Andvari - 01.01.2016, Side 119

ANDVARI
UPPREISN ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR GEGN HEFÐINNI
117
Þórbergur var í mínum augum ekki aðeins tveir eða þrír menn, heldur tvær eða
þrjár ólíkar heimsmenníngar að gáskafullum leik í einni persónu sem þó aldrei
klofnaði.16
Þá vitnar Soffía til til Þórbergs sjálfs um hinar Qölbreyttu sjálfsmyndir sínar
í Bréfi til Láru og einnig til greinar hans, „Einum kennt - öðrum bent“, þar
sem hann segir:
Allar bækur eru einskonar fjölmyndir, pólifótó, sem höfundurinn hefur fest á
pappír af sínum innra manni.17
Kaflinn fjallar síðan um hinar fjölmörgu sjálfsmyndir Þórbergs eða fjöl-
myndir þær sem hann gefur af sjálfum sér í ritum sínum. Soffía styðst þar
bæði við sálfræðilegar og heimspekilegar kenningar og kenningar bók-
menntafræðinga um sjálfsævisögur. Einnig snýst umfjöllun kaflans um hina
sífelldu innri baráttu Þórbergs við eigið sjálf sem speglast ekki hvað síst í
því að hann setur sér stöðugt lífsreglur, sem hann brýtur, og semur nýjar
og þannig koll af kolli. Þá ræðir Soffía um hið svokallaða flökkusjálf og
vísar þar einkum til heimspekingsins Rosi Braidotti en hún stefnir hinni
flakkandi hugsun (e. nomadic thinking) gegn hugmyndunum um aðskiln-
að hugsunar og holds - efnis og anda.18 Flakkið er ekki síst fólgið í upp-
reisn gegn stöðluðum hugmyndum og stórasannleik. Það er einnig stöðug
leit að einhverju nýju. Hvort tveggja á vissulega vel við Þórberg, skoðan-
ir hans og skrif. Uppreisnin gegn hefðinni kemur meðal annars fram í af-
byggingu karlmennskunnar í skrifum Þórbergs en fyrir henni gerir Soffía
góða grein í þessum kafla og hygg ég að þar sé um nokkra nýjung að
ræða í Þórbergsrannsóknum. Þá brýst Þórbergur stöðugt undan stöðluðum
hugmyndum og tengir saman það sem ólíkt er: hold og hugsun, nánd og
fjarlægð, sveitamennsku og alþjóðahyggju. Ofvitinn úr Suðursveit, sem lýst
hefur mannlífi og menningu þeirrar sveitar best allra, verður þjóðleysingi
af hugsjón. Og skyldu menn ætla að hin römmu tengsl við átthagana og
stefna þjóðleysingja hljóti að rekast illa á en þegar betur er að gáð fer þetta
prýðilega saman. Hin þjóðlausa tunga, Esperanto, færir í raun afskekktustu
sveitir inn í hringiðu heimsins þar sem allir menningarkimar fá að blómstra
og auðga þannig heimsmenninguna.
I síðasta hluta sjötta kafla er fjallað um Þórberg sem húmorista, háðfugl og
hermikráku og hann síðan borinn saman við Chaplin, sem var snillingur að
túlka hið tvöfalda eðli trúðsins, hið skoplega og hið harmræna. Rit Þórbergs
flestöll einkennast einmitt af slíku tvísæi þar sem skiptast á alvara og gaman,
sorg og gleði, og hefur skop hans orðið það krydd sem ekki hvað síst hefur
gefið skrifum hans líf og lit. Það var enda skoðun Þórbergs, eins og Soffía