Andvari - 01.01.2016, Side 115

ANDVARI
UPPREISN ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR GEGN HEFÐINNI
113
skrifa sams konar pistla þótt ekki gæfi hann þá út sem framhald af Pistilinn
skrifadi.
Soffía er sammála Astráði í því að bækur Þórbergs séu opin verk og segir
síðan:
þær eru ekki skáldsögur, ekki hefðbundnar sjálfsævisögur, tilheyra ekki
hreinræktaðri tegund og ljóst má vera að þær eru skrifaðar af höfundi sem er í virku
andófi gegn íslensku skáldsögunni eins og hún hafði þróast á sínum stutta líftíma.7
Eg hef dvalið hér svo lengi við þriðja kafla bókar Soffíu Auðar vegna þess
að í honum koma fram ýmis meginatriði verksins í lýsingu hins nýja bók-
menntagervis og uppreisnar Þórbergs gegn hefðinni.
Fjórði kafli nefnist „Heimanfylgja Þórbergs og endurgjald“. Hann fjallar
um Suðursveitarbækur Þórbergs sem eru: Steinarnir tala (1956), Um lönd og
lýði (1957), Rökkuróperan (1958) og íjórða bókin sem Þórbergur lauk aldrei
við en var gefin út að honum látum ásamt hinum þrem 1975 undir nafninu
I Suðursveit. Allar eru þessar bækur sjálfsævisöguleg verk, lýsing náttúru
og mannlífs í Suðursveit í æsku Þórbergs og jafnframt þroskasaga hans, séð
með augum barnsins og unglingsins sem hefur öðlast yfirsýn hins lífsreynda
manns. Soffía lýsir efnistökunum í bókunum svo:
Hægt er að sjá ákveðið ferli í þróun sjálfsmyndar Þórbergs í öllum fjórum bókum
Suðursveitarbálksins. í Steinarnir tala er lýst vaknandi vitund barnsins sem
þroskast í tengslum við nánasta umhverfi þess og hluti; í Um lönd og lýði er það
samspil vitundar og náttúru sem er í brennidepli og í báðum þessum bókum er lítil
áhersla á annað fólk. I síðari bókunum tveimur breytist þetta. 1 Rökkuróperunni
þroskast sjálfsvitundin í samspili við önnur börn í gegnum leiki og í Fjórðu bók
er komið að flóknari menntun: Barnið og unglingurinn Þórbergur nemur fróðleik
af hinum fullorðnu við lestur, sagnalist, trúarfræðslu og skemmtun, með öðrum
orðum þá alþýðumenningu sem var í hávegum höfð á Hala.8
Soffía gerir grein fyrir því hversu mjög rómantískur frásagnarháttur ein-
kennir frásagnir Þórbergs úr Suðursveit. Landslag er lífi gætt, steinar og
náttúrufyrirbæri persónugerð því þannig skynjar barnið, Þórbergur, um-
hverfi sitt. Náttúran og vitund og sjálf Þórbergs renna saman í eitt og það
eru einmitt persónugervingarnar, myndmálið og lífmögnun náttúrunnar sem
skapa þessa einingu. Þótt erlendir straumar og rómantík 19. og 20. aldar ráði
vitaskuld miklu um lífmögnun náttúrunnar í Suðursveitarbókunum má ekki
heldur gleyma því að landslag og fyrirbæri náttúrunnar hafa alltaf átt sitt
líf í hugum fólks í sveitum landsins. Steinar heita Karlar og Kerlingar og
draga nafn af lögun sinni og bústaðir álfa og trölla eru um allt og þjóðsögur