Bændablaðið - 12.05.2022, Qupperneq 52

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. maí 202252
LÍF&STARF
LÍFSGÆÐI
Öllum sem fylgjast með ástandi
heimsmála og samfélagsins hlýtur
að vera ljóst að flestir bændur
lifa nú við sligandi afkomuótta.
Gífurlegar hækkanir á nauðsyn­
legum aðföngum svo sem áburði,
fóðri, olíu og varahlutum eru
ýmist mættar í hlaðið eða við
túngarðinn. Ekkert er í hendi um
hækkanir á innkomu til samræmis
við hækkanir á út gjöld um svo
augljóslega hallar á í rekstr inum,
eða eins og einn bóndi sagði við mig,
þetta er allt á leið inni í skurðinn.
Eðlilega hittir þessi óáran bændur
mis harkalega. Sumir reka rótgróin
og skuldlítil bú og geta þokkalega
seiglast, meðan aðrir eru í þröngri
stöðu. Bændur sem eru nýlega búnir
að bretta upp ermarnar, til að hnoðast
í gegnum þá rekstrarskafla sem fylgja
kosnaðarsömum framkvæmdum til
framfara og uppbyggingar, og bændur
sem eru harkalega skuldsettir á fyrstu
búskaparárum eða áratugum, finna
afkomuóttann læðast niður sveitta
hryggsúluna og kuldahrollur fylgir
tilhugsuninni um heimabankann.
Þegar fólk mætir raunverulegum
afkomuótta, sér einfaldlega fram á að
innkoman dugar ekki fyrir kostnaði
og of lítið eða ekkert verður eftir
fyrir heimilisfólkið til að lifa af,
getur streita, kvíði og depurð orðið
ríkjandi og kulnun og depurð leggst
yfir hugann. Vonleysið situr um
hugann eins og hungraður rakki,
það er búið að reyna allt, spara, auka
afkomuna, vinna dag og nótt, bæta
við aukavinnum en það breytir ekki
milljónunum sem krafist er fyrir
áburðinn.
Kvíða, streitu og áhyggjum fylgja
líkamleg einkenni, verkir í hálsi,
kjálkum, öxlum og baki, verkir frá
meltingarfærum, ógleði, skjálfti,
köfnunartilfinning og hjartsláttur.
Sjálfstraustið minnkar, við rífum
okkur niður. Finnum fyrir einhvers
konar skömm eða sektarkennd, sem
við vitum samt að er ekki okkar.
En hún er lúmsk þokan í huganum,
reksturinn er ekki að ganga hjá mér,
er jafnvel á heljarþröm, ég hlýt að
hafa gert mistök, vera vitlaus, ræfill,
búskussi. Nei, en já, þó við stýrum
ekki þessum utanaðkomandi ástæðum
þá sígur hún inn í okkur tilfinningin
um að ástandið sé okkar. Þegar
afkomuóttinn verður viðvarandi
getur hegðun okkar, hugsun og þar
með samskipti orðið neikvæð. Við
tölum hlutina niður, erum nöldrandi
eða fámál, hvöss eða í vörn, oft er
stutt í reiði, depurð, vonleysi og
einmanaleika. Ákvarðanir taka
langan tíma og þeim er slegið á frest,
við þegjum. Kvíðinn og áhyggjurnar
flæða yfir lífið eins og dökk sósa yfir
hrísgrjón, valda þreytu og orkuleysi,
draga úr einbeitingu, athygli og
gleði, skapa pirring, innri spennu og
svefnvandamál, ekki er það gott!
Alveg eins og þið vitið þá er
enginn töfrasproti til en það eru
til bjargráð sem hafa gagnast fólki
í svipaðri stöðu vel, virkilega gert
gagn. Þið og við. Við erum öll
mannleg, spendýr sem kallast menn
og það sem hefur gagnast öðrum af
þessari dýrategund mun líka gagnast
þér vel. Jafnvel þó þú hafir ekki trú á
því. Alveg eins og þú veist sem bóndi
hvað gagnast vel þegar kýr er komin
með súrdoða eða ær er að bera og það
er bara haus. Bjargráðin sem gagnast
fólki sem glímir við afkomuótta og
óvissu eru til dæmis þessi hér. Veldu
strax tvö, þrjú og taktu þau fasta taki
fyrir þig, hugsaðu um þau í öðru
hverju skrefi í dag og næstu daga og
byrjaðu að nota þau, já, í alvöru!
1. Merkimiði: Settu alltaf réttan
merkimiða á mál. Vandinn stafar
af ytri orsökum. Stattu á því alveg
jarðföstu gagnvart sjálfum þér að
þetta rekstrarástand er ekki þér
að kenna. Bara ekki. Þessi óáran
kemur utan frá og er kastað yfir
þig án þess að þú hafir nokkuð til
þess unnið, ekki afsaka þig, ekki
setja merkimiðann á þig. Stattu
beinn og segðu hiklaust við þig
og aðra: Utanaðkomandi ástæður
valda því að það er tap, það segir
ekkert um mig en það veldur því
að það er óhjákvæmilegt að fá
fyrirgreiðslu.
2. Áhyggjutími: Margar rann­
sóknir sýna að fólk getur tamið
sig til að hafa bara áhyggjur á
vissum tíma. Ótrúlegt? Já, en
satt. Veldu að venja þig á að
hafa fastan rekstraráhyggjutíma
einu sinni eða tvisvar í viku.
Ekki víkjast undan áhyggjunum
þá og ekki leyfa þeim að sósast
yfir hugsanir þínar á öðrum
tímum. Gerðu allt sem hægt
er í vandanum, til dæmis fast
á mánudögum millli klukkan
tíu og tólf og fimmtudögum
milli tíu og tólf. Vendu þig svo
á að ræða ekki, velta þér upp
vandanum nema þess á milli.
Ef þið eruð saman í þessu hjón
eða samstarfsfólk, semjið þá um
fastan áhyggjutíma. Ekki vera
sífellt að draga áhyggjurnar upp
í hugann í morgungjöfinni, við
hádegisverðinn, í bílnum, úti um
allar koppagrundir. Setjið niður
áhyggjutíma tvisvar í viku, einu
sinni ef það er nóg. Vinnið þá í
vandanum eins og mögulegt er
og látið svo fjandann liggja þar
til í næsta áhyggjutíma. Hjálpist
að við að koma þessari venju,
hugsunarhætti á, temjið hvert
annað. Ef annað ykkar fer að
tala um einhvern reikning eða
fjármál þess á milli, svarið þá
bara strax, þetta tölum við um
á mánudaginn. Hefjið ykkur
yfir peningamálin þess á milli
og njótið þess að vera bændur,
virkileg horfið á ykkar fallegustu
gripi, tún og akra og andið djúpt
og rólega.
3. Stuðningsaðilar: Spyrntu gegn
því að eingangrast. Pældu í því
ofan í rót, hverjir eru þínir bestu
stuðningsaðilar. Hvert er þitt
besta fólk? Kannski, tveir til sex,
ein eða tvær fjölskyldur? Veldu
að vera mikið með þessu fólki.
Besta næringin fæst með þínu,
besta fólki, hringdu oft, bjóddu
þeim til þín, gerðu eitthvað
með þeim, farðu í heimsókn til
þeirra. Þú þarft á því að halda,
rannsóknir sýna það, það er
mikilvægt.
4. Raunveruleikahvíld: Hvíldu
þig á raunveruleikanum við
og við um stund með því að
hverfa inn í annan heim. Gerðu
í því að hverfa inn í söguna í
góðri bók, horfa á bíómynd,
spila tölvuleik, fara og skoða
eitthvað nýtt. Það er ekki
raunveruleikahvíld að horfa á
fréttir eða flækjast um netið en
að horfa á þætti sem segja frá
lífinu á tíma víkinganna, í París
eða Perú er raunveruleikahvíld.
Því að það er nógu ólíkt okkar
raunveruleika til að heilinn
upplifi eitthvað virkilega annað.
Gefðu heilanum þínum tækifæri
á slíku nokkrum sinnum í viku.
5. Slökun: Leitastu við að finna
þína leið til slökunar á daginn.
Það er kjörið að taka upp gamla
góða bændasiðinn að kasta sér
eftir hádegismatinn. Eiga rólega
stund í beddanum eða í góðum
stól. Líta á klukkuna og gefa
sér þá gjöf að slaka á í 20­30
mínútur, dagurinn verður bæði
árangursríkari og betri.
6. Gott: Forðastu að hugga þig eða
deyfa með skaðráðum eins og
áfengi en núna er samt tíminn til
að upplifa eitthvað gott, góðan
mat eða tónlist til dæmis. Taktu
eftir því að það gerist eitthvað
gott á hverjum degi, já svei
mér þá! Veistu þú getur sett
það góða oftar á dagskrá ef þú
ákveður það, já næstum þvingar
þig til þess. Ef afkomuóttinn er
mikill ertu líklega ekki, í skapi
til þess, en ekki festa þig þar.
Komdu þér upp úr pyttinum
sem sá hugsunarháttur er. Hvað
var gott í gær, í síðustu viku?
Spjall við kunningja, kjöt og
karrí, fjörið í krökkunum þegar
þau komu heim úr skólanum,
bar kýr og kom kvíga, lóur
á túninu, skúffukakan á
sunnudaginn? Taktu markvisst
eftir því góða og endurtaktu það
og settu fleira gott á dagskrá.
Kristín Linda Jónsdóttir,
sálfræðingur hjá Huglind
Nagandi afkomuótti
Kristín Linda Jónsdóttir.
Tjörvi Bjarnason, sem kunnur
er af störfum sínum í útgáfu­ og
kynningarmálum fyrir Bænda­
samtök Íslands, opnaði á dögunum
aðgang fólks að Matlandi, nýjum
vef sem helgaður er að mestu
leyti íslenskum matvælum; mat­
vælaframleiðslu og matreiðslu.
Um vefmiðil er að ræða þar sem
fjallað er um mat í máli og myndum
– auk þess sem þar verður veflægt
markaðstorg fyrir búvörur og ýmis
önnur matvæli.
Að verkefninu standa, auk Tjörva
sem er útgefandi, þeir Hörður
Kristbjörnsson, grafískur hönnuður,
og Hilmar Steinn Grétarsson,
framkvæmdastjóri Grapevine.
„Við opnuðum vefsíðuna Matland
rétt fyrir sumardaginn fyrsta. Miðillinn
er búinn að vera í þróun um nokkurra
mánaða skeið en grafísk hönnun og
forritun tók sinn tíma. Viðtökurnar
hafa verið fínar og núna erum við í því
að safna fólki á póstlista og einnig að
byggja upp Facebook­síðuna okkar. Ég
hvet alla til að slást í lið með okkur og
fylgjast með Matlandi,“ segir Tjörvi.
Hann segir hvorki mera­ né
kvótakónga standa á bak við Matland.
„Við þrír stofnuðum útgáfuna sem
heitir Matfélagið ehf. og leggjum
til eigið fjármagn til að koma okkur
af stað. Við erum með skrifstofu í
Hafnarstræti 15 í Reykjavík, sama
húsi og veitingastaðurinn Hornið og
Grapevine­útgáfan.“
Frjáls framlög notenda
„Rekstur fjölmiðla hefur breyst mikið
á síðustu árum og það þarf að leita
fjölbreyttra leiða til að láta hlutina
ganga upp,“ segir Tjörvi, spurður
um rekstrarmódel miðilsins. „Við
seljum auglýsingar og bjóðum líka
lesendum og fyrirtækjum að styrkja
miðilinn með mánaðarlegu framlagi.
Það er ekki ósvipað því sem nokkrir
innlendir fjölmiðlar hafa gert á
síðustu árum með ágætum árangri.
Við trúum því að ef efni er vel
unnið og áhugavert að þá vilji
lesendur borga fyrir það. Það er lág
upphæð sem hver og einn greiðir en
ef nógu margir standa við bakið á
okkur þá getum við eflt miðilinn og
látið hann dafna. Þar að auki rekum
við vefverslun með upprunamerktar
matvörur, bækur, hnífa og fleira sem
tengist mat og matvælaframleiðslu.“
Mikill almennur áhugi á mat
Að sögn Tjörva er ætlunin að sinna
allri matvælaframleiðslu á Íslandi.
„Já, við ætlum að fjalla um alla
matvælaframleiðslu, hvort sem
það er landbúnaður, sjávarútvegur,
matvælaiðnaður eða ferðaþjónusta­
og veitingageirinn.
Segjum fréttir og verðum með ýmiss
konar umfjallanir um fólkið sem
starfar í þessum atvinnugreinum.
Þetta er stór hópur, eða á bilinu 20­
25 þúsund manns.
Svo vitum við að almenningur
hefur mikinn áhuga á mat og mörgu
sem honum tengist þannig að við
veðjum á vænan hóp lesenda.
Miðillinn styður svo við Markaðinn
þar sem við ætlum að bjóða upp á
upprunatengdar matvörur og fleira.“
Hann segir að til að byrja með verði
einn blaðamaður í hálfu stöðugildi við
miðilinn, en um 15 lausapennar hafa lagt
honum lið með góðu efni. „Við bjóðum
líka lesendum að senda okkur greinar
sem tengjast matvælaframleiðslunni
með einhverjum hætti. Þá er vefhluti
tileinkaður umhverfismálum en þar
munu sérfræðingar fjalla um samspil
matvælaframleiðslu og umhverfis,
lausnir í loftslagsmálum og hvað
framleiðendur og ekki síst neytendur
geta lagt af mörkum. Nýfengið
styrkloforð úr Loftslagssjóði mun
gera okkur kleift að búa til gott efni í
umhverfishlutann.“
Samstarf við Pylsumeistarann
Matland fékk nýlega starfsleyfi frá
Heilbrigðiseftirliti Reykjavíkur til að
selja matvörur. „Við ákváðum að opna
vefverslunina hægt og rólega. Nú er
starfsleyfið klárt og við erum komin
með nokkra framleiðendur í samstarf,
svo sem Sláturhús Vesturlands
í Brákarey í Borgarnesi, Biobú,
fiskvinnsluna Djúpið, Kaffibrugghúsið,
heildverslunina Mundo sem selur
matarolíur og nokkra bændur.
Við viljum þó gjarnan komast í
samband við fleiri sem hafa áhuga
á að selja vörurnar sínar í gegnum
Matland, sérstaklega garðyrkjubændur.
Veitingastaðir hafa lýst yfir miklum
áhuga á samstarfi við okkur sem er
spennandi. Þeir vilja kaupa vörur
sem ekki fást víða og í takmörkuðu
magni. Þar erum við sannarlega til
í að miðla hráefnum frá bændum til
veitingamanna.“
Einn aðalsamstarfsaðili Matlands
er Sigurður Haraldsson, eigandi
Pylsumeistarans og nýkrýndur
Kjötmeistari Íslands. „Við ætlum
að dreifa vörunum í gegnum hans
vinnsluhúsnæði í Kópavogi og þaðan
eru þær keyrðar út til kaupenda. Við
bjóðum líka upp á að fólk geti sótt
vörurnar í verslun Pylsumeistarans á
Hrísateig í Reykjavík.“
Ísland getur auðveldlega framleitt
meiri og fjölbreyttari matvörur
Óhjákvæmilegt er að spyrja Tjörva, sem
lengi stóð í eldlínu hagsmunabaráttu
bænda, að því hvernig málefni íslensks
landbúnaðar blasi við honum í dag
– frá nýju sjónarhorni. „Það er allt á
fleygiferð í matvælaframleiðslunni á
Íslandi. Þrátt fyrir ýmsar blikur á lofti,
til dæmis vegna heimsfaraldursins,
stríðsins í Úkraínu, hlýnandi loftslags
víða um lönd og verðhækkanir á
aðfangamörkuðum, þá eru mýmörg
tækifæri í þessum geira.
Við þurfum að róa að því öllum árum
að gera framleiðsluna hagkvæmari,
efla menntun og fjölga fólki sem vill
vinna í matvælagreinunum. Það er
mikil og vaxandi eftirspurn eftir mat í
heiminum og Ísland getur auðveldlega
framleitt meiri og fjölbreyttari
matvörur úr sínum auðlindum.
Stjórnvöld og atvinnugreinarnar
sjálfar hafa sem betur fer tekið sig á í
stefnumörkun og það er mjög jákvætt.
Við þurfum að vita hvert við ætlum að
fara og hvernig við komumst þangað
til að ná árangri.“ /smh
Tjörvi Bjarnason á nýjum vettvangi Matlands. Mynd / smh
Matland er nýr vefmiðill og markaðstorg sem er helgaður íslenskum matvælum:
„Almenningur hefur mikinn áhuga á mat“
– segir Tjörvi Bjarnason útgefandi, sem hefur haslað sér völl á nýjum vettvangi