Fréttablaðið - 29.01.2022, Blaðsíða 65

Ef við
Íslending-
ar ætlum
að fram-
leiða sjálf
þá orku
sem fara á í
orku-
skiptin þá
þarf að
virkja
meira.
Kolbrún Rein-
holdsdóttir
Fjölmörg spennandi verk-
efni og tækifæri eru fram
undan í orkugeiranum
hérlendis. Hjá verkfræðistof-
unni EFLU fer fram greining
á raforkukerfinu á Íslandi
fyrir ýmsa aðila.
Orkumál hafa verið mikið í
umræðunni síðustu misseri enda
afar mikilvæg fyrir íslenskt sam-
félag að svo mörgu leyti. Umræða
um raforkuskort og skerðingar
til fiskimjölsverksmiðja, ásamt
umræðu um orkuskiptin og metn-
aðarfullar yfirlýsingar stjórnvalda
tengdar þeim, hefur verið áberandi
undanfarin ár og virðast mjög
skiptar skoðanir um þessi mál.
EFLA er ein stærsta verkfræði-
stofa landsins og hefur komið að
fjölmörgum verkefnum tengdum
orkumálum, bæði innanlands og
erlendis. Þau Steinþór Gíslason,
sviðsstjóri orkusviðs, og Kolbrún
Reinholdsdóttir, rafmagnsverk-
fræðingur M.Sc. og fyrirliði á
orkusviði, vinna við að greina
raforkukerfið á Íslandi fyrir ýmsa
aðila og eru öllum hnútum kunnug
þegar kemur að íslenska orku-
markaðinum.
Þau eru sammála því að orku-
vinnslukerfi landsins séu nánast
fullnýtt eins og staðan er í dag.
„Heildar uppsett afl raforku í
landinu er um 2.850 MW og orku-
vinnslugeta kerfisins er rúmlega
20 TWh. Stór hluti þeirrar orku er
seldur til stórnotenda sem hafa
gert samninga til langs tíma. Það
er ákveðinn sveigjanleiki í þeim
samningum, bæði fyrir orku-
kaupanda og seljanda. Síðustu
mánuði hefur hrávöruverð verið
hátt í heiminum og þá eru þeir
samningar fullnýttir, auk þess sem
vatnsstaða í lónum hefur verið
slæm sem leiðir til skerðingar fyrir
fyrirtæki sem kaupa skerðanlega
orku,“ segir Kolbrún.
Kolbrún segir þó að hafa þurfi í
huga að út frá hagkvæmnisjónar-
miði geti verið óhagstætt að
reisa virkjanir sem eiga að anna
afltoppum sem aðeins standa yfir
í stuttan tíma og hagkvæmara
gæti verið að nota aðra orkugjafa
til að anna þeim, flestir þeir sem
kaupa skerðanlega orku eiga og
geta notað dísilstöðvar þegar þeir
fá ekki afhenta orku frá raforku-
kerfinu.
Gerast í nokkrum skrefum
Mikil umræða hefur verið í sam-
félaginu undanfarið um orkuskipti
en í hverju felast full orkuskipti,
líkt og markmið stjórnvalda kveða
á um?
„Orkuskipti þýðir í raun að
hverfa frá jarðefnaeldsneyti,“ segir
Steinþór. „Fyrir okkur Íslendinga
er hagkvæmast að rafvæða það
sem hægt er og nýta aðra orkugjafa
þar sem ekki er talið mögulegt að
nota rafmagn beint. Þau munu
taka tíma og orkuþörf þeirra er
ekki mikil í upphafi. Orkuskiptin
munu gerast í nokkrum skrefum
á næstu árum. Fyrst verða þau í
samgöngum á landi, síðar taka við
orkuskipti skipa og flugvéla.“
Metnaðarfull sýn
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Íslands er metnaðarfull sýn í lofts-
lagsmálum og orkuskiptum. Mark-
miðið er að Ísland nái kolefnis-
hlutleysi og fullum orkuskiptum
eigi síðar en árið 2040 og verði
þá óháð jarðefnaeldsneyti, fyrst
ríkja í heiminum, að sögn þeirra
Kolbrúnar og Steinþórs. „Heildar
orkuþörf orkuskipta eru metin á
bilinu 10-12 TWh og mun koma
fram á næstu 20-30 árum. Þessa
tölu má setja í samhengi við það að
heildarnotkun raforku á Íslandi í
dag er um 20 TWh. En mikilvægt
er að hafa í huga að sú orka verður
ekki endilega framleidd á Íslandi
heldur gæti hún verið innflutt. Ef
við Íslendingar ætlum að framleiða
sjálf þá orku sem fara á í orkuskipt-
in þá þarf að virkja meira, miðað
við að núverandi atvinnustarfsemi
og að lífsmynstur landsmanna sé
óbreytt,“ segir Kolbrún.
„Ef orkuþörfin minnkar ekki
þurfum við meiri raforku vegna
orkuskipta. Reglulega koma upp
raddir sem stinga upp á því að loka
á stórnotendur vegna orkuskipta,
t.d. með því að loka álveri. Það
hefur hins vegar neikvæð áhrif á
kolefnislosun fyrir heiminn í heild
þar sem álframleiðslan myndi
líklegast færast yfir til álvera sem
nota kol sem orkugjafa.“
Það er því töluverð óvissa í
tölum vegna orkuskipta, þar sem
ekki er ljóst hvaða tæknilausn
verður fyrir valinu. Mikið hefur
verið rætt um eldsneyti sem búið
er til með rafmagni, svokallað
rafeldsneyti. „Þar erum við t.d. að
tala um vetni sem síðan er hægt
að breyta í orkugjafa með því að
vökvagera það og hægt er að nýta
beint á vélar sem eru hannaðar
fyrir jarðefnaeldsneyti. Þetta er
mun orkufrekara ferli en að nýta
raforkuna beint. Einnig má ekki
gleyma því að á komandi árum
geta komið fram nýjar lausnir, sem
geta leitt til minni orkuþarfar,“
bætir Kolbrún við.
Gríðarleg uppbygging
EFLA hefur um margra ára skeið
unnið að orkuverkefnum erlendis,
þá sérstaklega í Noregi og Svíþjóð
þar sem fyrirtækið er með starfs-
stöðvar. „EFLA hefur verið aðalráð-
gjafi við hönnun flutningskerfisins
fyrir Statnett í Noregi frá 2008 og
við erum einnig í veigamiklu hlut-
verki við hönnun háspennulína
fyrir Svenska kraftnät í Svíþjóð og
lönduðum m.a. stærsta samningi
okkar þar til þessa í vikunni. Sá
samningur felst í hönnun á nýrri
400 kV línu og er virði samningsins
um 200 milljónir króna,“ segir
Steinþór.
Fram undan er gríðarleg upp-
bygging á flutningskerfum raforku
á Norðurlöndunum og víðar í Evr-
ópu að þeirra sögn. „Ástæða þess
er þríþætt. Raforkuflutningskerfin
eru víða orðin gömul og þarfnast
endurnýjunar. Raforkunotkun
er að aukast sem kemur m.a. til
vegna orkuskipta og tengingar á
milli landa hafa verið að aukast
mjög mikið á síðustu árum og því
er orðinn alþjóðlegur markaður
með raforku í Evrópu. Eftirspurn
eftir grænni orku hefur aukist
mjög mikið á síðustu árum og það
tengist orkuskiptunum,“ bætir
Steinþór við.
Bylting fram undan
Þau segja algjöra byltingu fram
undan í orkumálum hjá nágranna-
þjóðum okkar og sú þróun sé einn-
ig í gangi víðar. „Í nýlegri greiningu
rekstraraðila flutningskerfa
Norðurlandanna (Nordic Grid
Development) er metið hvernig
raforkunotkun og -framleiðsla
þarf að þróast á Norðurlöndunum
til þess að ná kolefnishlutleysi árið
2040. Miðað við þá sviðsmynd þá
mun raforkunotkun á Norður-
löndum aukast um rúmlega 60%
á næstu 20 árum og framleiðsla á
grænni orku rúmlega tvöfaldast.
Sú aukning á framleiðslu er fyrst
og fremst í vindorkunni sem er í
mikilli þróun á Norðurlöndum og
víðar í heiminum. Þó að það verði
að teljast ólíklegt að þessi sviðs-
mynd raungerist þá er ljóst að fram
undan er algjör umbylting í orku-
málum á Norðurlöndunum og við
hjá EFLU finnum beint fyrir þeim
áhrifum í mikilli aukningu verk-
efna og bjartar horfur á þessum
mörkuðum ,“ segir Steinþór.
Virkjun vindorkunnar
á teikniborðinu
Mörgum þykir athyglisvert hversu
lítið Íslendingar hafa komið nálægt
þróun vindorkunnar, miðað
við nágrannaþjóðir okkar. Þau
segja ástæðurnar vera nokkrar.
„Íslendingar byrjuðu seint að
hugsa um vindorkuna samanborið
við margar aðrar Evrópuþjóðir
m.a. vegna þess að við Íslendingar
erum í sterkri stöðu hvað varðar
beislun jarðhita og fallvatna.
Það hefur einnig verið tregða og
óvissa í leyfisveitingarferlinu, t.d.
á tímabili um það hvort lög um
Rammaáætlun eigi að gilda fyrir
vindorkuverkefni eða ekki og svo
hefur verið ákveðinn seinagangur
í afgreiðslu Alþingis. Það hefur
síðan valdið því að fjárfestar hafa
verið tregir til að stíga inn en sú
staða er að breytast þessi miss-
erin,“ segir Steinþór
Þróunin síðasta áratug er sú að
fjárfestingarkostnaður vindorku-
vera hefur lækkað mikið. „Nú er
svo komið að vindorkan er víðast
hvar á góðum svæðum orðin ódýr-
ari kostur hvað varðar fjárfestingu
á hvert uppsett MW samanborið
við jarðhita og vatnsafl. EFLA
hefur aðstoðað sveitarfélög með
stefnumótun varðandi þessi mál
og einnig aðstoðað fjárfesta í
undirbúningsferli á vænlegum
svæðum. Aðstæður til virkjunar
vindorku á Íslandi eru víða mjög
hagstæðar og staðsetning Íslands
er einnig mjög áhugaverð með
tilliti til mögulegrar framleiðslu
á rafeldsneyti og því eru hér skýr
tækifæri til framtíðar,“ bætir Stein-
þór við.
Margt þarf að ganga upp
Þau segja ýmsa ólíka þætti þurfa
að ganga upp ef Íslendingar ætli
að ná markmiðum sínum um
full orkuskipti og kolefnishlut-
laust Ísland árið 2040. „Það er
nærtækast að líta á samgöngur á
landi og hraða orkuskiptum hjá
bílaleigubílum, leigubílum og
almenningssamgöngum. Fjölga
þarf hraðhleðslustöðvum víðs
vegar um landið, þannig að rafbíla-
eigendur geti ferðast um landið án
þessa að vera með „drægnikvíða“.
Einnig þarf að fjárfesta í nýsköp-
unarverkefnum tengdum nýjum
orkugjöfum eins og vetni, met-
anóli, ammoníaki og rafdísel, sem
og verkefnum sem binda kolefni og
samspili þeirra við vindorkugarða.
Reisa þarf nýjar virkjanir sem geta
verið vatnsafls-, jarðvarma- eða
vindorkuver. Svo þarf að styrkja
flutnings- og dreifikerfið og nýta
möguleika snjallmæla við sölu á
raforku,“ segir Kolbrún.
Steinþór segir almenning einnig
geta tekið beinan þátt með því að
nota sparneytnari tæki og vélar.
„Auk þess getur almenningur
breytt lífsmynstri sínu með því
að spá í hvers við neytum daglega
og hvernig og hvert við ferðumst.
Allt þetta getur haft áhrif á orku-
þörfina. Markmið stjórnvalda er
metnaðarfullt og jákvætt en nú er
þörf á ákvörðunum og aðgerðum
til að þetta markmið náist.“ n
Skýr tækifæri til framtíðar
Steinþór Gísla-
son, sviðsstjóri
orkusviðs, og
Kolbrún Rein-
holdsdóttir,
rafmagnsverk-
fræðingur M.Sc.
og fyrirliði á
orkusviði EFLU.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
Markmið stjórn-
valda er metnaðar-
fullt og jákvætt en nú er
þörf á ákvörðunum og
aðgerðum til að þetta
markmið náist.
Steinþór Gíslason
kynningarblað 9LAUGARDAGUR 29. janúar 2022 ORK A ÍSLANDS