Bændablaðið - 12.05.2022, Side 28
Bændablaðið | Fimmtudagur 12. maí 202228
LÍF&STARF
Herdís Magna Gunnarsdóttir,
bóndi á Egilsstöðum á Fljóts
dalshéraði, var kjörin formaður
deildar kúabænda innan
Bændasamtaka Íslands (BÍ) á
Búgreinaþingi í byrjun mars.
Hún var kjörin í stjórn BÍ á síðasta
Búnaðarþingi og síðan var samþykkt
samhljóða á stjórnarfundi BÍ 19.
apríl að hún yrði varaformaður
samtakanna á kjörtímabilinu.
Blikur eru á lofti varðandi framboð
og verð á aðföngum fyrir evrópska
bændur í ljósi stríðsátaka í Úkraínu
– og íslenskir nautgriparæktendur
fara ekki varhluta af því. Herdís
segir að allir framleiðendur finni
fyrir auknum verðhækkunum og
kúabændur séu misvel í stakk búnir
til að bregðast við ástandinu.
Þann 1. apríl var tilkynnt um
ákvörðun verðlagsnefndar búvara
um verðbreytingar á annars vegar
lágmarksverði til bænda og hins
vegar heildsöluverði mjólkur og
mjólkurafurða. Afurðaverðshækkun
til bænda var um 6,6 prósent, en
vörurnar hækkuðu um 4,4 prósent.
Skiptar skoðanir eru meðal
kúabænda um hvort hækkunin til
þeirra hafi verið nægileg, til að halda
í við verðhækkanir á aðföngum og
launakostnaði. Herdís, sem situr í
verðlagsnefndinni, segir að flestir
bændur sem hún hafi rætt við séu
ánægðir með þá hækkun sem þeir
fengu 1. apríl, þótt óánægjuraddir
heyrist einnig.
Verðákvörðun tekur mið af
kostnaðarbreytingum
á aðföngum
„Verðlagsnefnd búvöru er skipuð og
starfar eftir ákvæðum búvörulaga.
Nefndin ákveður lágmarksverð til
bænda og heildsöluverð á mjólk
og ákveðnum mjólkurvörum svo
sem smjöri, osti og dufti. Við
verðákvörðun á lágmarksverði
1.flokks mjólkur til bænda er stuðst
við svonefndan verðlagsgrundvöll
kúabús sem er reiknaður fjórum
sinnum á ári og tekur meðal annars
mið af kostnaðarbreytingum á
aðföngum til mjólkurframleiðslu.
Nefndin starfar samkvæmt lögum
og verðleggur út frá reiknuðum
hækkunum í verðlagsgrunninum,“
útskýrir Herdís.
„Við síðustu verðákvörðun
vó hækkun á áburðarkostnaði
langmest en sá liður hafði þá
hækkað um 87 prósent. Auk þessa
hafa önnur aðföng hækkað mikið,
svo sem kjarnfóður, olía, varahlutir
og allt sem viðkemur viðhaldi.
Tryggingar og fasteignagjöld,
laun og þjónusta; svo sem
dýralæknaþjónusta og sæðingar.
Kostnaður við allan flutning hefur
einnig farið hækkandi.
Þær hækkanir sem hafa verið
gerðar á mjólkurvörum eru
gerðar til þess að mæta auknum
framleiðslukostnaði og fara ekki
beint í vasa bænda líkt og mætti
stundum lesa úr umræðunni,“
segir Herdís.
Aukinn kostnaður kemur
fram í verðlagi
Verðhækkanir á matvörum
og sérstaklega mjólkurvörum
hafa nokkuð ratað inn í
þjóðfélagsumræðuna að undan
förnu. Herdís segir að fulltrúar
afurðastöðva séu betur til þess
fallnir að svara til um verð á
mjólkurvörum almennt. „Eins
og önnur fyrirtæki verða bæði
mjólkurframleiðendur og
afurða stöðvar að sækja aukinn
framleiðslukostnað út í verðlagið
til þess að tryggja sína framleiðslu.
Launahækkanir og aukinn
kostnaður við flutninga, umbúðir
og hráefni eru þeir liðir sem hafa
einna helst haft áhrif á kostnað
afurðastöðvanna.
Áburðarhækkun þessa árs
var tekin inn í síðustu ákvörðun
verðlagsnefndar en áburðarliðurinn
er aðeins reiknaður inn einu sinni
á ári. Það er svo ófyrirséð hvað
gerist með áburðarverð á næsta
ári. Verð á öðrum aðföngum eru
annars á stöðugri uppleið, s.s. olía
og kjarnfóður, sem eru mikilvægir
rekstrarliðir í mjólkurframleiðslu,“
segir hún.
Þörf á nýjum verðlagsgrundvelli
Áður en Rússar réðust inn í Úkraínu
voru ýmis teikn á lofti um að
rekstraröryggi íslenskra kúabúa
væri ógnað. Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins gaf út skýrslu í
febrúar þar sem beinlínis kom fram
að frá árinu 2018 hefði afkoma
greinarinnar versnað til muna og
ef fram héldi sem horfði myndi
rekstrarhæfni hluta íslenskra kúabúa
vera í mikilli hættu. Aðalástæðan
var sögð sú að afurðaverðshækkanir
kúabænda hefði ekki náð að fylgja
eftir hækkunum á aðföngum og
launakostnaði. Á sama tíma hafi
skuldsetning búanna aukist.
„Allir framleiðendur finna fyrir
auknum hækkunum í aðföngum en
búin eru auðvitað misvel í stakk búin
að bregðast við ástandinu. Íslenskir
mjólkurframleiðendur hafa farið
út í mikla uppbyggingu á sínum
búum á síðustu árum, við getum
verið stolt af því og aðbúnaður í
íslenskri mjólkurframleiðslu er með
besta móti,“ segir Herdís.
„Fjármagnskostnaður hefur
þó vegið þungt í rekstri kúabúa
og þau sem höfðu farið í miklar
framkvæmdir á síðustu árum á
sínum búum finna kannski einna
helst fyrir því. Hækkanirnar sem við
sjáum núna í aðföngum og þjónustu
eru auðvitað fordæmalausar og taka
í, í rekstri allra kúabúa.
Ég get ekki fullyrt um það hvort
staðan sé orðin enn verri, en það er
þó mín tilfinning, já. Við erum ekki
aðeins að horfa á miklar hækkanir
aðfanga heldur er einfaldlega
skortur á ákveðnum vörum sem
gerir reksturinn einnig flóknari.
Það hafa orðið þónokkrar
verðhækkanir á mjólk síðan 2019
og verðlagning á mjólk til bænda
hefur einnig orðið reglulegri en
á árum áður. Þegar langur tími
hefur liðið milli verðlagninga hafa
bændur auðvitað fundið fyrir því
í sínum rekstri að þurfa að mæta
auknum framleiðslukostnaði án
þess að fá hækkun á sína vöru.
Regluleg verðlagning er því afar
mikilvæg.
Það að afurðaverð haldi ekki
nægjanlega vel í við hækkanir á
aðföngum og launakostnaði tel ég þá
fyrst og fremst útskýrast af úreltum
verðlagsgrunni.“
Uppfærsla nauðsynleg
Að sögn Herdísar hafa fulltrúar bænda
bent á það í fjölda ára að nauðsynlegt
sé að uppfæra verðlagsgrundvöllinn,
sem sé yfir 20 ára gamall, og vægi
ákveðinna liða því mögulega skakkt
miðað við nútímabúið. „Að mínu
mati er vægi þeirra liða sem við
finnum svo sterkt fyrir hækkunum á
núna í okkar rekstri, eins og áburði og
kjarnfóðri, ekki í takt við nútímann.
Það hefur margt breyst í rekstri búa
síðan að gamli verðlagsgrunnurinn
var mótaður. Fyrir það fyrsta hefur
orðið algjör bylting í mjöltum og
aðbúnaði kúnna, það þarf færri
hendur nú til að mjólka kýr en annar
kostnaður hefur komið á móti í
formi tæknivæðingar, þjónustu og
viðhaldskostnaðar.“
Í fyrrnefndri skýrslu kemur fram
að gríðarlega mikilvægt sé að ná
niður breytilegum kostnaði á hvern
innlagðan lítra – þar séu góð tækifæri
til að ná fram betri framlegð. Herdís
segir að hún hafi orðið vör við að
bændur hugi betur að þessum þætti
nú þegar kreppi að. „Já, mér finnst
umræða meðal bænda, hvert sem
ég fer, um framleiðslukostnað og
mögulegar leiðir til að hagræða
enn frekar í rekstri, almennt hafa
aukist. Það er mikil áskorun nú fyrir
bændur að draga úr ákveðnum liðum
breytilegs kostnaðar eins og áburði
og aðkeyptu fóðri án þess að það
dragi úr afköstum í framleiðslunni
og þar með framlegð í rekstri. Það er
að bændur spari sér ekki til óbóta.“
Vilji innan stéttarinnar til
aukinnar kornræktar
Vangaveltur hafa verið uppi um
möguleika bænda til eigin kornræktar
til að skapa sér betri stöðu gegn
slæmum horfum á alþjóðlegum
kornmörkuðum. Herdís segir viðhorf
bænda mismunandi, eftir því við
hverja er rætt. „Einhverjir hafa valið
að draga úr kornrækt í ár, þá fyrst
og fremst vegna hás áburðarverðs.
Einhverjir ætla að gefa í en það er
mín tilfinning að kannski flestir séu
að gera svipað og áður í kornræktinni
nú í ár.
Það hefur hins vegar verið mikill
hugur í bændum og vilji innan
stéttarinnar að efla innlenda kornrækt.
Ástandið núna ýtir kannski enn frekar
undir þær hugmyndir. En til þess að
efla innlenda kornrækt þurfum við að
koma okkur upp betri innviðum og
þá eru bændur einna helst að horfa
til þess að koma upp sameignlegum
tækjabúnaði og aðstöðu til þreskingar
og þurrkunar á korni.
Gróffóður hefur verið gott og
hefur leitt það af sér að við þurfum
að flytja inn minna prótín í formi
kjarnfóðurs. Við verðum seint alveg
óháð innflutningi á fóðri ef við ætlum
að halda uppi framleiðslu eins og við
höfum staðið að síðustu ár og erum
við þá einna helst háð maís í fóðrun
mjólkurkúa. Það verður allavega ekki
í náinni framtíð að Íslendingar fari
að rækta maís en við getum ræktað
aðrar plöntur sem nýtast í kjarnfóður,
þá sérstaklega bygg. Við þurfum að
stefna á að verða sjálfbærari, það
gerist ekki á einni nóttu eða vori en
efling á innlendri kornrækt er skref í
rétta átt að aukinni sjálfbærni.“ /smh
YLEININGAR ERU LÉTTAR STÁL-
KLÆDDAR SAMLOKUEININGAR
SEM FÁST MEÐ ÞÉTTIFRAUÐS-
EÐA STEINULLARKJARNA.
Einingarnar eru sterkar og burðarmiklar og
fást með mismunandi yfirborði og litum að
eigin vali. Helstu kostir þess að nota samloku-
einingar er auðveld og fljót uppsetning, auðveld
þrif, mikil burðargeta, mikið einangrunargildi og er
ódýr kostur ef miðað er við hefðbundnar lausnir.
Yleiningar henta vel fyrir eldri gripahús þar sem
skipta þarf út þak- og eða veggjaklæðningum.
BALEX yleiningar eru framleiddar undir
ströngu eftirliti samkvæmt viðurkenndum
evrópskum stöðlum.
Hafðu samband: bondi@byko.is
YLEININGAR
-fjögur ár í röð!
Herdís Magna Gunnarsdóttir, formaður deildar kúabænda og varaformaður
Bændasamtaka Íslands. Mynd / Aðsend
Kúabændur misvel í stakk búnir til að
bregðast við versnandi rekstrarhorfum
– Lengi hefur verið kallað eftir nýjum verðlagsgrundvelli, segir formaður deildar kúabænda BÍ