Bændablaðið - 08.09.2022, Blaðsíða 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. september 2022
LÍF&STARF
Í Svíþjóð vaxa tré. Þau tré vaxa
upp til himins og gildna eftir því
sem þau eldast. Frá alda öðli um
veröld alla byggðu menn hús úr
timbri enda er timbur sennilega
besta náttúrulega byggingarefnið.
Vissulega fer það eftir aðstæðum
og stundum hentar betur að byggja
hús úr hálmi. Önnur byggingarefni
hafa sína kosti svo sem sement og
stál. Einn áberandi kostur hörðu
efnanna, stáls og steypu, er að þau
brenna illa. Þau eru sterk en eðlislega
mjög þung. Stærstu mannvirki
heimskringlunnar eru yfirleitt úr
þessum hörðu efnum.
Nú virðast vera breyttir tímar.
Ákall nútímans eftir náttúruvænna
byggingarefni hefur skilað sér í betri
kostum. Í víðfeðmu samstarfi háskóla
og iðnaðarins hefur Linné háskólinn
í Vaxjö (Lnu) verið leiðandi í
þróunarvinnu á krosslímdum
timbureiningum (Cross-laminated
timber (CLT)). Það er vart hægt að
bera það fyllilega saman við almennt
þekkt byggingarefni á borð við
krossvið og límtré þó svo í grunninn
sé krosslímt timbur nokkurs konar
samblanda af hvoru tveggja.
Framleiðsla á krossviðarplötum
fer þannig fram að trjábol er flett í
þunn lög, líkt og eldhúspappír utan af
rúllu. Þessi þunnu lög eru límd saman
og raðað þannig að viðartrefjarnar
skarast þvert á þær sem eru fyrir
ofan og neðan. Framleiðsla á
límtré krefst ögn meiri vandvirkni.
Sérhver límtrésbiti er samansettur
af nokkrum viðarstrengjum þar
sem viðartrefjarnar liggja samsíða
þeim sem eru fyrir ofan og neðan.
Hver strengur er saumaður saman
af sérvöldum viðarbútum. Límtré
getur borið mikla þyngd. Eitt fyrsta
stóra límtrésmannvirki Svía var
aðallestastöðin í Stokkhólmi sem
var formlega opnuð 18. júlí 1871.
Síðan þá ruddi límtréstæknin sér
til rúms víða um heim. Krosslímt
timbur (CLT) er blanda af krossviði
og límtré; viðurinn er sérvalinn og
nokkuð þykkur eins og í límtré, en
límdur saman eins og plöntur þar
sem viðartrefjarnar ganga þvert á þá
næstu, líkt og krossviður.
Í Stokkhólmi er verið að byggja
fjögur há timburhús. Húsin ganga
undir nafninu „Cederhusen“
enda áberandi blær sítrusviðar
yfir húsunum. Undirritaður var
í Stokkhólmi nýverið og að
undirlagi Lars Blomqvist, doktors
við Linné háskóla, var ákveðið að
líta við og skoða þessi glæsilegu
timburmannvirki í byggingu, sem
eru í sama hverfi og Karolínska
háskólasjúkrahúsið.
Þessi hús eru stórmerkileg fyrir
margra hluta sakir. Fyrir það fyrsta
er viðkunnanlegt útlitið. Klæðningin
er úr viðarskífum. Allt í kring eru
steinsteypt hús, ýmist gömul en mörg
ný með nýmóðins arkitektúr. Ceder-
húsin koma svolítið eins og skrattinn
úr sauðarleggnum fyrir það eitt að
vera úr timbri. Húsin verða átta til
þrettán hæðir þegar þau verða tilbúin
í lok árs 2023. Fyrstu tvö húsin eru
risin og þegar þetta er skrifað standa
yfir flutningar og lokafrágangur í
síðara húsinu. Íbúar í fyrsta húsið
fluttu inn um áramótin síðustu.
Húsin standast allar ströngustu
kröfur um eldvarnir og burð, líkt og
húsin í kring. Þar er fyrir að þakka
krosslímdu timbri (CLT) en burður
hússins er úr því. Grunnur hússins
er úr steinsteypu.
Ástæðan fyrir staðsetningu
Ceder-húsanna er samt ekki
endilega tilbreyting við steyptu
húsin í nágrenninu. Eiginleikar
timbursins fram yfir stál og steypu
er m.a. þyngdin. Undir húsunum
fjórum er nefnilega bílaumferð um
E4 hraðbrautina. Létt nútímaleg
timburhús, nokkuð miðsvæðis í
Stokkhólmi, var því engin tilviljun.
Þegar undirritaður spurði íbúa út
í eiginleika hússins þá sögðu þeir
að þeim liði vel í þeim. Þau höfðu
engan veginn á tilfinningunni að
þau byggju í ótryggu tréhúsi sem
sveiflaðist eftir veðri og vindum.
Húsin eru sterk og stöndug líkt og
steinhús. Útsýnið var yfirleitt gott
og stutt var í næsta almenningsgarð.
Íbúðirnar voru af öllum stærðum
og gerðum. Í fyrstu þótti íbúunum
skrítið að þeir byggju ofan á
hraðbraut, en það er ekkert tiltökumál
lengur. Það er víðar en í Stokkhólmi
sem verið er að byggja háhýsi úr tré.
Hús af öllum stærðum eru
í bígerð um alla Skandinavíu,
Ameríku og Asíu. Það virðist orðið
eftirsóknarvert að búa í tréhúsum
sem teygja sig upp til himins.
Hlynur Gauti Sigurðsson,
sérfræðingur hjá
Bændasamtökum Íslands.
Sænsku Ceder-húsin:
Þrettán hæða timbur-
hús yfir hraðbraut
Hlynur Gauti Sigurðsson
hlynur@bondi.is
Aðallestastöðin í Stokkhólmi var byggð 1871 og er burður þaksins límtré.
Regnvatnið af þökunum rennur í beð þar sem plöntur njóta sín.
Viðarskífurnar eru glæsilegar á húsinu. Aldagömul aðferð við að klæða hús
sem stenst allar kröfur nútímabygginga.
Á milli steinsteyptra háhýsa Stokkhólmsborgar má sjá viðkunnanlegt 13 hæða timburmannvirki í þröngu húsasundi.
Horft upp á milli Ceder-húsanna tveggja.
Barnaspítali Karolínska háskólasjúkrahússins til vinstri og Ceder-hús í
húsasundinu til hægri.
Inn á milli fyrstu húsanna tveggja er lítill huggulegur samverustaður.
Verið er að byggja nýmóðins byggingar í návígi Károlínska háskólasjúkrahússins.