Andvari - 01.01.2016, Qupperneq 37

ANDVARI
ÓLAFUR BJÖRNSSON
35
jafnaðarmenn ættu þá ósk heitasta að stofna þrælkunarbúðir á íslandi.
Hann væri öllu heldur að vara við óæskilegri og hættulegri þróun,
þegar hagvaldið væri lagt í hendur stjórnvalda ásamt hinu hefðbundna
ríkisvaldi.97 Arið 1946 gaf Samband ungra sjálfstæðismanna útdrátt-
inn úr Leiðinni til ánauðar út í sérstökum bæklingi með formála eftir
Jóhann Hafstein, þáverandi formann SUS. Skrifaði Olafur Björnsson
fleiri greinar um þennan boðskap í málgögn sjálfstæðismanna.98
Haustið 1946 rufu sósíalistar samstarfið við Sjálfstæðisflokk og
Alþýðuflokk vegna ágreinings um utanríkismál. Ólafi Thors féll það
miður, því að hann hafði unað sér vel við nýsköpunina. Var nefnd fjög-
urra hagfræðinga nú falið að leggja á ráðin um stefnuna í efnahags-
málum. Ólafur Björnsson var fulltrúi Sjálfstæðisflokksins, Klemens
Tryggvason Framsóknarflokksins, Jónas H. Haralz Sósíalistaflokksins
og Gylfi Þ. Gíslason Alþýðuflokksins.99 Aður en hagfræðingarnir
hófu störf, héldu leiðtogar stjórnmálaflokkanna fjögurra á þingi fund
með þeim í þingflokksherbergi Sjálfstæðisflokksins í Alþingishúsinu.
Ólafur Thors sagðist þar ekki hafa mikla trú á þessu tiltæki.100 Þegar
nefndin settist yfir verkefni sitt, varð henni ljóst, að gjaldeyrir þjóðar-
innar var að ganga til þurrðar. Meginskýringin var, að á stríðsárunum
hafði verið miklu meiri verðbólga á íslandi en grannríkjunum: Verðlag
hafði hækkað um 180% á íslandi, en aðeins um 30-40% í Bretlandi
og Bandaríkjunum.101 Þar eð gengi hafði haldist óbreytt, hafði innflutt
vara verið mjög ódýr og flætt inn í landið. Utflutningsatvinnuvegirnir
höfðu skrimt þrátt fyrir hið háa gengi vegna góðra aflabragða og mik-
illar eftirspurnar eftir fiski erlendis, en nú stóðu þeir frammi fyrir
miklum vanda.
Hagfræðingarnir fjórir gagnrýndu nýsköpunarframkvæmdirnar og
töldu ekki annarra kosta völ en herða höft og stjórna heildarfjárfest-
ingunni. Ólafur Björnsson skrifaði undir álitsgerð þeirra með hálfum
huga. „Og ég verð að játa, að líklega hefir álitsgerðin, sem við skil-
uðum og sem var síðan prentuð, verið með lakari hagfræðiritum, sem
skrifuð hafa verið hér á landi,“ sagði Ólafur. „En þá verða menn að
hafa í huga, til hvers var ætlast af okkur. Við áttum samkvæmt því
erindisbréfi, sem okkur var fengið, að kanna leiðir til að halda áfram
Nýsköpuninni, en það var ljóst, að slíkt var ekki framkvæmanlegt
nema með takmörkunum og jafnvel höftum.“102 Ólafur Thors tók álits-
gerðinni illa. Hann sagði til dæmis við Gylfa Þ. Gíslason, að ráðuneyt-
isstjórinn sinn hefði verið að nefna við sig, hvað greiða skyldi nefndar-