Bændablaðið - 23.06.2022, Qupperneq 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. júní 2022
Heilnæm nýting náttúruafurða
landsins okkar hefur gjarnan
verið í umræðunni, bæði er kemur
að beinni ræktun, en einnig í
formi þeirra auðlinda sem eru
sjálfsprottnar og skiptast m.a.
í fræplöntur, byrkninga, mosa,
fléttur, sveppi og þörunga, en um
þá síðastnefndu verður fjallað
lítillega hér á eftir.
Undir samheitinu þörungar eru
þær plöntur sem lifa helst í vatni, í
sjó eða öðru votlendi.
Þörungar hafa löngum verið nýttir
til manneldis á Íslandi, þá helst söl,
brúnþörungar á borð við marinkjarna
auk hrossa og beltisþara ef marka má
upplýsingar frá árum áður.
Í dag hafa líftæknifræðingar gert
ýmsar jákvæðar rannsóknir sem
benda til þess að þörungar innihaldi
afar mikið af lífríkum efnum sem
hafa jákvæð áhrif á mannslíkamann,
þá helst öflugum andoxunarefnum
sem geta haft áhrif á krabbamein,
minnkað bólgur, sykursýki og
lækkað blóðþrýsting svo eitthvað
sé nefnt. Þeir eru einnig auðugir
af vítamínum á borð við kalk,
magnesíum, natríum og sérstaklega
af joði.
Þegar vel er að gáð
Joð er reyndar afar mikilvægt
næringarefni sem einnig stuðlar að
vexti og þroska, vexti og starfsemi
taugakerfis og vöðva og hefur áhrif
á efnaskipti líkamans, vefi og liði.
Ójafnvægi á joði getur valdið
röskun á starfsemi skjaldkirtilsins
og getur valdið afar mörgum
heilsufarsvandamálum, en hann er
lítill, í raun fiðrildalaga, kirtill framan
á neðanverðum hálsi.
En þá er nú svo áhugavert að
við Íslandsstrendur leynast þeir
þörungar sem innihalda afar
mikið joð og á vefsíðu Matarauðs
Íslands má finna allskemmtilegt
þörungakort þar sem hægt er að
leita að hinum ýmsu tegundum
matþörunga með því að haka við
það sem manni hugnast.
Samkvæmt þeirri síðu má
hérlendis helst finna beltisþara,
dvergþang, hrossaþara, marin-
kjarna, purpurahimnu, fjörugrös,
söl og þangskegg.
Magn joðs í nærumhverfinu
Í rannsókn sem gerð var af
stofnuninni Food & Nutrition
Research (FNR) var meðal annars
greint frá magni joðs í þörungum og
birtu þeir er að rannsókninni stóðu
myndræna skýringu á því eins og
sést hér að ofan.
FNR stendur annars fyrir
veftímariti sem gegnir hlutverks
mikilvægs vettvangs fyrir vísinda-
menn þar sem þeir geta skipst á
nýjustu niðurstöðum rannsókna
á næringu manna í heild og
matartengdri næringu sérstaklega.
(Fyrir áhugasama: www. foodand
nutritionresearch.net)
Áhugavert er gífurlegt magn joðs
í hrossaþara (Laminaria digitata)
og beltisþara (L. saccharina e.
sugar kelp) en þeir falla báðir undir
brúnþörunga. Hrossaþara má m.a.
finna við strendur Íslands, á grjót-
eða klapparbotni þar sem skjólsælt
er. Hann vex allt niður á 20 m dýpi
auk þess að geta myndað þaraskóg
neðansjávar.
Beltisþarann má einnig finna í
fjörum víða hérlendis, en hann vex
á malarbotni, niður á allt að tæplega
30 metra dýpi.
Báðar tegundir vaxa neðst í
fjörum og því best að nálgast á
háfjöru og stórstraumsfjöru.
Þarafóður og hreinsandi smyrsl
Á vefsíðunni Fjaran og hafið má
sjá að mælt er með hæfilegu magni
af þara í fóðri, en hann mun hafa
áhrif á vöxt húsdýra, nyt í kúm og
eggjavarp hænsna.
Þessar upplýsingar má líka finna
í fyrsta tölublaði Búnaðarritsins
árið 1936, en þar er mælst til þess
að gefa húsdýrum þarafóður.
„... þá fá dýrin joð, sem er afar
nauðsynlegt, sé það hæfilega mikið,
og er mjólk úr kúm sem gefinn er
þari, álitin mjög holl. Einnig er
það talið mjög gott að hænsni
fái þara, til þess að eggin fái því
meira joðinnihald, og segja ýmsir
fræðimenn þetta vera þá réttu leið,
til að bæta úr þörf þeirri, er menn
hafa fyrir joðefni.“
Auk þeirra ágætu eiginleika sem
joð hefur á líkamann innbyrðis –
sé þess neytt í hófi – hefur það í
gegnum tíðina þjónað hlutverki
sótthreinsandi og líknandi áburðar.
Í tölublaði Ægis árið 1920 er joð
mært sem sótthreinsandi efni.
„Joðáburður er öflugt sótt-
kveikjueitur og kemur því að góðu
gagni við sáragræðslu.“
Að sama skapi birtist í
„Ráðabálki“ Heimilisblaðsins 1924
að gott sé að bera joð á tannhold ef
um veika tönn sé að ræða.
Læknablaðið, gefið út af
Læknafjelagi Reykjavíkur árið 1926,
kemur þó fram að við sótthreinsun
fyrir botnlanga- uppskurð á mjög
ungum börnum skuli joð ekki notað,
heldur frekar alkóhól, vegna hættu
á ofnæmi.
„Við ungbörn notar höf. ether og
alcohol., en ekki joð til hreinsunar
hörundsins á undan skurði, vegna
hættu á joð-eczema.“
NYTJAR LANDSINS
Undraefni þörunganna:
Náttúruauðlindir við Íslandsstrendur
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
Beltisþari í allri sinni dýrð. Mynd / Wikipedia-Baralloco
Skjaldkirtilseinkenni
sem líta skal eftir

Ofvirkur skjaldkirtill
• Þreyta og úthaldsleysi eða
mæði. • Kvíði, pirringur – fólk
er oft uppstökkt. • Hitaóþol,
fólk svitnar oft mikið og klæðir
sig lítið miðað við aðra og
árstíma. • Skjálfti • Þyngdartap
þrátt fyrir mjög góða matarlyst
• Hjartsláttarköst • Niðurgangur
• Vöðvaslappleiki, þreyta • Útbrot
• Bólga á hálsi • Þurr augu sem
jafnvel geta á stundum orðið
útstæð (exophthalmos).
Vanvirkur skjaldkirtill
• Þreyta • Kuldatilfinning
• Hægðatregða • Bjúgur, meðal
annars í andliti • Þyngdaraukning
• Þurr húð • Hæsi • Minnisskerðing
• Hægur hjartsláttur. • Hjá konum
á barneignaaldri eru miklar
tíðablæðingar og skert frjósemi
algeng. Vanvirkur skjaldkirtill
er oftar en ekki einkennalaus
og mun algengari í konum en
körlum. Oft er um sjálfsofnæmis-
bólgu að ræða.
J
oð
in
ni
ha
ld
(μ
g/
g)
H
rossaþari
Beltisþari
Kom
bu
Þangskegg
M
ix
M
arinkjarni
Sea oak
Sagþang
W
akam
e
Bóluþang
Söl
Sea spaghetti
N
ori
Fjörugrös
Rannsókn FNR leiddi í ljós mikið joðmagn í þörungum.