Fréttablaðið - 25.03.2022, Blaðsíða 11

Ísland
eitt og sér
má sín
lítils þegar
kemur
að því að
glíma við
þá fjöl-
þættu vá
sem fram
undan er,
aðförina
að gildum
okkar og
skilyrðum
okkar til
lífs.
Guðmundur
Steingrímsson
n Í dag Sú kenning stjórnmálafræðings-
ins Francis Fukuyama, sem hann
setti fram í bókarformi árið 1992,
að mannkynssagan væri í raun
búin, hefur reynst æði áhrifamikil
á lúmskan hátt. Fukuyama spáði
því að lýðræðisskipulag í mark-
aðshagkerfi væri hið endanlega
form stjórnskipunar, sem skapa
myndi stöðugleika og frið og þar
með, á vissan hátt, endalok sög-
unnar. Lítið meira myndi gerast.
Þjóðir færu ekki í stríð og almennt
yrði minna um alþjóðlegt vesen
sem fjalla þyrfti um í mannkyns-
sögubókum framtíðarinnar.
Þetta hefur reynst mjög aug-
ljóslega rangt. Hins vegar held
ég að það sé ekki loku fyrir það
skotið að Fukuyama og aðrir
kenningasmiðir á svipuðum
nótum hafi með tali sínu haft
þau áhrif að viss afneitun gróf
um sig á meðal íbúa frjálsra lýð-
ræðisþjóða. Sú afneitun hefur
falist í því að almennt hefur það
verið talið fjarstæða að einhver
myndi nenna nokkurn tímann
aftur að hverfa til heimsmyndar
síðari heimsstyrjaldarinnar, þar
sem stórveldadraumar einræðis-
herra urðu kveikja að víðfeðmum
átökum milli þjóða. Ég held að
margir hafi almennt talið að slíkt
gæti ekki átt sér stað aftur, og þar
með hefði jú Fukuyama haft smá
lög að mæla.
Kannski vegna þess að marga
hefur mjög langað til að trúa
Fukuyama er staðan sú á Vestur-
löndum og víðar að fólk er upp
til hópa þessa dagana fast með
svokallaðan WTF – eða ha-hvað-
er-að-ske? – svip á andlitinu. Var
Rússland virkilega að gera innrás
í Úkraínu? Er virkilega kannski
að bresta á með þriðju heims-
styrjöldinni?
Víkur þá sögunni að ann-
arri bók. Það segir sína sögu um
afneitunina sem hér um ræðir,
og hvernig ég finn hana í eigin
sálartetri – sem íbúi í lýðræðis-
legu markaðshagkerfi – að það
var ekki fyrr en í þessari viku sem
ég heyrði af bókinni Foundations
of Geopolitics – The Geopolitical
Future of Russia, eftir rússneska
stjórnmálaheimspekinginn og
öfgamanninn Aleksandr Dugin.
Sú bók kom út í Rússlandi árið
1997. Þar er boðaður svokallaður
evrasíuismi, sem gengur út á
endurreisn rússneskra yfirburða í
austri, uppbyggingu stórveldis frá
Austur-Evrópu til Asíu, með inn-
limun þjóða sem áður tilheyrðu
Sovétríkjunum eða voru innan
áhrifasvæðis þeirra. Kenningar
Dugins – kaldrifjaður rússneskur
þjóðernisfasismi – einkennast af
kraftmiklu og einörðu hatri í garð
Vesturlanda, einkum Banda-
ríkjanna. Í bókinni ku víst Dugin
Mannkynssagan er ekki búin
þessi leggja fram nokkuð skil-
merkilega áætlun um það hvernig
beri að grafa undan vestrænum
lýðræðisþjóðum, til dæmis með
því að stuðla að útgöngu Breta úr
Evrópusambandinu og hleypa illu
blóði í bandarísk stjórnmál með
alls kyns bellibrögðum og auka
þar sundrungu. Eins og kunnugt
er hafa einmitt Rússar orðið upp-
vísir að því að leika rullu í hvoru
tveggja.
Að sjálfsögðu telur Dugin líka
rakið í bók sinni, skilst mér, að
Rússar geri innrás í Úkraínu. Það
sé söguleg nauðsyn og ófrávíkjan-
legur liður í heildaráætluninni.
Hið átakanlega er þetta: Á
meðan við á Vesturlöndum
sötruðum kaffi í rólegheitum og
ræddum kenningar Fukuyama
um endalok sögunnar og viðvar-
andi stöðugleika hins fullkomna
stjórnskipulags, var einhver
síðskeggjaður gaur, sem lítur út
eins og Raspútín, að skrifa bók
um það hvernig Rússland eigi að
hleypa upp heimsmálunum og
setja allt á annan endann í þágu
eigin útþenslu- og stórveldis-
drauma, líkt og 1939 sé enn í gangi
og ekkert hafi lærst af því sem þá
gerðist í nafni svipaðra áætlana.
Og það sem meira er, Pútín og
hans nótar munu hafa gleypt í sig
þessi fræði og gert þau að sínum.
Allt er í Rússlandi á þessa bókina
lært. Skoðanakúgunin innan-
lands, heilaþvottur almennings,
ásakanir í garð Vesturlanda. Allt
er á áætlun. Um það er nú skrifað
í erlendum blöðum að Dugin
sitji Pútín á hægri hönd og leggi
honum línurnar. Sem sagt: Inn-
rásin í Úkraínu er hluti af stórri
óhuggulegri heildarmynd, gott
fólk. Svo hjálpi okkur almættið.
Vonandi mistekst þessi
ráðagjörð hrapallega, en lær-
dómurinn blasir þó við. Mann-
kynssögunni er langt í frá lokið.
Hér eftir er réttast að láta ekkert
koma sér á óvart. Við lifum tíma
þar sem kjarnorkustríð er allt í
einu orðið hugsanlegt, risaveldi
gerir innrásir á grunni fasískrar
hugmyndafræði um rétt eigin
kynstofns til yfirburða, andlýð-
ræðisleg öfl stjórna meirihluta
mannkyns og veröldin í ofanálag
– eins og þetta sé ekki nóg – er
meira og minna að fara norður og
niður vegna hlýnunar andrúms-
loftsins, sem vandséð er í þessu
ástandi að verði á nokkurn hátt
fyrirbyggt. Í þessum heimi er ekk-
ert rúm lengur fyrir afneitun.
Ísland eitt og sér má sín lítils
þegar kemur að því að glíma við
þá fjölþættu vá sem fram undan
er, aðförina að gildum okkar og
skilyrðum okkar til lífs.
Þess vegna á Ísland að ganga í
Evrópusambandið. n
Tinna Laufey Ásgeirsdóttir og Gylfi Zoega
prófessorar við HÍ
Ójöfnuður meðal íslenskra barna –
staða og mögulegar leiðir.
Ásta Þórdís Skjalddal
samhæfingarstjóri PEPP
Að alast upp í fátækt.
Vilborg Oddsdóttir
félagsráðgjafi hjá Hjálparstarfi kirkjunnar
Tómstundir barna – Mismunun: hvert leiðir hún?
Kolbeinn Stefánsson
dósent við félagsráðgjafadeild HÍ
Eru börn fjárfesting eða útgjöld?
Pallborð
Kári Stefánsson, stjórnarformaður
Velferðarsjóðs barna, stýrir umræðum.
Viljum við að öll börn fái jöfn tækifæri?
Og hvað má það kosta?
• Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra
• Dagur B. Eggertsson borgarstjóri í Reykjavík
• Rósa Guðbjartsdóttir bæjarstjóri í Hafnarfirði
• Tinna Laufey Ásgeirsdóttir prófessor
HÖFUM VIÐ EFNI Á BARNAFÁTÆKT?
Málþing til minningar um Valgerði Ólafsdóttur sálfræðing og fyrrverandi framkvæmdastjóra Velferðarsjóðs barna
Málþingið verður haldið laugardaginn 26. mars frá kl. 13-15
í húsi Íslenskrar erfðagreiningar Sturlugötu 8, 102 Reykjavík.
FÖSTUDAGUR 25. mars 2022 Skoðun 11FRÉTTABLAÐIÐ