Ljósmæðrablaðið

Árgangur

Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 21

Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 21
21LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021 Ratio (OR) and adjusted OR (AOR) was calculated with 95% Confidence Interval (CI). Results: During the study period, the proportion of mothers and newborns in category A decreased, 55,8% to 31,9%, while category B and C increased (p<0,001). In-home emergency visits increa- sed from 1,4% to 5,8% (p<0,001) and breastfeeding consultants’ visits increased from 1,0% to 8,8% (p<0,001). Health category B and C increased the odds for in-home emergency visits (AOR=2,42 and2,40, respectively) and for breastfeeding consultants’ visits (AOR=2,01 and 2,65, respectively) compared to health category A. Conclusions: The study showed that the proportion of mothers/ newborns in health category A decreased over the study period while the proportion of mothers/newborns in category B and C incr- eased. An increase was seen in in-home emergency and lactation consultation visits. This study provides an overview of postpartum midwifery services as well as highlights the need for electronic recording in accordance with standardized quality indicators to evaluate the scope and effectiveness postpartum midwifery services in Iceland. Key Words: Postpartum period, in-home care, health category, midwife, emergency visits, lactaction consultant. INNGANGUR Heimaþjónusta eftir fæðingu tíðkast víða um heim þótt unnið sé eftir ólíkum verklagsreglum að sama markmiðinu, að standa vörð um heilsu mæðra og nýbura (Cheyne o.fl., 2014; „Child checkups in Norway“, 2021; Hildur Sigurðardóttir, 2014a; Kurth o.fl., 2016; National Health Service, 2019; Tesfau o.fl., 2020; World Health Organization og Jhpiego, apríl 2015). Alþjóðlegar lykilstofn- anir hafa gefið út leiðbeiningar um heilbrigðisþjónustu sem þykir nauðsynleg við mæður og nýbura í sængurlegu („Caesarean sect- ion“, 2019; „Postnatal care up to 8 weeks after birth“, 2015; World Health Organization og Jhpiego, apríl 2015). Alþjóðaheilbrigðis- málastofnunin (e. World Health Organization, WHO) mælir með fjórum heimavitjunum á fyrstu sex vikunum eftir fæðingu (World Health Organization og Jhpiego, apríl 2015). Þar af ætti að vera ein vitjun á fyrsta sólarhringi eftir fæðingu, önnur á þriðja sólarhringi, þriðja milli 10. til 14. aldursdags barns og síðasta þegar um sex vikur eru liðnar frá fæðingu barns (World Health Organization og Jhpiego, apríl 2015). Leiðbeiningar National Institute for Health and Care Excellence (NICE) frá Bretlandi eru sambærilegar ráðleggingum WHO. Helsti munurinn er að leiðbeiningar NICE eru með lengri tímaramma fyrir síðustu vitjun og miða við að hún eigi sér stað sex til átta vikum eftir fæðingu barns („Postnatal care up to 8 weeks after birth“, 2015). NICE hefur einnig gefið út ítarlegri leiðbeiningar um þjónustu við mæður sem fæða með keisaraskurði í sængurlegu og er þar gert ráð fyrir þjónustu sem snýr meðal annars að sáraumhirðu („Caesarean section“, 2019). Margar ólíkar útfærslur eru til af heimaþjónustu eftir fæðingu og ólíkt frá einu landi til annars hvernig heimaþjónusta er útfærð. Í Skotlandi er heimaþjónustu háttað þannig að ljósmóðir fylgir móður og nýbura fyrstu tíu dagana eftir fæðingu (National Health Service, 2019). Flestar mæður og nýburar eru að fá þrjár til fjórar heimavitj- anir á þessum tíma en þær eru þó allt frá einni og upp í sjö (Cheyne o.fl., 2014). Eftir að heimaþjónustu lýkur tekur við ungbarnaeftirlit sem lýsir sér í reglulegu eftirliti á heimili barns (National Health Service, 2019). Þetta fyrirkomulag er svipað því fyrirkomulagi sem við þekkjum hér á landi. Í Sviss geta mæður og nýburar fengið heimaþjónustu fyrstu tíu dagana ef foreldrar hafa sjálfir uppi á ljós- móður sem sinnir vitjunum. Þessi staða getur reynst foreldrum erfið og margir kjósa að bíða frekar eftir skyldueftirliti læknis sex vikum frá fæðingu barns (Kurth o.fl., 2016). Í Noregi kemur heilbrigðis- starfsmaður heim til mæðra og nýbura í eina heimsókn með fræðslu („Child checkups in Norway“, 2021). Í Eþíópíu er lagt upp með að heilbrigðisstarfsmaður sinni móður og nýbura innan þriggja sólar- hringa eftir fæðingu (Tesfau o.fl., 2020). Á Íslandi sinna ljósmæður heimaþjónustu til sængurkvenna sem eru útskrifaðar frá fæðingarstað innan þriggja sólarhringa frá fæðingu. Þessi þjónusta byggir á leiðbeiningum frá NICE frá árinu 2006 um þjónustu við sængurkonur. Árið 2009 gaf Embætti land- læknis út íslenskar klínískar leiðbeiningar fyrir ljósmæður sem sinna heimaþjónustu sem taka mið af aðstæðum hérlendis (Hildur Sigurðardóttir, 2014a). Þær leiðbeiningar voru svo uppfærðar árið 2014. Heimaþjónusta ljósmæðra byggir á þeim grundvallarmarkmiðum í íslenskri heilbrigðisþjónustu að veita faglega og örugga þjónustu á réttu þjónustustigi. Þjónustan skal vera samfelld og miða að því að veita nýrri fjölskyldu nauðsynlegan stuðning í nýju hlutverki, bæði andlega, líkamlega og félagslega. Á þessum grunni hefur heima- þjónusta ljósmæðra byggt undanfarin ár og var áfram staðfest í nýrri aðgerðaráætlun heilbrigðisráðherra sem birt var á þessu ári (Barn- eignarþjónusta - aðgerðaráætlun, 2021). Á Íslandi eiga móðir og barn kost á heimaþjónustu í 10 daga eftir fæðingu ef þau eru útskrifuð frá fæðingarstað innan 24-72 klukku- tíma. Þessi tímarammi er háður því hvort kona sé að eignast sitt fyrsta barn, heilsufari og fæðingarmáta. Árið 2014 var bætt við í samninginn að í sérstökum undantekningartilvikum geta móðir og barn átt kost á heimaþjónustu eftir allt að 86 klukkustunda dvöl á fæðingarstað eftir fæðingu skrifi barnalæknir upp á beiðni þess efnis. Ef móðir og barn eru lengur en 86 klukkustundir í þjónustu á fæðingarstað missa þau þó allan rétt til niðurgreiðslu á heimaþjón- ustu. Sjúkratryggðum mæðrum sem eiga í erfiðleikum með brjósta- gjöf stendur til boða að fá niðurgreidda þjónustu brjóstagjafaráð- gjafa tvisvar fyrstu 14 dagana frá fæðingu. Allar konur geta sótt sér þessa aðstoð að þeim tíma liðnum gegn greiðslu. Ráðgjöfin sem er niðurgreidd af Sjúkratryggingum Íslands er þó háð beiðni ljósmóður sem sinnir heimaþjónustu (Sjúkratryggingar Íslands og ljósmæður, 2018). Árið 2021 voru enn á ný gerðir nýir samningar við brjósta- gjafaráðgjafa og var þá bæði fjöldi vitjana aukinn og tímaramminn lengdur. Sjúkratryggðar mæður geta nú fengið þrjár vitjanir frá brjóstaráðgjafa í allt að sex mánuði sér að kostnaðarlausu (Sjúkra- tryggingar Íslands og ljósmæður, 2021). Sjúkratryggingar Íslands (SÍ) gera verktakasamninga við ljós- mæður sem sinna heimaþjónustu á Íslandi og er þjónustan greidd af SÍ fyrir sjúkratryggða einstaklinga (Lög um sjúkratryggingar nr.112/2008; Sjúkratryggingar Íslands og ljósmæður, 2018). Fyrir útskrift af fæðingarstað hljóta móðir og barn sameigin- lega heilsufarsflokkun sem skilgreinir heilsufar þeirra. Flokkunin (A/B/C) gefur til kynna hvort um heilsufarsfrávik sé að ræða og þá hve mikil þau eru. Mæður og börn án frávika/áhættuþátta eru skil- greind í heilsufarsflokk A, mæður og börn með minniháttar frávik á heilsu/áhættuþætti eru skilgreind í flokk B og mæður og börn með alvarlegri frávik/áhættuþætti eru skilgreind í flokk C. Fjöldi vitj- ana í heimaþjónustu byggir svo á þessari flokkun (Sjúkratryggingar Íslands og ljósmæður, 2018). Þjónustan er samfelld og vanalega veitt af einni ljósmóður sem fylgir fjölskyldunni fyrstu tíu dagana eftir fæðingu (Hildur Sigurðardóttir, 2014a). Samfelld þjónusta sem veitt er af sömu ljósmóður eykur gæði þjónustunnar þar sem líklegt er að góð tengsl náist milli móður og ljósmóður (Walker, Rossi og Sander, 2019). Hlutverk ljósmæðra í heimaþjónustu hér á landi er að fylgjast með andlegri og líkamlegri heilsu móður, veita ráðgjöf við brjósta- gjöf, fylgjast með heilsu nýburans og styðja foreldrana við að aðlag- ast nýju hlutverki (Hildur Sigurðardóttir, 2014a). Fáar rannsóknir hafa verið gerðar um heimaþjónustu ljósmæðra á Íslandi og engin síðan árið 2014 (Hildur Sigurðardóttir, 2014b). Á árunum 2010-2012 voru yfir 70% mæðra sem fengu heimaþjónustu í sængurlegu (Hildur Sigurðardóttir, 2014a). Sumarið 2010 var gerð rannsókn á umfangi heimaþjónustu ljósmæðra og birtist þá grein í Ljósmæðrablaðinu (Hildur Sigurðardóttir, 2010a). Niðurstöðurnar leiddu í ljós að algengasti fjöldi vitjana í heimaþjónustu voru átta talsins. Mæður sem fengu fleiri vitjanir en átta voru líklegri til að glíma við heilsufarsvandamál. Erfitt er að staðfæra rannsóknina til dagsins í dag þar sem heimilaður fjöldi vitjana hefur breyst á þessum tíma. Í þágildandi rammasamningi var hámarksfjöldi vitjana ellefu en samkvæmt núgildandi samningum er hámarksfjöldi vitjana sjö.

x

Ljósmæðrablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ljósmæðrablaðið
https://timarit.is/publication/862

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.