
upplýstar ákvarðanir.“
Fjölbreytt rannsóknarverkefni
„Okkar stærstu viðskiptavinir eru
íslensku orkufyrirtækin, en við
seljum í auknum mæli þjónustu
okkar til annarra fyrirtækja einn-
ig. Einn vaxtarsprotinn undan-
farin misseri er á sviði fiskeldis á
landi, sem allt bendir til að verði
atvinnugrein í örum vexti næstu
ár og jafnvel áratugi. Þjónusta og
verkefni ÍSOR skiptist annars í þrjú
meginsvið: könnun, nýtingu auk
vöktunar og fræðslu.
Könnunin snýr að kortlagningu
á jarðfræði Íslands, en ÍSOR hefur
líka verið ráðgjafi stjórnvalda um
ýmsar rannsóknir á hafsbotni,“
segir Árni. „Það kemur inn á land-
grunnsréttindi, en gengur líka út
á að þekkja eðli hafsbotnsins og
hvað hann hefur að geyma, sem
sagt út frá náttúruvá og hvort
jarðlög þar undir geymi auðlindir,
nýtanlegar eða ekki.
Við tökum að okkur að meta
gæði úttekta á auðlindum og rýna
í áreiðanleika þeirra fyrir orku-
fyrirtæki, stjórnvöld, fjármögn-
unaraðila og opinberar stofnanir
eins og Alþjóðabankann og stóra
alþjóðlega þróunarbanka um allan
heim,“ útskýrir Árni, en sem dæmi
má nefna að ÍSOR hefur komið að
ýmsum verkefnum í meira en 50
löndum.
„Þegar kemur að nýtingu, til
dæmis á jarðhitaborholu, erum
við í upphafi að vinna jarðfræði-
líkön til að átta okkur á aðstæðum
og svo hefjum við mælingar þegar
byrjað er að bora. Eftir að borun
lýkur fylgjumst við með gæðum
og metum afköst,“ segir Árni. „Við
setjum líka fram hugmyndalíkön
fyrir jarðhitakerfi og reynum að spá
fyrir um hvernig heilu kerfin gætu
litið út og hverju þau gætu afkastað.
Það er forsenda ákvarðanatöku um
sjálfbæra nýtingu til framtíðar.
Á sviði vöktunar erum við meðal
annars að fylgjast með viðbrögðum
jarðhitakerfa við nýtingu og hvort
það verði breytingar sem gefa
tilefni til að breyta vinnslunni,“
útskýrir Árni. „Við rekum líka
öfluga efnarannsóknastofu sem er
sérútbúin til að greina vatnssýni,
gufu og gassýni, ásamt bergi og
föstum efnum. Við vöktun á jarð-
hitasvæðum tökum við vatnssýni
úr borholunum og fylgjumst með
því hvort efnasamsetning sé að
breytast, metum hvort hætta sé á
útfellingum eða tæringu málma
og fylgjumst með áhrifum vinnslu
á jarðhitakerfin, sem dæmi. Við
fylgjumst einnig með jarðskjálfta-
virkni í grennd við vinnslusvæði og
fáum þannig upplýsingar um lekt
í berginu. Við höfum enn fremur
veitt fyrirtækjum ráðgjöf þegar
óska þarf eftir nýtingarleyfi á ein-
stökum svæðum.“
Tóku við rekstri Jarðhitaskólans
„Stór og vaxandi hluti af starfi
okkar er svo fræðsluhlutinn. Það
urðu ákveðin vatnaskil fyrir ári
þegar GRÓ, þekkingarmiðstöð
þróunarsamvinnu hjá utanríkis-
ráðuneytinu, samdi við ÍSOR um
að reka Jarðhitaskólann, sem
við getum sannarlega verið stolt
af,“ segir Árni. „Skólinn á sér 40
ára sögu um miðlun þekkingar
Íslendinga á nýtingu jarðhita, fyrst
og fremst til þróunarlanda, og á
áttunda hundrað nemenda hefur
farið gegnum hann.
Við tókum við hýsingu og rekstri
skólans, sem er mjög skemmtilegur
hluti af starfseminni. Hér fyllist
allt af vel menntuðu fólki héðan og
þaðan úr heiminum, sem kemur
saman til að læra meira og hljóta
þjálfun. Það tekst á við raun-
veruleg verkefni, en yfirleitt taka
nemendur með sér viðfangsefni
að heiman og koma hingað til að
fá leiðbeiningar og handleiðslu frá
færustu sérfræðingum í heimi,“
segir Árni. „Auk kennslu við
skólann kennir okkar fólk líka við
íslensku háskólana og við höfum
tekið að okkur kennslu og þjálfun
hér og þar um heiminn, bæði á
eigin vegum og Jarðhitaskólans.“
Stöndum tæpt með heita vatnið
„Sífelld aukning á heitavatnsnotk-
un hefur valdið okkur ákveðnum
áhyggjum. Þjóðin er að stækka,
ferðaþjónusta tekur sitt og alls
konar iðnaður og hugmyndir um
uppbyggingu treysta á heitt vatn,“
segir Árni. „En við vitum tiltölu-
lega lítið um lághitasvæðin utan
þeirra svæða sem við erum að nýta
í dag og þó að okkur finnist heita-
vatnsnotkunin sjálfsögð, þá sjáum
við líka að þetta er brothætt. Það
má til dæmis lítið út af bregða til að
höfuðborgarbúar séu hvattir til að
fara sparlega með heita vatnið. Við
stöndum dálítið tæpt þegar kemur
að því að tryggja öllum aðgang að
heitu vatni. Margar minni hita-
veitur um allt land eru komnar til
ára sinna og hafa ekki burði til að
standa undir kostnaði við frekari
rannsóknir og uppbyggingu.
Í nýrri orkustefnu er talað um
orkuafhendingaröryggi og komið
inn á þetta. Það skiptir verulegu
máli að huga að aðgengi almenn-
ings að heitu vatni, en í þessu
samhengi skiptir líka máli að átta
sig á því hver á að standa undir
kostnaði við þessar rannsóknir,
einstaka hitaveitur sem hafa
lítið fjármagn eða samfélagið í
heild,“ segir Árni. „ÍSOR er ekki
á fjárlögum heldur öflum við
okkar tekna með sölu á þjónustu
og notum arðinn af því til að
uppfylla okkar lagalegu skyldu
til að stunda rannsóknir. Við sem
þjóð þurfum að ákveða hvaðan
fjármagn á að koma til að rann-
saka hvað við eigum af heitu vatni
og hvernig við getum nýtt það.
Undirbúningur og rannsóknir
fyrir virkjun jarðhita, hvort sem
er til beinnar nýtingar eða raf-
orkuframleiðslu, eru tímafrek og
það getur liðið allt að áratugur frá
því að farið er af stað þar til nýting
hefst. Því lengur sem við bíðum
með að bregðast við þessu, því
erfiðara verður það.
Að lokum vil ég segja að ég tel
að ÍSOR, með sínu endurskil-
greinda hlutverki og áherslu á
sjálfbæra þróun, sé mjög ákjósan-
legur vinnustaður fyrir ungt og
vel menntað fólk sem vill gera
samfélaginu gagn,“ segir Árni. „Það
eru spennandi tímar fram undan
og við þurfum alltaf á góðu fólki að
halda.“ n
Verðum að vita
hvað við eigum
Árni Magnús-
son, forstjóri
Íslenskra orku-
rannsókna, segir
að við þurfum
að rannsaka
mun betur
hvaða jarðrænu
auðlindir Ísland
hefur að geyma.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ANTON BRINK
Þessar auðlindir
eru ekki óþrjót-
andi og við þurfum að
umgangast þær af virð-
ingu og þekkingu sem
byggja á rannsóknum og
reynslu.
8 kynningarblað 29. janúar 2022 LAUGARDAGURORK A ÍSLANDS