Fréttablaðið - 29.01.2022, Blaðsíða 76

Við vorum
niður-
lægðar til
að þjóna
öðru fólki,
annað
hvort í
pólitískum
eða fjár-
hagslegum
tilgangi.
Umræða um valdaójafnvægi
í tengslum við #MeToo varð
til þess að Monica Lewinsky,
sem hefur þurft að þola opin-
bera smánun í áratugi, leit
sambandið sem hún átti við
þáverandi forseta Banda-
ríkjanna öðrum augum.
Við lifum á tímum magn-
aðra breytinga sem
fengnar hafa verið fram
í krafti kvenna sem
neituðu að sitja lengur
á sér þegar kemur að kynferðislegri
áreitni og ofbeldi. Í krafti ítrekaðra
#MeToo-byltinga hefur vafasöm og
jafnvel ólögleg hegðun komið fram
í dagsljósið og gerendur mætt afleið-
ingum gjörða sinna.
Undanfarið hefur mikið verið
fjallað um frásögn ungrar konu,
Vitaliu Lazareva, af samskiptum
hennar við sér eldri og valdameiri
karla. Í því samhengi hefur umræða
um valdaójafnvægi komið upp og
er áhugavert að skoða annað, ekki
svo ósvipað mál, sem vakti heims-
athygli undir lok síðustu aldar: Sam-
band Hvítahússlærlingsins Monicu
Lewinsky við yfirmann sinn Bill
Clinton, þáverandi forseta Banda-
ríkjanna.
Monica sem nú er 48 ára gömul
var ekki nema 22 ára þegar sam-
band hennar og forsetans hófst en
það varði í eitt og hálft ár. Bill var
þá fimmtugur. Það eru nú bara 24 ár
frá árinu 1998, árinu sem upp komst
um samband þeirra, en þegar litið
er til umfjöllunarinnar og af leið-
inganna sem hún hafði fyrir unga
konu, sem vann sér það til saka að
verða ástfangin af giftum yfirmanni
sínum, mætti halda að lengra væri
um liðið. Líf Monicu Lewinsky átti
aldrei eftir að verða samt, hún var
„þessi kona“, og úthrópuð sem slík.
En hennar tími er mögulega kom-
inn, því nú heyrum við hennar sögu
á allt annan hátt en áður – og sjálf
lítur hún hana öðrum augum.
Flúði sviðsljósið
Monica hefur í gegnum tíðina tekið
að sér hin og þessi verkefni, meðal
annars í fjölmiðlum, leikið í auglýs-
ingum, tekið þátt í raunveruleika-
þáttum og framleitt töskulínu – en
fjarlægðist svo sviðsljósið, að eigin
frumkvæði, í áratug. Á þeim tíma
lauk hún meðal annars meistara-
gráðu í sálfræði frá LSE í London.
Það var svo árið 2014 að kastljósið
beindist aftur að henni en í þetta
sinn á hennar eigin forsendum. Hún
fór að láta til sín taka í baráttu gegn
einelti á internetinu eða „cyber-
bullying“, enda ekki óreynd í þeim
efnum.
Ekki aftur tvítug
Sjálf hefur Monica látið hafa eftir
sér að hún sé mögulega eina mann-
eskjan sem komin sé yfir fertugt
sem vilji alls ekki líða aftur eins og
hún sé tvítug.
Þegar Monica var rétt rúmlega
tvítug var hún þekkt um allan
heim sem „þessi kona“, konan sem
þáverandi forseti Bandaríkjanna
Bill Clinton átti í kynferðislegu
sambandi við en reyndi árangurs-
laust að þræta fyrir. Heimsbyggðin
smjattaði á óþægilegum atriðum úr
einkalífi hennar, hún var úthrópuð
sem hjónadjöfull, gert var grín að
útliti hennar, athöfnum og einka-
samtölum og hún höfð að háði og
spotti í spjallþáttum og dagblöðum.
Og síðast en ekki síst lék hún, aðeins
24 ára gömul, stórt hlutverk í einu
stærsta pólítíska hneykslismáli í
sögu Bandaríkjanna.
Þetta var þó fyrir tíma samfélags-
miðla og ekki ýkja flókið að ímynda
sér hvers lags útreið hún hefði
fengið eftir að þeir voru komnir
til sögunnar og í raun hver einasta
manneskja með internet-tengingu
komin með sinn eigin „fjölmiðil“.
Endurheimti valdið
En aftur að árinu 2014, þegar
Monica hafði þagað þunnu hljóði
í áratug, en brýndi þá raust sína í
Hennar tími kominn
Monica Lewinsky við frumsýningu þáttaraðarinnar Impeachment: American Crime Story í Hollywood síðastliðið haust.
FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Monica ásamt Bill Clinton, en þessi mynd var lögð fram sem sönnunargagn í Starr-rannsókninni. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Monica ásamt leikkonunni Beanie
Feldstein sem leikur hana í þátta-
röðinni Impeachment: American
Crime Story. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
grein í tímaritinu Vanity Fair – þar
sem hún sagðist vilja færa fortíð
sinni einhvern tilgang. Ári síðar
flutti hún áhrifaríkan fyrirlestur á
TED og talaði þar um hina opinberu
niðurlægingu sem hún upplifði.
Segja má að með þessu tvennu
hafi Monica endurheimt vald yfir
eigin lífi og breytt sögu sinni. Loks-
ins virtust áheyrendur tilbúnir,
enda hafði ansi mikið breyst ára-
tugina tvo á undan. Monica og við
hin búum nefnilega í nýjum heimi
þegar kemur að umræðu um kyn-
ferðislega áreitni, mörk og valda-
ójafnvægi. Í raun hefur ótrúlega
margt breyst bara frá því að Monica
steig aftur fram og ræddi upplifun
sína á TED fyrir átta árum síðan.
Ýfði upp sárin
Sjálf á hún stóran þátt í breyting-
unni, enda hennar saga talandi
dæmi um gríðarlegt valdaójafn-
vægi þar sem hún, 22 ára gamall
lærlingur í Hvíta húsinu, fellur fyrir
tæplega fimmtugum giftum for-
setanum, sem sannfærir hana um
að ástin sé endurgoldin. Neitar því
svo öllu. Hver man ekki eftir frægri
setningu hans: „Ég átti ekki kyn-
ferðislegt samneyti við þessa konu.“
Monica segir frá því í TED-fyrir-
lestri sínum að Tyler Clementi,
nemandi við Rutgers-háskóla í
New Jersey, hafi haft mikil áhrif
á sig. Hún hitti raunar aldrei Tyler
sem svipti sig lífi árið 2010, eftir að
herbergisfélagi hans tók upp náin
samskipti hans við annan mann
og setti á netið. Monica lýsir því
hvernig móðir hennar hafi hrein-
lega brotnað saman yfir umfjöllun-
inni um sviplegt fráfall Tylers og
ástæður þess. Sjálf áttaði Monica sig
ekki á því fyrr en frá leið að umfjöll-
unin hefði ýft upp gömul sár í hjarta
móður hennar. Sárin voru frá þeim
tíma sem móðir hennar leyfði dótt-
ur sinni ekki að læsa baðherberginu
og svaf við hlið hennar hverja nótt
af ótta við að sjálf færi hún sömu
leið og Tyler.
Hótað fangelsisvist
Ekki nóg með að hin rúmlega tví-
tuga Monica, sem enn bjó í for-
eldrahúsum, hafi á einni nóttu
öðlast vafasama heimsfrægð, þá var
hún einnig orðin vitni í opinberri
málsókn gegn einum valdamesta
manni heims. Hún þurfti að þola
11 klukkustunda yfirheyrslur þar
sem henni var hótað 27 ára fang-
elsisvist.
Niðurstaðan var 160 blaðsíðna
skýrsla sem lögð var fyrir banda-
ríska þingið, pólitískur ferill Bills
Clinton beið verulegan hnekki og
lærlingurinn með háleitu draumana
var nú þekkt sem „þessi kona“. Sam-
komulag sem Monica skrifaði undir
takmarkaði hvað hún gat rætt um
opinberlega, en í samvinnu við
Andrew Morton skrifaði Monica
ævisögu sína, Monica’s Story, sem
kom út árið 1999 þegar hún var 26
ára, en í bókinni segir hún meðal
annars frá sinni hlið um sambandið
við Bill.
Háir lögfræðireikningar
Í tilefni bókarinnar birtist Monica í
viðtali við hina frægu sjónvarpskonu
Barböru Walter í þættinum 20/20 á
ABC og fylgdust 70 milljónir Banda-
ríkjamanna spenntir með. Í Monicu
hlut kom hálf milljón Bandaríkja-
dala fyrir bókina og ein milljón fyrir
alþjóðlegan sýningarrétt þáttarins,
en þrátt fyrir það sat Monica uppi
með háa reikninga frá lögmönnum.
Að finna hefðbundnara starf,
fjarri kastljósi fjölmiðla, reyndist
Monicu erfitt. Henni var jafnvel
ráðlagt að skipta um nafn en fannst
frekar augljóst að það dygði skammt
enda andlit hennar álíka þekkt og
nafnið.
Leit sambandið öðrum augum
Svo kom #MeToo og Monica, sem
hefur alla tíð sagt samband sitt við
Bill Clinton hafa verið með sam-
þykki beggja aðila, skrifaði aðra
grein í Vanity Fair, sem fjallar um
hversu f lókið valdaójafnvægið
getur reynst. Greinin ber nafnið
Valdójafnvægi – og möguleikinn
á að misnota sér það – fyrirfinnst
einnig þegar kynlífið er með sam-
þykki (Power imbalances – and
the ability to abuse them – do exist
even when the sex has been con-
sensual). Í greininni segir Monica
frá því hvernig frásagnir fjölmargra
kvenna í krafti #MeToo hafi fengið
hana til að sjá samband sitt við for-
setann í nýju ljósi og átta sig betur á
því valdaójafnvægi sem þar birtist.
Sambandið milli unga lærlingsins
og eins valdamesta manns heims.
Konur hafa orðið
Nú hafa konur orðið. Monica hefur
orðið og á hennar hlið er nú hlustað.
Þriðja þáttaröð American Crime
Story kom nýverið út og ber hún
heitið Impeachment. Umfjöllunar-
efni þessara tíu þátta er sambandið
og af leiðingar þess og er Monica
einn framleiðenda.
Eins kom út heimildarmyndin 15
Minutes of Shame, sem fjallar um
hina opinberu smánun sem Monica
varð fyrir vegna sambands síns við
forsetann og er framleidd af henni
sjálfri.
Í hlaðvarpi á vegum New York
Times spjallaði Monica við blaða-
manninn Kara Swisher um þátta-
röðina og hennar sýn á samfélags-
miðla og útilokunarmenningu.
Meðal annars sagði hún: „Ég held
að það fyrsta sem fauk út árið 1998
hafi verið sannleikurinn og það
næsta var samhengið. Og það eru
engin blæbrigði. Við vorum allar
konur sem var þrýst inn í sviðs-
ljósið í pólitískum tilgangi. Og við
hlutum allar minnkun. Við vorum
niðurlægðar til að þjóna öðru fólki,
annað hvort í pólitískum eða fjár-
hagslegum tilgangi.“ n
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
28 Helgin 29. janúar 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ