Bændablaðið - 12.05.2022, Qupperneq 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. maí 2022 21
Danir hafa í gegnum tíðina verið
mjög háðir jarðefnaeldsneyti við
framleiðslu á raforku, ekki síst
brúnkolum. Á seinni árum hafa
þeir þó byggt upp mikið kerfi af
vindmyllum til raforkuframleiðslu.
Fáum útlendingum kemur þó til
hugar að þar geti verið að finna
vatnsorkuver.
Danmörk er ekki síst þekkt
fyrir sitt mikla flatlendi. Á Fjóni
og á Jótlandi er samt nokkuð um
hæðardrög sem eru afrakstur
framskriðs ísaldarjökuls. Á svæðinu
við Kakkeberg í Assen héraði á Fjóni
eru hæðir sem seint geta kallast
fjöll, en geta safnað í sig vatni
og frá þeim rennur hin mjög svo
látlausa Brænda á. Hún á upptök
sín rétt við lestarbæinn Tommerup
og rennur þaðan um 28 kílómetra
leið út í Litlabelti á Vestur-Fjóni.
Vatnið úr ánni var m.a. nýtt til að
knýja vatnsmyllu til að mala korn
upp úr árinu 1500. Um aldamótin
1900 var farið að huga að gerð
vatnsorkuvers sem nýtti fallorku
árinnar til raforkuframleiðslu. Var
í framhaldinu gerð stífla í ána við
Tanderup nærri Gelsted, um 4,5 km
frá árósunum.
Örvirkjun á íslenskan
mælikvarða
Þessi rafstöð var gangsett 1912
og fékk nafnið Brende Mølle
Elektricitetsværk, eða Brende
Mølle elværk. Fallhæðin þætti ekki
mikil á Íslandi, vart meira en tvær
mannhæðir. Aflvélar virkjunarinnar
voru tvær, ein 20 hestafla vél og
önnur 70 hestafla. Eru þær sagðar
hafa skilað 5.000 volt ampera
riðstraumi. Það er ótrúlega lítið
og þýðir að afl virkjunarinnar
hafi aðeins verið upp á 5 kílówött,
eða 0,005 megawött (MW). Þetta
litla afl gæti samt skýrst af afar
litlum vatnsþrýstingi. Miðað við
samanlagða hestaflatölu hefði
uppsett afl hins vegar getað verið
rúmlega 67 kílówött, eða 0,067 MW.
Ef horft er á rafstöðvarbygginguna
mætti svo ætla að þar hafi verið
margfalt meiri raforkuframleiðsla.
Þetta danska orkumannvirki þykir
ekki stórt ef miðað er t.d. við
Elliðaárvirkjun, sem nýtti fallorku úr
Árbæjarstíflu í Reykjavík. Ákvörðun
um byggingu þeirrar virkjunar var
tekin í Reykjavík 1919 og miðaði
við 1.000 hestafla vélarorku. Var sú
virkjun vígð 27. júní 1921. Virkjunin
var stækkuð í tvígang og árið 1933
var aflið orðið 3.150 kílówött, eða
3,15 megawött.
Yfir hundrað vatnsrafstöðvar í
Danmörku um miðja síðustu öld
Brende Mølle Elektricitetsværk
er langt frá því að vera eina
vatnsorkuver Dana. Fyrsta vatns-
virkjun þeirra sem framleiddi raforku
var Kær Mølle virkjunin austan við
Christiansfeld sem gangsett var
1897. Þá má nefna Holsted Elværk
sem var gangsett 1902 í endurgerðri
myllubyggingu sem reist var 1867.
Í kjölfar byggingar á Brende
Mølle Elværk voru reistar einar 18
vatnsrafsstöðvar á árabilinu 1911 til
1923. Fyrri heimsstyrjöldin ýtti undir
að Danir reyndu að vera sjálfum sér
nægir á sem flestum sviðum, líka
í raforkuframleiðslu. Um 1940
höfðu yfir 100 litlar vatnsaflsstöðvar
verið reistar í Danmörku, flestar á
Jótlandi. Þetta leiðir hugann að
möguleika á stórbættri nýtingu á
öllu því vatnsafli sem Íslendingar
ráða yfir og rennur ónotað til sjávar.
Starfsemi Brende Mølle Elværk
hætt 1984
Brende Mølle Elektricitetsværk var
endurbætt árið 1970 og framleiddi
raforku fyrir Dani allt til 1984 þegar
VELUX Gruppen yfirtók fyrirtækið.
Byggingin hefur síðan verið nýtt
undir verksmiðjustarfsemi. Sumarið
1990 var byggður mjög snotur
laxastigi við stíflu orkuversins sem
Dönum og gestum þeirra þykir
nokkuð tilkomumikil sjón. /HKr.
Það er betra að vera
skjó r en skjóur
Skoðun dagsins:
Sími 570 9090 • www.frumherji.is
Nældu þér í óumdeildari skoðun, komdu
með hestakerruna á næs skoðunarstöð
og hafðu hana klára
rir vorið og sumarið.
Fæstum koma vatnsorkuver til hugar þegar litið er á hina marflötu Danmörku:
Danir gjörnýttu allar sínar lækjarsprænur og
voru um tíma með yfir 100 vatnsrafstöðvar
Laxastiginn við Brende Mølle á Fjóni er falleg hönnun sem laðar að ferðamenn. Myndir / HKr.
Stöðvarhús Brende Mølle Elektricitetsværk er stórt og mikið, en
þar er ekki lengur framleitt rafmagn.
Brænda-áin eru ekki stór en lífríki á vatnasviði
hennar þykir merkilegt.
Horft niður yfir laxastigann.
Rafbílaframleiðendur stefna á fastkjarnarafhlöður:
Nissan mögulega fyrsta fyrirtækið
til að hefja tilraunaframleiðslu
Þegar Nissan kynnti fyrst áætlanir
um frumgerð fatskjarnarafhlaða
(solid-state), voru fréttirnar með
metnaðarfullri tímalínu um að
hefja tilraunaframleiðslu árið
2024. Einnig að slíkar rafhlöður
yrðu komnar í bíla á árinu 2028.
Vissulega eru fastkjarnarafhlöður
það sem rafbílaframleiðendur glíma
nú hvað mest við. Volkswagen og
Mercedes, Honda og Toyota stefna
öll að þessu marki.
„Fyrsti bílaframleiðandinn
sem kemur með slíkar rafhlöður
í raðframleiðslu mun njóta
mikilvægs samkeppnisforskots,“
sagði Thomas Schmall, forstjóri
Volkswagen Group Components,
í samtali við Porsche Consulting
í lok apríl.
„Við eigum von á gangsetningu
á fyrstu tilraunaverksmiðjum okkar
á árinu 2025 eða 2026,“ sagði hann.
Það er samt einu til tveim árum á
eftir áætlunum Nissan sem hyggst
setja slíka verksmiðju í gang 2024.
Verður Nissan þá á undan Toyota
sem var talið leiðandi á þessu
sviði en það fyrirtæki viðurkenndi
nýlega að þeirra tilraunaframleiðsla
kæmist ekki í gang fyrr en 2025
eða 2026.
Nissan er undir miklum þrýst-
ingi varðandi eigin hönnun á
fastkjarnarafhlöðum. Þar á bæ
halda menn fast að sér spilunum, en
flestir aðrir bílaframleiðendur reiða
sig á utanaðkomandi samstarfs-
aðila. Volkswagen treystir á Quant-
umScape. Prologium kynnti nýlega
raunverulega rafhlöðu sem knýr
LEV-bíla Gogoro, en Toyota er
nú að hugsa um að taka höndum
saman við Pansonic til að deila
fjárfestingarbyrðinni.
Í öllum tilfellum byggja
áætlanir um framleiðslu fastkjarna-
rafhlaða á lengri drægni, minni
framleiðslukostnaði, meiri orku-
þétt leika og meiri hleðsluhraða.
/HKr.
Fastkjarnarafhlaða Nissan á að fara
í tilraunaframleiðslu 2024 ef áætlanir
ganga upp.