Bændablaðið - 23.06.2022, Blaðsíða 58

58 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. júní 2022
Nýverið var haldið hið árlega
Fagþing Nautgriparæktarinnar í
Danmörku, eða „Kvægkongres“,
en þeir sem til þekkja vita að
þetta er einn helsti vettvangur
þekkingarmiðlunar varðandi naut -
griparækt í norðanverðri Evrópu.
Á fagþinginu koma ávallt fram
margs konar gagnlegar upplýsingar,
aðallega fyrir bændur, ráðunauta
og dýralækna, sem vert er að gefa
gaum. Venju samkvæmt voru þar
flutt mörg áhugaverð og framsækin
erindi og þó svo að mörg þeirra lúti
sér í lagi að danskri nautgriparækt
og eigi þar með ekki beint erindi
til íslenskra bænda og fræðafólks,
þá eru alltaf margir fyrirlestrar sem
eiga ekki síður erindi við alla þá sem
stunda nautgriparækt hér á landi.
Alls voru flutt 70 erindi að þessu
sinni í 11 málstofum og verður hér
gerð grein fyrir nokkrum af þeim
fróðlegu erindum sem flutt voru í
einni málstofunni.
Kraftmikill rekstur – fyrsta
málstofa
Öll erindin 10 í þessari málstofu,
sem var langumsvifamest á þessu
fagþingi, fjölluðu um rekstur
kúabúa með einum eða öðrum
hætti. Í Danmörku, og reyndar öllu
Evrópusambandinu, er nú gríðarlega
mikil áhersla lögð á umhverfismál
og að landbúnaðurinn sé starfræktur
í sátt við þjóðina og því hafa verið
sett af stað nokkur verkefni sem taka
á þessum þáttum.
Þetta verkefni tengist beint
við ESG skýrslugerð búa en
skammstöfunin stendur fyrir
Environmental, Social and Gover-
enance þ.e. Umhverfis-, félags-
og stjórnskipulagsmál en í fáum
orðum snýst verkefnið um það að
hver rekstraraðili útbýr skýrslu sem
fjallar um þessi þrjú meginatriði.
Hingað til hafa það fyrst og fremst
verið stórfyrirtæki sem hafa verið
að gera svona skýrslur fyrir rekstur
sinn en nú eru bæði stærri og minni
búin í Danmörku farin að gera svona
skýrslu um rekstur sinn.
Þetta er ekki enn orðin krafa fyrir
bú í Danmörku en flestir gera ráð
fyrir því að svo verði innan fárra ára.
Erfitt að breyta hefðum
Það þarf mikið til að breyta venjum
og hefðum í landbúnaði, það hefur
m.a. komið í ljós að margir danskir
bændur virðast eiga erfitt með að
breyta sínum háttum hvað varðar
umhverfismálin.
Þannig hafa margir danskra
bænda bara helst viljað halda sínu
striki með sama hætti og gert hefur
verið jafnvel í áratugi á viðkomandi
búi. Til þess að ná tökum á þessu eru
því nú í gangi margs konar verkefni
til þess að vekja danska bændur til
meðvitundar um mikilvægi þess að
horfa í auknum mæli til umhverfisins
þegar búskapur er annars vegar. Að
því koma stjórnvöld, félagasamtök,
bankar og fleiri fagaðilar og var
m.a. komið inn á þetta áhugaverða
samstarf í þessari málstofu
Þannig hafa t.d. fjármálastofnanir
stutt við þróunarvinnu við
umhverfisreiknilíkön og stutt við
námskeiðahald svo bændurnir geti
endurmenntað sig á þessu sviði og
fræðst um það hvernig breyta megi
á búunum án þess að það bitni
á afkomunni.
Þá er áhugavert hvernig fjármála-
stofnanir eru einnig að mennta sitt
eigið starfsfólk í umhverfismálum
og sjálfbærni í þeim eina tilgangi
að gera það betur hæft í því að meta
rekstrarforsendur búa í dönskum
landbúnaði.
Þá hefur danska lánastofnunin
Nykredit ákveðið að fyrir árslok
næsta árs þá muni stofnunin reikna
út sótspor allra lántakenda og birta
með ársuppgjöri sínu, en Poul
Erik Jørgensen, framkvæmdastjóri
landbúnaðardeildarinnar, flutti
einmitt erindi í málstofunni!
ESG skýrslugerð
Eins og oft er með opinberar kröfur,
og mögulega sérstaklega þegar
gerð er krafa um skýrslugerð, þá
hafa margir bændur sett sig upp
á móti þessari þróun í átt að ESG
skýrslugerð búa. Það eru þó ekki allir
sem það hafa gert og sumir bændur
hafa tekið ESG skýrslugerðina
föstum tökum og fagnað henni.
Kúabóndinn Per Aagaard Nielsen
er einn þeirra. Hann greindi frá
því hvernig hann lítur á verkefnið
fyrst og fremst sem tæki til að
efla búskapinn með því að fara í
alvarlega skoðun á því hvernig hann
rekur búið og stýrir því.
Hann fékk ráðgjafarfyrirtækið
SEGES í lið með sér og útbjó fyrstu
ESG skýrslu kúabús síns og sagði í
erindi sínu að skýrslan væri mjög
góður grunnur fyrir framtíðina, því
með því að gera hana árlega fæst
yfirsýn yfir stöðu mála eins og t.d.
ætlað sótspor við framleiðsluna sem
hjá Per eru 1,11 kg CO2 ígilda á
hvert framleitt kíló mjólkur og 7,50
kg CO2 ígilda á hvert framleitt kíló
af kjöti. Þá gefur skýrslan einnig
yfirlit yfir uppgufun ammoníaks
frá ábornum ökrum og fjósunum
og hver fosfórstaða búsins er.
Margt annað áhugavert er í
þessari skýrslu, eins og yfirlit um
dauðfædda gripi, neyðarslátrun,
bráðadauða, nýgengi júgurbólusmita
og margt fleira mætti nefna.
Greinarhöfundur, sem þekkir
allvel til mála í Danmörku, getur
fullyrt að þetta er í fyrsta skipti sem
danskir kúabændur hafa getað fengið
jafn gott yfirlit yfir bú sín og nú með
þessari skýrslugerð sem um leið
gefur afar mikilvægar upplýsingar
um m.a. umhverfismál.
Ekki þarf að koma á óvart að
gerð verði svipuð krafa á Íslandi
á komandi tímum þ.e. að allir sem
stunda landbúnað þurfi að gera
svona ESG-skýrslu árlega.
Hópfjármögnun kúabúa?
Af annars mörgum fínum erindum
í þessari málstofu var erindið um
hópfjármögnun (e. crowd funding)
kúabúa einkar áhugavert.
Það hafa líklega margir
Íslendingar heyrt um hópfjármögnun
en vita mögulega ekki alveg hvernig
hún virkar. Þetta er í raun leið
fyrir einkafjárfesta til þess að lána
fjármagn í samkeppni við banka og
fjármálastofnanir!
Nú hefur verið komið upp
sérstakri leið til hópfjármögnunar
í dönskum landbúnaði og það
er danska þróunarfyrirtækið
SEGES sem stendur fyrir þessu.
Vettvangurinn heitir InGreen og er
hægt að skoða nánar á vefsvæðinu
ingreen.dk. Þar geta einstaklingar
einfaldlega farið inn og lánað
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com
Á FAGLEGUM NÓTUM
Fagþing nautgriparæktarinnar
í Danmörku – Fyrsti hluti
Per Aagaard Nielsen er með 130 kúa lífrænt vottað kúabú.
InGreen er sérstök heimasíða fyrir hópfjármögnun í landbúnaði.
Reyniviður, Sorbus aucuparia,
er um margt sérstætt tré. Til
dæmis myndar reyniviður
hvergi samfellda skóga þótt
hann hafi verið á Íslandi frá því
löngu fyrir landnám.
Sú tilgáta er ekki rétt að reyninn
skorti sambýli við jarðvegsörverur
og því þurfi hann að lauma sér
milli annarra trjáa til að þrífast vel.
Hjá reynivið og mörgum öðrum
lauftrjám eru þessar örverur inni í
rótunum frekar en utan á. Líklegra
er að þetta tengist dreifingarmáta
hans með fuglum eða sjúkdómum
á borð við reyniátu, sem geta
magnast upp í köldum árum þar
sem reynitré vaxa þétt saman.
Reyniviður þroskar ber sem
eru heldur beisk og ókræsileg í
munni mannfólks en þeim mun
eftirsóttari hjá þeim fuglum sem
hafa ávexti að eftirlætisfæðu,
sérstaklega skógarþrestinum og
þeim frændum hans sem nú fjölgar
í landinu, svartþresti og gráþresti.
Þessum fuglum er helst að þakka
aukin útbreiðsla reyniviðar á
Íslandi ásamt lengri sumrum og
minnkandi beit. Ræktaðir skógar
eru kjörin svæði fyrir fræ úr
reyniberjum að spíra og vaxa upp.
Þangað sækja fuglarnir og losa sig
við fræin með driti sínu. Latneska
tegundarheitið aucuparia er dregið
af orðunum avis sem þýðir fugl
og capere sem þýðir að fanga.
Reyniviður hlaðinn berjum þótti
veiðimönnum upplagður til að
laða að fugla og fanga á haustin.
Reyniviður er oftast fremur
smávaxið tré, en nær allt að 15
metra hæð hérlendis. Vaxtarlagið
er fjölbreytilegt, allt frá margstofna
runna upp í beinvaxin, einstofna
tré með mjög misbreiða krónu.
Mismunandi vaxtarlag getur stafað
af erfðum en líka þeim aðstæðum
sem tréð vex upp við, hvort það
verður fyrir áföllum og greinist
í marga stofna eða fær frið til að
vaxa beint upp í loftið. Í skógi vex
ungur reyniviður gjarnan hratt og
beint upp til að teygja sig í ljósið.
Reyniviður þakkar vel fyrir sig
ef hann fær að vaxa í frjósömum
jarðvegi. Hann fer snemma að
blómstra, gjarnan um tíu ára
aldur, en þar með dregur úr vexti
hans því blóm á greinaendum taka
fyrir vöxt úr viðkomandi sprota.
Vaxtarþrótturinn geldur fyrir
orkuna sem fer í að þroska blóm
og aldin. Jafnframt ýtir blómgunin
undir að greinar skipti sér og tréð
þéttist.
Reyniviður vex um allt land en
þar sem hann er af rósaætt þykir
beitardýrum hann afar gómsætur.
Tegundin var því sárasjaldgæf
á Íslandi um aldir en tórði helst
þar sem skepnur náðu ekki til, í
gilskorningum, á klettasnösum
og í stórgrýttum urðum. Frægur
er reyniviðurinn í Nauthúsagili
undir Eyjafjöllum og sömuleiðis
reynirinn í Möðrufellshrauni í
Eyjafirði sem mikil helgi var á
í katólskum sið. Hugsanlegt er
að þessar tvær hríslur hafi verið
einu reyniviðirnir á Suður- og
Norðurlandi í byrjun 19. aldar og
að önnur reynitré hafi einungis
leynst í kjarrinu á Vestfjörðum og
Austurlandi. Möðrufellsreynirinn
var einhvers staðar sagður
formóðir flestra reynitrjáa
norðanlands og reynitré af þeirri
ætt eru sögð hafa verið gróðursett
við Alþingishúsið. Sunnanlands
eiga mörg tré í görðum ættir að
rekja í Nauthúsagil.
Reyniviður hefur verið
ræktaður í görðum hérlendis frá
1824 en á upphafsárum skógræktar
á Íslandi kringum aldamótin 1900
var talsvert flutt inn af dönskum
og norskum reyniviði. Þetta eykur
á erfðafjölbreytni tegundarinnar,
sem var takmörkuð fyrir, vegna
fárra trjáa sem eftir tórðu í
náttúrunni. Ekki er að sjá að
danski og norski reyniviðurinn
sé frábrugðinn þeim íslenska
í aðlögun, enda uppruninn sá
sami, þ.e. fræ frá norðurhluta
Skandinavíu sem þrestir bera með
sér suður á bóginn í fari sínu að
hausti. Þótt farið stefni nokkurn
veginn beint suður, flækjast fuglar
oft til Íslands, t.d. allstórir hópar
gráþrasta flest haust.
Styrkleikar reyniviðar eru
margir. Hann þolir vel vind og
frost, hefur talsvert þol fyrir salti
og til styrkleika verður líka að telja
blómin snemmsumars og berin og
litadýrðina á haustin. Viðurinn er
harður en tiltölulega léttur, hefur
sérstæðan lit og er góður til smíða
þótt ekki hafi að ráði verið hugað
að því að rækta beinvaxin og
uppkvistuð reynitré á Íslandi til
að uppskera alvöru smíðavið.
Helsti veikleiki reyniviðar er
áðurnefnd reyniáta sem tegundin
er útsett fyrir, ekki síst þegar trén
taka að feyskjast og eldast. Vert
er að klippa ekki reynivið frá
síðsumri og fram á vetur heldur
síðla vetrar eða snemma vors til
að hindra smit.
Úr reyniberjum og eplum til
helminga má búa til hlaup sem
er gott meðlæti með hátíðarmat.
Skógræktin.
Reyniviður
Haustlitir á reyniviði geta verið mjög fjölbreytilegir og nokkuð misjafnt
hvenær einstök tré klæðast haustlitum. Þetta getur skapað mikla litadýrð
þar sem mörg reynitré standa í nágrenni hvert við annað.
Myndir /Pétur Halldórsson
SKÓGRÆKT
Reyniviður blómstrar í lok maí
eða í júnímánuði eftir aðstæðum
og árferði. Blómklasarnir eru til
mikillar prýði á trjánum og blómin
ægifögur í návígi einnig.