Andvari - 01.01.2016, Qupperneq 62

60
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
ANDVARI
er sá, hvort stjórnvöld eiga í nafni heildarinnar að ákveða öll þau
markmið, sem einstaklingarnir og þá um leið heildin eigi að stefna að,
eða hvort einstaklingarnir eigi sjálfir að ákveða sín markmið og megi
framfylgja þeim innan takmarka þeirra leikreglna, sem alltaf verður
að setja vegna tillits til annarra þjóðfélagsþegna.“220 Að sögn Ólafs
hvíldi frjálshyggja á einstaklingshyggju og heilbrigðri sjálfsbjargar-
viðleitni, en ekki á sjálfselsku eða ágirnd, eins og oft væri haldið fram
(og Sigurður Guðmundsson skólameistari hafði sagt í skólaslitaræð-
unni yfir gagnfræðingum á Akureyri forðum). Alræðishyggja væri
hins vegar reist á heildarhyggju, þar sem heildin lyti nú forsjá for-
ingja eða félaga, en áður kónga eða keisara. Studdist Ólafur mjög við
rit þeirra Karls Poppers og Friðriks Hayeks, eins og hann tók sjálfur
fram. Má heita, að kaflarnir í bókinni um kenningar þeirra Platóns,
Hegels og Marx séu endursagnir á köflum um þá í bók Poppers, Opnu
skipulagi og óvinum þess.221 Ólafur setti fram sömu skýru rök og í
fyrri ritum sínum fyrir því, að miðstýrður áætlunarbúskapur hlyti að
leiða til alræðis. Hann vísaði einnig svokallaðri samrunakenningu á
bug, en hún var um það, að hagkerfi Vesturlanda væri að þróast í átt til
sósíalisma og hagkerfi kommúnistaríkjanna í átt til kapítalisma. Taldi
Ólafur eðlismun á þessum tveimur tegundum hagkerfa. Enn fremur
greindi Ólafur ýmis tormerki á því að setja saman vilja einstaklinga
í sjálfum sér samkvæman heildarvilja, eins og margir stuðningsmenn
óhefts lýðræðis hugsuðu sér. Taldi hann lýðræði þjóna öðrum og miklu
þrengri tilgangi, sem ef til vill væri best lýst með orðum Vilmundar
Jónssonar, að „höfuðkostur lýðræðis væri sá, að það gerði kleift að
losna við ríkisstjórn án þess að skjóta hana“.222
Ólafur Björnsson fylgdi bók sinni eftir með fróðlegri grein í
Morgunblaðinu. Kvað hann leynast á bak við hið fallega orð „félags-
hyggju“ hinn ófrýnilega náunga úr skáldsögu Georges Orwells, Félaga
Napóleon. Þótt Ólafur tæki fram, að haftabúskapurinn íslenski hefði
ekki verið sambærilegur alræði Stalíns, benti hann á, að hann hefði
haft í för með sér ritskoðun, því að sérstök nefnd hefði ákveðið, hvaða
bækur ætti að flytja inn. Haftabúskapurinn hefði líka haft í för með
sér átthagafjötra, því að menn hefðu ekki fengið gjaldeyri til utan-
ferða, nema sérstök nefnd tæki erindi þeirra gott og gilt. Ólafur rifj-
aði upp kvæði Dzhambúls um Stalín, sem hann hafði hlustað á fjöru-
tíu árum áður, þar sem Stalín var nefndur „söngvari þjóðvísunnar“.
Merkingin væri sú, að Stalín hefði vitað betur en þjóðin sjálf, hvað