Bændablaðið - 08.09.2022, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. september 2022
FRÉTTASKÝRING
Nýliðun í landbúnaði:
Endurnýjun innan bændastéttarinnar
forsenda fæðuöryggis
– Erfiðleikar við kynslóðaskipti hamla því að eldri bændur geti dregið sig í hlé og ungt fólk komist að.
Á síðustu misserum hafa þjóðir
heims áttað sig á því hversu
mikilvægur landbúnaður er til
þess að tryggja næga fæðu fyrir
íbúa hvers lands.
Til þess að Ísland geti
tryggt þegnum sínum öruggt
aðgengi að fæðu þarf innlendur
landbúnaður að vera öflugur. Það
gerist ekki nema endurnýjun í
bændastéttinni sé eðlileg. Nýliðun
í bændastéttinni er þrautarganga
sem nauðsynlegt er að auðvelda.
Samkvæmt tölum frá 2021 er
meðalaldur bænda á bilinu 55-60
ár; mismunandi eftir búgreinum.
Steinþór Logi Arnarson,
formaður Samtaka ungra bænda
(SUB), segir að stefna samtakanna
sé að sem fæstar hindranir séu
fyrir ungt fólk sem vill komast
í búskap.
„Það hefur alltaf verið þannig
og mun verða þannig um ókomin
ár að fólk þarf að borða. Hverri
þjóð er mikilvægt að framleiða sín
matvæli því það er ekki forgangur
neinnar þjóðar að flytja út matvæli
þegar kreppir að. Þá er gott fyrir
sjálfstæða Íslendinga að innlendur
landbúnaður standi á traustum
stoðum því honum er ekki lyft
undir fót á einni nóttu ef það þarf.“
Nauðsynlegt sé að sjá til
reglulegrar endurnýjunar
bændastéttarinnar til þess að
tryggja fæðuöryggi. Því þarf að
greiða götu þeirra sem vilja leggja
fyrir sig landbúnaðarstörf enn
frekar. Steinþór Logi bendir á að
bæði sé áskorun að verða bóndi
og að vera bóndi.
Ekki eins og hver önnur vinna
Í sama streng tekur Vigdís Häsler,
framkvæmdastjóri Bændasamtaka
Íslands (BÍ). Hún þakkar fyrir að
til séu ungir einstaklingar sem
hafi áhuga á að fara í búskap,
þó svo að afkoman sé slæm og
stofnkostnaðurinn hár. „Þetta er
ekki eins og að byrja í hefðbundinni
vinnu, heldur er eina leiðin til að
hefja þennan starfsferil að eiga
nægilegt eigið fé.“ Hjá BÍ er
reglulega bent á mikilvægi nýliðunar
í landbúnaði og án hennar mun ekki
vera hægt að tryggja fæðuöryggi
og byggðafestu í landinu. „Til að
tryggja nýsköpun og innleiða nýjar
framleiðsluaðferðir verðum við að
sjá til þess að nýliðun eigi sér stað í
atvinnugreininni,“ segir Vigdís. Hún
bætir við að á tímum heimsfaraldurs,
stríðs og brostinna aðfangaleiða
hefur sannast enn frekar hversu
mikilvægt er að stunda staðbundna
matvælaframleiðslu til þess að
tryggja aðgengi að matvælum.
Félagslegar aðstæður
og lágar tekjur
SUB benda líka á að hæg endurnýjun
fólks í landbúnaði hafi keðjuverkandi
áhrif á samfélagsgerð. Fátt barnafólk
gerir það að verkum að erfitt
verður að viðhalda góðu félagslegu
umhverfi í sveitum landsins
sem og eðlilegum aðstæðum til
barnauppeldis. Þegar starfsemi
leik- og grunnskóla er ekki tryggð
og langt er að sækja grunnþjónustu
bresta þær forsendur sem ungt fólk
gerir til eðlilegs fjölskyldulífs.
Þuríður Lillý Sigurðardóttir
hefur verið að vinna að því að
taka við sauðfjárbúi foreldra sinna
undanfarin tvö ár. Hún og maðurinn
hennar þurfa bæði að sækja vinnu í
þéttbýli til þess að geta staðið undir
rekstri búsins.
„Staðan er þannig í dag að nær
allir sauðfjárbændur vinna utan
bús,“ segir Þuríður Lillý. Þeir örfáu
sauðfjárbændur sem hún veit til
að vinni alfarið á búinu eigi maka
sem afla góðra tekna utan heimilis.
„Aðstæður geta orðið mjög erfiðar
þegar komið er í afskekktar sveitir
þar sem erfitt er að sækja sér vinnu,“
segir Þuríður Lillý. Jarðir sem eru
fjarri þéttbýli séu því mun líklegri
til að fara í eyði.
Þau dæmi sem Þuríður Lillý
þekkir af ungum bændum sem eru
að taka við búrekstri hafa eingöngu
gengið upp ef báðir aðilarnir vinna
utan heimilis. „Það gerir það að
verkum að fólk er ekkert endilega
að sækjast í búskap þegar það getur
farið í einhverja betur launaða
vinnu með betri aðstöðu, fríðindi
og sveigjanleika.“
Lítill hvati til að víkja
Þuríður Lillý segir að til þess að
sauðfjárbúið hennar geti staðið
undir lánagreiðslum þurfi söluverðið
á jörðinni að vera svo lágt að það
stendur nær ekkert eftir þegar búið
er að greiða fjármagnstekjuskatt. En
þá blasir við óumdeilt flækjustig.
„Fyrir föður minn, sem hefur
byggt búið upp frá því að hann var
rúmlega tvítugur, þá er búið hans
ævistarf og lífeyrissjóður. Hann fær
ekkert fyrir sitt ævistarf nema að
hann verðleggi búið hærra, en þá
get ég aldrei staðið undir því. Það
er því alltaf annar hvor aðilinn sem
kemur illa út úr svona sölu eins og
staðan er í dag,“ segir Þuríður og á
þá sérstaklega við um sauðfjárbú.
Skattbyrði þrúgandi
Þuríður segir stöðuna aðeins skárri
þegar kemur að kúabúum, en
hún sé langt frá því að vera góð.
Bændablaðið heyrði í bændum
á kúabúi á Vestfjörðum hvar
ábúendaskipti hafa verið í vinnslu
í nokkur ár. Þar var stöðunni lýst
þannig að eldri bóndinn fengi svo
mikinn tekjuskatt við söluna á búinu
að hann færi á hausinn sama dag.
Í slíkri stöðu er lítill hvati til að
halda búskap á jörðinni þegar eldri
kynslóðin þarf að láta af störfum
og mun auðveldara að selja kvóta,
skepnur og tæki hvert í sínu lagi.
Ástvaldur Lárusson
astvaldur@bondi.is
Vegur ungs fólks í búskap er þyrnum stráður. Ef stjórnvöld vilja tryggja fæðuöryggi þarf að sjá til þess að einhverjir
vilji taka við keflinu þegar eldri bændur bregða búi.
Jónas Davíð Jónasson, formaður
FUBN og gjaldkeri SUB, kallar eftir
því að eldri bændur geti vikið með
reisn. Mynd /Aðsend
Haukur Marteinsson fór nýlega í
búskap og segir nýliðunarstyrkinn
hafa hjálpað mikið. Mynd /Aðsend
Arnar Már Elíasson, settur forstjóri
Byggðastofnunar, segir að 90% lán
sem standi ungum bændum til boða
hafi breytt miklu. Mynd /SP
Magnús Leópoldsson fasteignasali
bendir á að þegar búskapur er lagður
niður á jörðum sé ólíklegt að hann
verði endurreistur. Mynd /Aðsend