Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 17

17LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
Á átjándu og nítjándu öld fæddu konur á Íslandi í flestum tilvikum
á heimilum sínum enda engin fæðingarstofnun starfrækt á þeim
tíma ef frá er talin fæðingarstofnun í Vestmannaeyjum í nokkur
ár um miðja nítjándu öld. Í þessari grein verður fjallað um þrjár
íslenskar konur sem fæddu börn sín á óvenjulegum fæðingar-
stöðum, ein var í haldi mannræningja árið 1627 í Tyrkjaráninu,
önnur fæddi í Tukthúsinu í Reykjavík árið 1791, þar sem nú er
Stjórnarráðshúsið og forsætisráðuneytið er til húsa og sú þriðja
átti barn í hákarlaleiðangri árið 1838. Allar fæddu þær lifandi og
heilbrigð börn og lifðu fæðingarnar af.
FÆÐING UM BORÐ Í RÁNSSKIPI TYRKJA Á LEIÐ
Í ÞRÆLDÓM TIL ALGEIRSBORGAR
Prestsfrúin í Vestmannaeyjum árið 1627, Ástríður (Ásta)
Þorsteinsdóttir var barnshafandi í júní það ár þegar hún var
hertekin af Tyrkjum eða „illmennum og morðingjum“ eins og
fram kemur í dagbók séra Ólafs Egilssonar, eiginmanns Ástríðar.
Honum, Ástríði og börnum þeirra og fleiri Eyjamönnum var
rænt og fólkið flutt nauðugt með Tyrkjaskipi til Algeirsborgar í
Norður-Afríku. Þar átti að selja þau í þrældóm. Voru séra Ólafur,
Ástríður eiginkona hans og börn þeirra látin dúsa niðri í skipinu
og lágu þau þar við gömul segl og tjöld sem Tyrkirnir höfðu rænt
í Vestmannaeyjum. Þann 30. júlí 1627 fæddi Ástríður, eiginkona
séra Ólafs dreng þarna niðri í skipinu, úti á miðju hafi. Mjög
líklega hefur séra Ólafur tekið sjálfur á móti syni sínum og hann
skírði drenginn „á laun með hryggðarfullu hjarta“. Drengurinn
fékk nafnið Jón. Þegar Tyrkirnir heyrðu barnsgrát söfnuðust þeir
saman og tveir þeirra gáfu drengnum gamlar skyrtur utan um sig.
Bæði drengnum Jóni og móður hans, Ástríði heilsaðist vel eftir
fæðinguna. Tyrkjaskipið náði landi í Algeirsborg hálfum mánuði
eftir fæðingu Jóns. Hann lést í Algeirsborg sem ungbarn en
foreldrum hans, Ástríði og séra Ólafi var sleppt úr ánauð sinni og
komu aftur til Vestmannaeyjar, hann árið 1628 og hún ásamt fleiri
Eyjamönnum árið 1637.
FÆÐING Í TUKTHÚSINU Í REYKJAVÍK
Þann 23. mars árið 1791 fæddi Ingibjörg Jónsdóttir „lífsfangi“
eins og hún var titluð í kirkjubók fyrir Reykjavík, lifandi stúlku-
barn í Tukthúsinu í Reykjavík og gekk fæðingin vel. Ingibjörg lá
í fangaklefa sínum í steinbyggðu tukthúsinu. Stúlkan var annað
barn hennar en hún sat í fangelsi fyrir að hafa kyrkt fyrsta barn sitt
með „bryddingar–fari af peysunni“ sinni og grafið það í fjósahaug
í ágúst 1788. Ódæðið framkvæmdi hún á bænum Hofsstöðum í
Blönduhlíð í Skagafjarðarsýslu þar sem hún var vinnukona. Faðir
barnsins var talinn vera Guðmundur Einarsson, vinnumaður í
Mið–Móa í Fljótum. Þessi skelfilegi verknaður Ingibjargar komst
upp þegar farið var að grafa í fjósahaug á bænum. Barnið fannst
er haugurinn var mokaður. Ingibjörg var flutt á Alþingi þar sem
hún var dæmd þann 18. júlí árið 1789 „fyrir að hafa deytt sitt eigið
líf-afkvæmi“ eins og fram kemur í Alþingisbókin 1788. Í bók Más
Jónssonar, Dulsmál kemur fram að líflátsdómur yfir Ingibjörgu
var staðfestur af hæstarétti þann 26. maí árið 1790 og Danakon-
ungur staðfesti hann 13. ágúst sama ár.
Ingibjörg var flutt í Tukthúsið í Reykjavík árið 1788 og hefur
að öllum líkindum beðið milli vonar og ótta en hennar beið skelfi-
legur dauðdagi, að „klípast 5 sinnum með glóðandi töng, hennar
hægri hönd lifandi afhöggvast með öxi og síðan höfuðið, hvar
eftir líkaminn leggist á steilur, en höfuðið ásamt hendinni festast
á staka“.
Á meðan Ingibjörg beið aftökunnar í Tukthúsinu í Reykjavík
fæddi hún annað barn, stúlku þann 23. mars árið 1791. Í kirkjubók
fyrir Reykjavík segir þetta: „Ingibjörg Jónsdóttir lífsfangi fæddi
stúlku í Tukthúsinu í Reykjavík“. Hún lýsti Þórólf Tómasson
vinnumann í Viðey sem föður að stúlkubarni sínu. Þórólfur var
þjófur og þau hafa mjög líklega kynnst í Tukthúsinu. Hann fór
fram á að kvænast henni en því var neitað af danska kansellíinu
í Kaupmannahöfn. Viku eftir fæðinguna var litla stúlkan skírð í
Tukthúsinu og fékk nafnið Hólmfríður. Hólmfríður litla var tekin
af móður sinni og sett í fóstur og átti eftir að vera á flækingi fram
á fullorðinsár.
Ingibjörg Jónsdóttir, móðir Hólmfríðar var flutt til Skagafjarðar
þegar Hólmfríður dóttir hennar var átján mánaða og „höggvin á
háls þann 30. júlí 1792“, að því er talið á Helluhólm við Víðivelli.
Er líflát Ingibjargar síðasta aftaka í Skagafjarðarsýslu.
FÆÐING Á HÁKARLAVEIÐUM
Fimmtíu og sjö árum eftir fæðingu Hólmfríðar í Tukthúsinu
fæddi önnur íslensk kona á óvenjulegum fæðingarstað. Forsaga
þessarar fæðingar er að í baðstofunni á Finnbogastöðum í Árnes-
sókn í Strandasýslu þann 26. febrúar 1848 var verið að skíra
tveggja daga stúlku. Mjög líklega hefur móðir stúlkunnar, Jófríður
Hansdóttir þrítug vinnukona verið viðstödd skírn dóttur sinnar en
hún var á öðrum degi í sængurlegu sinni eftir fæðinguna. Jófríður
var vinnukona á bænum Krossnesi og átti það til að fara á hákarla-
veiðar með húsbónda sínum, Magnúsi Jónssyni, bónda á bænum
ásamt fleiri vinnumönnum.
Þennan örlagaríka vetrardag, 24. febrúar 1848 var Jófríður á
hákarlaveiðum ásamt Magnúsi, sem reyndar var einnig barns-
faðir hennar. Jófríður var þá barnshafandi og hafði um morguninn,
S Ö G U L E G U R F R Ó Ð L E I K U R
ÓVENJULEGIR FÆÐINGARSTAÐIR
Á FYRRI ÖLDUM
Í Tukthúsinu, sem nú er Stjórnarráð Íslands fæddi lífsfanginn, Ingibjörg Jónsdóttir 41 árs,
Hólmfríði dóttur sína þann 23. mars 1791. Átján mánuðum síðar var Ingibjörg tekin af
lífi fyrir að fæða fyrsta barn sitt á laun í ágúst 1788 og fyrirkoma því.