Ljósmæðrablaðið - 01.12.2021, Blaðsíða 34

34 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2021
stýrðum einingum í Hollandi, fæddu 90% kvenna í láréttri stellingu.
Þá voru um 6% kvenna sem fæddu í fæðingarstól, 1% sitjandi, 1%
standandi og 1% í hnébeygjustöðu. Í rannsókn Nieuwnhuijze o.fl.
(2013) fæddu konur sem fæddu barn sitt heima frekar í uppréttum
fæðingarstellingum samanborið við hóp sem fæddi á sjúkrahúsi.
Niðurstöður rannsóknar frá fæðingarheimili í Ástralíu leiddu hins
vegar í ljós að algengasta fæðingarstellingin var að vera á fjórum
fótum eða á hnjám í uppréttri stöðu en um 48% kvenna fæddi í
henni. Þá voru 12% kvennanna í hálfsitjandi stellingu, 10% notuð-
ust við fæðingarstól, 8% standandi, 5% á hlið og 3% í hnébeygju-
stöðu (Dahlen o.fl., 2013). Í austurrískri rannsókn Bodner-Adler o.fl.
frá 2004 kom fram að uppréttar fæðingarstellingar voru algengari á
ljósmæðrastýrðri einingu en blandaðri fæðingardeild. Í rannsókn-
inni kom jafnframt fram að hálfsitjandi staða var algengust á báðum
einingunum (Bodner-Adler o.fl., 2004).
Tengsl notkunar utanbastsdeyfingar og fæðingarstellinga
Utanbastsdeyfing er ein áhrifaríkasta verkjameðferðin í fæðingu en
getur aukið lengd fæðingar og aukið notkun áhalda í fæðingu (Walker
o.fl., 2018) og er deyfingin jafnframt tengd láréttum fæðingarstell-
ingum vegna áhrifa hennar á taugakerfi líkamans (Desseauve o.fl.,
2017). Þannig sýndu niðurstöður viðtalsrannsóknar frá Norður-Ítalíu
þar sem tekin voru viðtöl við ljósmæður á þremur fæðingardeildum,
að uppréttar stöður voru ekki alltaf í boði fyrir konur með mænurót-
ardeyfingu vegna áhrifa deyfingarinnar á líkamann. Ljósmæðurnar
sögðu hálfsitjandi stöðu og með fætur í stoðum vera algengustu
stellingarnar í fæðingu á þeirra vinnustað. Þær sögðust hvetja konur
í upprétta stöðu eða vera á fjórum fótum ef konurnar réðu við það til
að hjálpa höfði barnsins að færast niður fæðingarveginn (Colciago
o.fl., 2019). Í samantekt Walker o.fl. (2018) voru ákveðnar útkomu-
breytur skoðaðar hjá konum í uppréttum fæðingarstellingum eftir
því hvort konurnar fengu deyfingu eða ekki. Samkvæmt samantekt-
inni virðist upprétt stelling fyrir konur með epidural deyfingu ekki
hafa verri útkomu fæðingar í för með sér sé litið til fjölda fæðinga
sem enda með keisaraskurði, áhaldafæðinga, blæðingu eftir fæðingu,
lengd 2.stigs, áverka á spangarsvæði eða útkomu barns.
AÐFERÐ
Þessari rannsókn var ætlað að kanna í hvaða fæðingarstell-
ingum konur á Íslandi fæða og skoða tengsl milli breyta sem kunna
að hafa áhrif á fæðingarstellingar, eins og ýmissa bakgrunns-
þátta kvennanna, fæðingarstað og notkun utanbastsdeyfingar við
fæðingarstellingar. Þetta efni hefur ekki verið skoðað áður hér
á landi og var markmið rannsóknarinnar að hún gefi upplýsingar
um í hvaða stellingum konur fæða hér á landi, og hvaða þættir geta
mögulega haft áhrif á fæðingarstellingar kvenna á Íslandi.
Settar voru fram tvær rannsóknarspurningar.
1. Í hvaða stellingum fæddu konur einbura í höfuðstöðu, um
fæðingarveg án áhalda, á Íslandi á árunum 2012-2018?
2. Eru tengsl milli aldurs kvenna, bæri, fjölda fyrri barna, búsetu,
hjúskaparstöðu, ríkisfangs, atvinnu, fæðingarstaðar eða notkunar
utanbastsdeyfingar, og stellinga sem þær fæða í?
Til að svara þessum rannsóknarspurningum var gerð lýðgrunduð
ferilrannsókn hjá hópi kvenna sem fæddu einbura í höfuðstöðu, um
leggöng án áhalda, á árunum 2012 til 2018, alls 20.870 fæðingar.
Upplýsingar voru fengnar úr gagnasafni Fæðingaskráar Íslands
og var rannsóknartímabilið ákvarðað út frá skráningu á fæðingar-
stellingum sem hófst markvisst árið 2012. Gagnasafnið inni-
heldur upplýsingar um allar fæðingar á Íslandi frá 22+0 vikna
meðgöngulengd eða ef þyngd nýbura er ≥ 500 g. Ferilhópurinn var
takmarkaður við fæðingar einbura, barna í höfuðstöðu og þeirra
barna sem fæðast án áhalda þar sem þær konur hafa frekar val um
fæðingarstellingu.
Breytur
Frumbreyturnar voru aldur við fæðingu barns (<19 ára, 20-24,
25-29, 30-34, 35-39 og >40 ára), hjúskaparstaða (í sambúð/giftar,
annað), búseta (höfuðborgarsvæðið, annað), atvinna (í námi/
vinnu, annað), bæri (frumbyrja, fjölbyrja), utanbastsdeyfing (ICD-
10: WAA307 og ZXXX30), ríkisfang (íslenskt, erlent og Human
Development Index (HDI) >0,900, HDI 0,850-0,899, HDI <0,849)
og fæðingarstaður (A+B, C og D). Konur með erlent ríkisfang voru
flokkaðar í 3 hópa eftir HDI ríkisfangslands þess. Til þeirra landa
sem eru með HDI <0,849, má nefna Pakistan, Úkranía og Litháen.
Í mið HDI-hópnum voru lönd líkt og Pólland og Tékkland með
HDI 0,850-0,899. Í þriðja hópnum voru lönd eins og Norðurlönd og
Bretland, með HDI >0,900. Frekari upplýsingar um gagnasafn rann-
sóknarinnar og aðferðafræði má finna í Guðmundsdóttir o.fl. (2021).
Skráningu vantaði um ríkisfang fyrir 59 konur (0,4%) og gátu þær
því ekki flokkast með HDI vísitölu. Þær voru þó í hópnum konur
með erlent ríkisfang. Breytan fæðingarstaður var flokkuð eftir þjón-
ustustigi þeirra í hópa samkvæmt leiðbeiningum um fæðingarstað
frá Embætti Landlæknis. Landspítali er í flokki A, Sjúkrahús Akur-
eyrar í flokki B, Heilbrigðisstofnun Vesturlands er dæmi um flokk
C og Heilbrigðisstofnun Suðurnesja og Björkin/heimafæðing dæmi
um fæðingarstað í flokki D (Landlæknisembættið, 2007). Fæðingar-
staðir A og B voru sameinaðir sem þriðja stigs fæðingarstaður, þar
sem konum sem eru í áhættumeðgöngu/ -fæðingu er ráðlagt að fæða,
aðgengi er að ljósmæðrum, fæðingarlæknum, svæfingalæknum,
nýburalæknum og -hjúkrunarfræðingum og nýburagjörgæslu.
Fylgibreytur rannsóknarinnar voru eftirfarandi fæðingarstellingar:
á hlið, hálfsitjandi, hálfsitjandi með fætur í fótstigum, í stoðum,
liggjandi á baki, fæðingastóll, á fjórum fótum, á hnjánum í uppréttri
stöðu, standandi og önnur stelling. Þá voru fæðingarstellingarnar
einnig settar saman í tvo hópa samkvæmt Cochrane samantekt Gupta
o.fl. (2017), í láréttar og uppréttar stellingar. Láréttar stellingar eru
á hlið, hálfsitjandi, hálfsitjandi með fætur í fótstigum, í stoðum og
liggjandi. Uppréttar stellingar eru fæðingastóll, á fjórum fótum,
á hnjám í uppréttri stöðu og standandi. Í gagnasafninu voru vatns-
fæðingar með skráðar fæðingarstellingar í 60% tilfella (n=1.088) og
voru þær því í úrtakinu.
Tölfræðileg úrvinnsla
Reiknuð voru hlutföll og tíðni allra frumbreyta og átta mismun-
andi fæðingarstellinga, auk breytunnar önnur stelling. Hlutfall var
reiknað af öllum skráðum fæðingarstellingum. gerðar krosstöflur og
kí-kvaðrat marktektarpróf til að skoða tengsl milli frumbreyta við
fæðingarstellingarnar á hlið, hálfsitjandi, hálfsitjandi með fætur í
fótstigum, í stoðum, liggjandi á baki, fæðingastóll, á fjórum fótum,
á hnjánum í uppréttri stöðu, standandi og breytunnar önnur stelling.
Miðað var við 95% marktektarmörk, (p <0.05). Að auki var spönn
aldurs kvenna (samfelld breyta), meðalaldur og staðalfrávik (SD)
reiknuð.
Þessi rannsókn er hluti af stærra verkefni sem ber nafnið
„Erlendar konur á Íslandi: útkoma á meðgöngu, í fæðingu og eftir
fæðingu og samskipti þeirra við heilbrigðiskerfið“. Tilvísunarnúmer:
VSNb2019050003/03.01. Viðbótarleyfi fékkst vegna þessarar rann-
sóknar (nr. 19-104.V1).
NIÐURSTÖÐUR
Af 20.870 fæðingum kvenna sem fæddu einbura í höfuðstöðu um
fæðingarveg án áhalda á tímabilinu, voru skráðar fæðingarstellingar
alls 16.064, eða um 77% fæðinganna. Meðalaldur kvennanna var
um 29 ár við fæðingu (SD = 5,32), spönn 14-48 ár. Frumbyrjur voru
39,6% þeirra kvenna með skráða fæðingarstellingu og fjölbyrjur
60,4%. Meðalaldur frumbyrja var 26 ár og meðalaldur fjölbyrja
31 ár. Konur með íslenskt ríkisfang voru 87,2% þeirra með skráða
fæðingarstellingu og konur með erlent ríkisfang 12,8%. Flestar
kvennanna með skráða fæðingarstellingu, það er 96,2%, fæddu
á fæðingarstöðum A eða B, 3,1% á fæðingarstöðum C og 0,7% á
fæðingarstöðum sem eru flokkaðir D. Af öllum konum með skráða
fæðingarstellingu, notuðu 38,3% utanbastsdeyfingu. Í Töflu 1 má
sjá tíðni og hlutfall allra fæðingarstellinga á árunum 2012-2018.
Algengast var að konur með skráða fæðingarstellingu fæddu í
láréttri fæðingarstöðu á rannsóknartímabilinu (91%), 58,7% fæddu
í hálfsitjandi stöðu, 12,9% í liggjandi stöðu á baki og 10.9% kvenna