Andvari - 01.01.2016, Blaðsíða 90

88
AUÐUR AÐALSTEINSDÓTTIR
ANDVARI
Stefánsson sem fellur í þennan flokk sagna, enda sækir hún mjög í vísinda-
skáldsagnahefðina, og nú Stóri skjálfti eftir Auði Jónsdóttur.
Bókmenntafræðingurinn Ásta Kristín Benediktsdóttir hefur nokkuð til
síns máls er hún heldur því fram að „mannslíkaminn, að huganum og minn-
inu meðtöldu, sé hin sanna aðalpersóna Stóra skjálfta, því það [sé] hann sem
t[aki] völdin og kný[i] atburðarásina áfram“.2 Hún bendir þó jafnframt á
hversu samtvinnuð hin ýmsu þemu sögunnar eru:
Þótt flogaveikin fái vissulega sitt rými er þetta fyrst og fremst bók um fjöl-
skyldudrama, ákafa hræðslu rnóður við að eitthvað komi fyrir barn hennar og
síðast en ekki síst hvernig líkaminn tekur af skarið og hvers kyns meðvitaðar
ákvarðanir og viljastýring þurfa að lúta í lægra haldi fyrir afleiðingum streitu
og áfalla. Þessum þemum, sem við fyrstu sýn virðast afar ólík, er fléttað hag-
lega saman og hverju þeirra er sinnt nægilega til að þau nái að snerta lesand-
ann, enda tengjast þau öll á mikilvægan hátt þegar upp er staðið.3
í raun er ekki hægt að segja eitt þema veigameira en annað í Stóra skjálfta
því þau fléttast saman á flókinn hátt. Hér verður fyrst og fremst fjallað um
það hvernig þetta samspil hverfist um stjórnleysi, það að sleppa takinu, að
missa eða gefa eftir stjórn, og hvernig það ferli felur í senn í sér annars vegar
andlegan og líkamlegan sársauka og upplausn, jafnvel dauða, og hins vegar
skapandi uppljómunarástand sem hefð er fyrir að tengja við dauðann.
Að sleppa takinu
Saga hefur alla tíð haldið stjórn á lífi sínu og tilfinningum með því að raða
niður útvöldum minningum og bæla niður aðrar; með því að búa til sögu af
ævi sinni, eins og við gerum auðvitað öll. Auður, líkt og margir aðrir skáld-
sagnahöfundar, hefur hins vegar gert ýmsar tilraunir til að fanga í orðum
þá þætti í tilvist okkar og reynslu sem þessi línulega saga nær ekki yfir. Ein
vinsæl leið höfunda til að nálgast tilvistarlegt ástand okkar í heiminum er að
beina athyglinni að líkamlegum upplifunum hér og nú4 og í Stóra skjálfta
fáum við nákvæmar lýsingar á lemstrum líkamans eftir flog: „Varirnar eru
blóðrauðar, kannski er óhófleg notkun varalits farin að segja til sín. Nei,
þarna grillir í sár á neðri vörinni, ég hef bitið hana til blóðs. Sviðinn lætur
á sér kræla þegar ég kem auga á ryðrauðan skurðinn, hulinn upphleyptu
kjöti.“5 En það er fyrst og fremst flogaveikin, aflið sem misþyrmir líkam-
anum, sem gegnir þessu hlutverki. Saga streitist í fyrstu á móti - reynir
jafnvel að nota jóga og „haföndun“ til að ná stjórn á ósjálfráðum flogaköst-
unum: „Anda rólega, ég verð að anda djúpt og hægt, annars missi ég tökin.“6