Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 33

33LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
39 years old gave birth more often in an upright position (12,0% and
14,8%), compared to primigravidas (4,7%, p <0.001) and women
aged 25-29 (7,0%, p <0.001) and women with foreign citizenship
gave birth more often in a supine birth positions (92,4%), compared
to icelandic women (90,8%, p <0.001). The prevalence for a supine
birth position in birth place A and B was 91,6% and women who
had an epidural were more likely to give birth in a semi-recumbent
position (65,8%), compared to women who gave birth without an
epidural (54,3%, p <0.001).
Conclusion: The majority of women in Iceland use supine positions
in childbirth. There is a relationship between lower age, being a
primipara, having a capital area residence, not being married/coha-
biting, not being employed/student, having a foreign citizenship,
giving birth in a birth place A or B and epidural use, and giving birth
in a supine position.
Keywords: Birth position, pregnant women, informed choice,
midwifery.
INNGANGUR
Upprétt fæðingarstelling og hreyfing á fyrsta stigi fæðingar hefur
jákvæð áhrif á framgang fæðingar og sumar stellingar tengjast bein-
línis betri útkomu móður og nýbura í fæðingu, eins og styttra öðru
stigi fæðingar, lægri tíðni áhalda- og keisarafæðinga auk færri tilfella
óeðlilegs fósturhjartsláttar (Zang o.fl., 2020; Gupta o.fl., 2017).
Þannig benda klínískar leiðbeiningar á að íhlutun í fæðingu geti falist
í því eingöngu að breyta um stellingu (NICE, 2017). Fæðingarstell-
ingar geta einnig haft áhrif á líðan konu í fæðingu og að hún upplifi
sig með meiri stjórn þegar val um stellinguna liggur hjá henni sjálfri
(Nieuwenhuijze o.fl., 2013). Með því að upplýsa konur um kosti
mismunandi fæðingarstellinga, geta ljósmæður ýtt undir tilfinningu
þeirra um stjórn og þannig haft jákvæð áhrif á fæðingarupplifun þeirra
(Nieuwenhuijze o.fl., 2012).
Fjöldi þátta hefur áhrif á hvaða fæðingarstellingar konur nota. Einn
er fæðingarumhverfið, bæði fæðingarstofan en ekki síður fæðingar-
staðurinn en í vestrænum heimi er algengt að hafa rúm í miðju
fæðingarherbergis. Rúmið verður þannig í brennidepli sem styður
auðveldara eftirlit og auðveldar jafnframt aðgengi að konunni ef
þörf er á inngripum í fæðinguna. Hins vegar er hættara við því að
konunni líði eins og hún þurfi að fæða þar og getur staðsetning á rúmi
í fæðingarstofu því beinlínis haft áhrif á val konu um fæðingarstell-
ingu (Jenkinson o.fl., 2014). Með sívaxandi notkun utanbastsdeyfinga
innan sjúkrahúsa eru konur enn frekar bundnar við rúm í láréttum
fæðingarstellingum vegna áhrifa deyfingarinnar á taugakerfi líkam-
ans og vinnuleiðbeininga sem gilda um umönnun kvenna með utan-
bastsdeyfingu (Anna S. Verharðsdóttir o.fl., 2017; Desseauve o.fl.,
2017). Aðrir þættir, svo sem hærra menntunarstig konunnar, hafa verið
tengdir við uppréttar fæðingarstellingar (Nieuwenhuijze o.fl., 2013).
Upplýsingagjöf og fræðsla á meðgöngu virðist jafnframt skipta máli
en þátttaka konu í fæðingarfræðslunámskeiði hefur verið tengd vali
á uppréttri fæðingarstellingu (Nieuwenhuijze o.fl., 2013). Þannig eru
stellingar sem konur eru í við fæðingu undir áhrifum margra samverk-
andi þátta s.s. fæðingarumhverfisins, menntunar, fræðslu á meðgöngu
og vinnulags á hverjum fæðingarstað.
Engar upplýsingar hafa verið birtar um fæðingarstellingar kvenna
hér á landi. Markmið þessarar rannsóknar er að kanna í hvaða stell-
ingum konur á Íslandi fæða einbura í höfuðstöðu, jafnframt því að
kanna tengsl milli ýmissa bakgrunnsbreyta kvennanna, notkun utan-
bastsdeyfingar og fæðingarstaðar við fæðingarstellingar. Tilgangur-
inn var að skapa umræður meðal ljósmæðra og annarra sem sinna
fæðingarhjálp og auka þekkingu sem gæti nýst við endurskoðun á
upplýsingagjöf og fræðslu til barnshafandi kvenna um fæðingarstell-
ingar.
FRÆÐILEGUR BAKGRUNNUR
Fæðingarstellingum er oft skipt upp í tvo megin flokka, uppréttar og
láréttar stellingar. Fer þá skiptingin eftir horninu sem lárétta planið (oft
rúmið) og miðpunktar þriðju og fimmtu lendahryggja konu mynda.
Ef það er meira en 45° þá er staðan talin upprétt en annars liggjandi.
Hnébeygjustaða, sitjandi staða og standandi stöður með allskyns
breytileika eru því taldar uppréttar stöður. Hins vegar eru stöðurnar
liggjandi á baki, með fætur í stoðum, hliðarstöður og fleiri, taldar
liggjandi stöður (Desseauve o.fl., 2017; Gupta o.fl., 2017). Aðrar
rannsóknir skipta stellingum í flokka eftir því hvar spjaldhryggurinn
sveigist, þá hvort spjaldbein konu heldur uppi líkamsþyngd hennar
eða ekki. Þær stellingar sem á ensku kallast Flexible sacral positions
eru liggjandi á hlið, á fjórum fótum, standandi, sitjandi upprétt og
hnébeygjustaða (Berta o.fl., 2019; Zang o.fl., 2020). Þessar stellingar
eiga það sameiginlegt að í þeim heldur spjaldbein konu ekki uppi
líkamsþyngd hennar. Sjá má á Mynd 1 hvernig stellingar eru almennt
flokkaðar og er myndin byggð á grein Gupta o.fl. (2017) sem er yfir-
litsgrein 32 rannsókna.
Við fæðingu barns þurfa margir þættir að vinna saman, líkami
móður og staða barnsins. Í líkama móður þarf leghálsinn að umbreyta
byggingu sinni fyrir tilstilli samdrátta sem verða vegna hormóna og
þrýstings af kolli barns. Þegar barn snýr með hnakka fram og höku
að bringu sinni lágmarkar það þvermál kollsins sem þarf að komast í
gegnum mjaðmagrind móður (Dessauve o.fl., 2017). Uppréttar stelll-
ingar eða stellingar þar sem spjaldbein konu getur sveigst (Zang o.fl.,
2020) geta aukið grindarinngang um 6-8 mm (Dessauve o.fl., 2020).
Nokkrar rannsóknir hafa sýnt fram á styttra annað stig fæðingar þegar
konur voru í uppréttum stellingum eða stellingum þar sem spjald-
hryggur gat sveigst (Gupta o.fl., 2017; Zang o.fl., 2020; Moraloglu
o.fl., 2017). Þegar konur eru í uppréttum stellingum eykur það líkur á
að barn nái að snúa sér í fæðingu og fæðist með hnakka fram (Gizzo
o.fl., 2014).
Tengsl bakgrunnsbreyta og fæðingarstellinga
Í rannsókn Nieuwnhuijze o.fl. (2013) frá Hollandi voru könnuð
tengsl milli bakgrunns kvenna og fæðingarstellinga þeirra. Líklegra
var að frumbyrjur fæddu í uppréttum fæðingarstellingum. Í rann-
sókn de Jonge o.fl. (2009) sem einnig var gerð í Hollandi um tengsl
bakgrunnsbreyta og fæðingarstellinga gáfu niðurstöður til kynna að
konur eldri en 36 ára og konur með hærra menntunarstig voru líklegri
til að fæða í uppréttri stellingu samanborið við yngri konur. Hjúskap-
arstaða, að eiga barn áður og lengd rembingsstigs hafði ekki mark-
tæk áhrif á fæðingarstellingu (de Jonge o.fl., 2009). Lítið hefur verið
skrifað um tengsl ríkisfangs og fæðingarstellinga en í grein de Jonge
o.fl. (2009) kom ekki fram að uppruni hefði áhrif á fæðingarstellingu.
Í rannsókninni var eingöngu safnað gögnum frá ljósmæðrastýrðum
einingum í Hollandi en í úrtakinu voru færri konur af erlendum
uppruna en í almenna þýðinu. Hinsvegar gáfu niðurstöður ástralskrar
rannsóknar Hennegan o.fl. (2014) til kynna að konur af erlendum
uppruna og þær sem töluðu annað tungumál en áströlsku, fæddu
frekar í láréttum stellingum eins og liggjandi á baki eða á hlið, í stað
uppréttra stellinga.
Tengsl fæðingarstaðar og fæðingarstellinga
Í áðurnefndri rannsókn de Jonge o.fl. (2009) sem gerð var á ljósmæðra-
Mynd 1. Flokkun fæðingarstellinga byggð á flokkun Gupta o.fl. (2017).