Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 25

25LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
ustu fyrir sig og niðurstöður gæðavísa eiga að vera aðgengilegar
fyrir notendur, heilbrigðisstofnanir, starfsfólk í heilbrigðisgeiranum,
stjórnendur og stjórnvöld („Reglugerð um gæðavísa sem notaðir
eru til að meta gæði og árangur innan heilbrigðisþjónustunnar
nr 1148/2008“, 2008). Safna þarf gögnum um þessa gæðavísa á
skipulagðan hátt, helst með rafrænum hætti í miðlægan gagnagrunn.
Þetta hefur verið gert varðandi aðra þætti barneignarþjónustunnar,
svo sem meðgönguvernd og fæðingarhjálp. Sængurlega í heima-
þjónustu hefur hins vegar setið á hakanum.
Gögnin í þessari rannsókn eru fengin frá SÍ. Enginn gæða-
vísir er þar í notkun til að meta gæði, þróun, þjónustu og árangur
í heimaþjónustu ljósmæðra eða þjónustu brjóstagjafaráðgjafa og
eru gögn SÍ einu gögnin sem til eru um heimaþjónustu ljósmæðra.
Til að vinna að markvissum umbótum eru gæðavísar, skráningar á
óvæntum atvikum og þjónustukannanir afar mikilvægar svo hægt
sé að gera gæðauppgjör. Gæðauppgjörið ætti að gefa þverskurð
af gæðum þjónustunnar hvað varðar árangur, öryggi, aðgengi og
skilvirkni svo fátt eitt sé nefnt („Áætlun um gæðaþróun í heil-
brigðisþjónustu 2019 – 2030“, 2019). Að auki vantar upplýsingar
til að draga ályktanir um þróun á heilsu mæðra og nýbura þar sem
nákvæmar skráningar á breytingum, sértækri aðstoð og nákvæmar
eru ekki til staðar. Enn fremur eru ekki til nein gögn um gæði, inni-
hald heimaþjónustu ljósmæðra eða útkomur mæðra og nýbura á
fyrstu vikum eftir barnsburð.
Gögnin frá SÍ sem unnið var með eru rekstrargögn og vantar því
mikilvægar upplýsingar er lúta að heilbrigði móður og barns til
þess að draga frekari ályktanir um áhrif þjónustunnar eða ástæður
þeirra breytinga sem sjást á tímabilinu (Sjúkratryggingar Íslands
og ljósmæður, 2018). Þar sem SÍ bera ekki ábyrgð á gæðaeftirliti
þjónustunnar höfum við engin gögn um hvað felst í starfi ljósmæðra
í heimaþjónustu, hverju þær fylgjast með og bregðast við, eða
hvernig heilsa mæðra og nýbura er í raun og veru á þessum tíma.
Slík gögn eru nauðsynleg til þess að kortleggja betur þá mikilvægu
vinnu sem ljósmæður sinna í sængurlegu í heimahúsi. Þörf er á að
meta þessa þjónustu með gæðavísum og auka gæðaeftirlit á vegum
Embættis landlæknis um þjónustuna og fá þannig skýrari mynd á
þá þróun sem hefur orðið og hlutverk ljósmæðra í heilsufarseftirliti
mæðra og nýbura. Með tilkomu gæðavísa fyrir heimaþjónustu og
miðlægri, rafrænni skráningu væri hægt að skoða á heildstæðari hátt
þróun á heilsu mæðra og nýbura, allt frá meðgöngu og út ungbarna-
eftirlitið þar sem að meðgönguskrá, fæðingarskrá og ungbarnaskrá
eru nú til hjá Embætti landlæknis.
STYRKLEIKAR OG TAKMARKANIR
Styrkleikar þessarar rannsóknar eru nokkrir. Rannsóknin er
lýðgrunduð og gögn frá öllum mæðrum og nýburum á Íslandi sem
fengu heimaþjónustu á rannsóknartímabilinu voru skoðuð í rannsókn-
inni. Allar upplýsingarnar eru skráðar af ljósmæðrum samkvæmt stöð-
luðu formi frá SÍ og er upplýsingum safnað í rauntíma þegar þjónustan
er veitt. Niðurstöðurnar gefa því góðar upplýsingar um þá þjónustu
sem skráð hefur verið í gögn SÍ. Einhverjar takmarkanir eru þó einnig
til staðar. Mikilvægar upplýsingar á borð við upplýsingar um heima-
fæðingar, keisaraskurði eða skráningu frumbyrja í heilsufarsflokki B
og C voru ekki til staðar við gagnaúrvinnslu. Ástæða þessa er sú að
gögnin eru í raun rekstrargögn frá SÍ en er ekki safnað í þeim tilgangi
að hægt sé að meta innihald þjónustu eða útkomu hennar. Þar sem
greitt er eins fyrir frumbyrjur og fjölbyrjur í flokkum B og C, þá er
ekki skráð í þessum gögnum hvort kona sé frumbyrja eða fjölbyrja
nema hún sé í heilsufarsflokki A. Hins vegar er greitt mismunandi
fyrir heimaþjónustu í flokki A eftir því hvort konan er frumbyrja
eða fjölbyrja og því er það skráð. Þetta sýnir mjög glögglega hversu
mikilvægt er að safna upplýsingum um heimaþjónustu í miðlægan
gagnagrunn sem byggður er á rafrænni skráningu um heimaþjónustu
ljósmæðra og byggist á faglegum leiðbeiningum og gæðaeftirliti um
heilsufar og þjónustu. Einnig er vert að nefna að upplýsingar um
bakgrunn og heilsufar mæðra og barna er ekki safnað í þennan gagna-
grunn en það hefði styrkt rannsóknina og niðurstöður hennar.
ÁLYKTANIR
Breyting hefur orðið á fjölda mæðra og nýbura í heilsufars-
flokkum en mæðrum og nýburum í heilsufarsflokki A hefur fækkað
(úr 55,8% í 31,9%) á árunum 2012-2019 en mæðrum og nýburum
í flokki B og C hefur fjölgað (B flokkur úr 28,4% í 39,8%; C
flokkur úr 4,1% í 12,2%). Á sama tíma hefur átt sér stað fækkun á
meðalfjölda heimavitjana í öllum heilsufarsflokkum (A flokkur úr
6 í 5; B úr 7,5 í 6; C úr 7 í 6). Þróunin endurspeglar breytingar
á rammasamningum og þá þjónustuskerðingu sem mæður og börn
urðu fyrir með breyttum samningum árið 2013 og aftur árið 2018
sem er á skjön við þá breytingu sem hefur orðið á fjölda mæðra
og nýbura sem þurfa meira eftirlit. Samtímis hefur orðið veruleg
aukning á fjölda bráðavitjana (úr 1,4% í 5,8%) og vitjana brjósta-
gjafaráðgjafa (úr 1,0% í 8,8%) á tímabilinu. Rannsóknin varpar
ljósi á þjónustu sem veitt var af ljósmæðrum í heimaþjónustu en
gefur líka vísbendingar um að safna þarf á markvissari hátt gögnum
um heimaþjónustu í sængurlegu. Þessum gögnum ætti að safna í
miðlægan, rafrænan gagnagrunn svipað og gert er með þjónustu í
fæðingarhjálp og þannig mætti meta með nákvæmari hætti hlutverk
ljósmæðra sem og árangur og þróun í þjónustu.
ÞAKKIR
Sérstakar þakkir fá Sjúkratryggingar Íslands fyrir gott samstarf
við gerð rannsóknarinnar.
HEIMILDIR
Ananth, C. V., Duzyj, C. M., Yadava, S., Schwebel, M., Tita, A. T. N. og Joseph, K. S.
(2019). Changes in the Prevalence of Chronic Hypertension in Pregnancy, United
States, 1970 to 2010. Hypertension, 74(5), 1089–1095. doi:10.1161/HYPER-
TENSIONAHA.119.12968
Áætlun um gæðaþróun í heilbrigðisþjónustu 2019 – 2030. (2019). Reykjavík: Embætti
landlæknis. Sótt af https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item36045/Áætl-
un%20um%20gæðaþróun%20%C3%AD%20heilbrigðisþjónustu%201212%202018.
pdf
Barneignarþjónusta - aðgerðaráætlun. (2021). Reykjavík: Stjórnarráð Íslands. Sótt
af https://www.stjornarradid.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=cf91b9a2-1b94-11ec-
-8140-005056bc8c60
Batra, P., Fridman, M., Leng, M. og Gregory, K. D. (2017). Emergency Department Care
in the Postpartum Period: California Births, 2009–2011. Obstetrics & Gynecology,
130(5), 1073–1081. doi:10.1097/AOG.0000000000002269
Brjóstagjafaráðgjafi - Ingibjörg Eiríksdóttir. (e.d.). Brjóstagjafaráðgjafi.is. Sótt 20. apríl
2021 af https://brjostagjafaradgjafi.is/ingibjorg-eiriksdottir/
Caesarean section. (2019, 4. september). National Institute for Health and Care
Excellence, NICE. Sótt 16. mars 2021 af https://www.nice.org.uk/guidance/cg132
Cheyne, H., Skår, S., Paterson, A., David, S., Hodgkiss, F., Scotland, … APS Group
Scotland. (2014). Having a baby in Scotland 2013: women’s experiences of
maternity care : national report. Sótt 13. apríl 2021 af http://www.nls.uk/scot-
gov/2014/9781784122171.pdf
Child checkups in Norway: Home visit after the birth. (2021, 18. febrúar). Helse Norge.
Sótt 15. apríl 2021 af https://www.helsenorge.no/en/help-services-in-the-municipa-
lities/infant-healthcare-programme-age-0-5-years/home-visit-7-10-days-after-the-
-birth/
Drąsutienė, G. S., Drazdienė, N., Arlauskienė, A., Ramašauskaitė, D., Zakarevičienė,
J., Kazėnaitė, E., … Sniečkuvienė, V. (2016). Trends in maternal health in Lithu-
ania 1995–2014. Acta Medica Lituanica, 23(2), 117–125. doi:10.6001/actamedica.
v23i2.3328
Ford, J. B., Patterson, J. A., Seeho, S. K. M. og Roberts, C. L. (2015). Trends and
outcomes of postpartum haemorrhage, 2003-2011. BMC Pregnancy and Childbirth,
15(1), 334. doi:10.1186/s12884-015-0788-5
Gortazar, L., Flores-Le Roux, J. A., Benaiges, D., Sarsanedas, E., Payà, A., Mañé, L.,
… Goday, A. (2019). Trends in prevalence of gestational diabetes and perinatal
outcomes in Catalonia, Spain, 2006 to 2015: the Diagestcat Study. Diabetes/Metabol-
ism Research and Reviews, 35(5). doi:10.1002/dmrr.3151
Hallfríður Kristín Jónsdóttir. (2020, júní). Áhrif stuðnings frá ljósmæðrum og hjúkrunar-
fræðingum á tíðni og lengd brjóstagjafar - Kerfinsbundin fræðileg samantekt. Háskóli
Íslands, Reykjavík. Sótt af https://skemman.is/bitstream/1946/35178/2/MShkjloka-
loka.pdf
Hildur Björk Sigbjörnsdóttir og Bryndís Elfa Gunnarsdóttir. (2012). Heilbrigðisupplýs-
ingar: Bjróstagjöf og næring ungbarna á Íslandi sem fædd eru 2004-2008. Embætti
landlæknis. Sótt af https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item16573/brjosta-
gjof_og_naering_2004-2008_juni.2012.pdf
Hildur Sigurðardóttir. (2010a). Umfang heimaþjónustu ljósmæðra á Íslandi. Könnun
ljósmæðrafélags Íslands. Ljósmæðrablaðið, 88(2), 7–12.
Hildur Sigurðardóttir. (2010b). Könnun á umfangi Heimaþjónustu ljósmæðra.
Reykjavík: Háskóli Íslands og Ljósmæðrafélag Íslands. Sótt af https://www.
ljosmaedrafelag.is/GetAsset.ashx?id=356&fbclid=IwAR0g_p5Etj5Ibn81iXk-
5hdJrESOssarQ5gYAXy5FcUKAYDY_fRlZ85oyDeY