Tímarit lögfræðinga - 01.12.2013, Side 13

359
Árin 1966 og 1968 samþykkti Öryggisráð SÞ með atbeina Bandaríkjanna
ályktanir um viðskiptabann aðildarríkja SÞ gagnvart Ródesíu. Árið 1971
samþykkti Bandaríkjaþing hins vegar svokallaða Byrd löggjöf sem bann-
aði forsetanum að setja viðskiptabann á tilteknar vörur frá ríkjum sem ekki
töldust til austantjaldsríkja eða bandamanna þeirra. Þar sem Ródesía tald-
ist ekki til þeirra kom upp sú staða að stjórnvöld gátu ekki framfylgt banni
SÞ gagnvart Ródesíu í Bandaríkjunum. Að mati Hæstaréttar var þingið
meðvitað um þessi áhrif laganna og voru þau því talin standast þótt afleið-
ing þess væri brot á þjóðréttarlegum skuldbindingum Bandaríkjanna. Ör-
yggisráð SÞ áréttaði enn viðskiptabannið árið 1972 en lögin voru þó ekki
afnumin fyrr en 1977 eða tveimur árum áður en SÞ afléttu aðgerðunum.29
Í framangreindu máli Diggs gegn Schultz gengu alríkislög í ber-
högg við ályktun Öryggisráðs SÞ sem fær stoð í ekki ómerkari þjóð-
réttarsamningi en sjálfum Sáttmála SÞ frá 1945. Sé staðan hins vegar
sú að reglur sem stafa frá einstökum ríkjum (fylkjum) Bandaríkj-
anna fari í bága við þjóðréttarsamning sem telst hafa bein réttaráhrif
þá víkja slíkar reglur ríkjanna (fylkjanna) óháð aldri réttarheimild-
anna rétt eins og ef um væri að ræða alríkislög sem ganga jafnan
framar lögum einstakra ríkja (fylkja), sbr. dóm Hæstaréttar Bandaríkj-
anna í máli Asakura gegn Seattle frá 26. maí 1924, mál nr. 265 U.S. 332.
Japanskur ríkisborgari búsettur í Bandaríkjunum taldi að samþykkt Seattle
borgar sem bannaði úthlutun leyfa til veðlánastarfsemi til útlendinga færi
í bága við samning Bandaríkjanna og Japans um að borgarar ríkjanna
mættu dvelja á landsvæði hvors annars og stunda þar viðskipti með sömu
skilyrðum og ríkisborgarar. Var talið að samningurinn bæri með sér að
honum væri ætlað að öðlast virkni án þess að koma þyrfti til frekari reglu-
setningar, þ.e. hefði bein réttaráhrif, og gengi sem slíkur framar umræddri
samþykkt.30
Það er ekki viðfangsefnið hér að fjalla sérstaklega um þau fjöl-
mörgu álitaefni sem snúa að því stjórnskipulega úrlausnarefni sem
lýtur að því hvað heyri undir alríkið annars vegar og hvað heyri
undir ríkin (fylkin) hins vegar samkvæmt bandarískum rétti. Þess
skal þó getið að dómstólar hafa litið svo á að þingið geti sett lög til
að framkvæma þjóðréttarsamning um málefni sem ella myndi að-
eins heyra undir einstök ríki að fjalla um, sbr. dóm Hæstaréttar Banda-
ríkjanna í máli Missouri gegn Hollandi frá 19. apríl 1920, mál nr. 252 U.
S. 416.
Missouri ríki taldi það brot á 10. viðauka við stjórnarskrá Bandaríkjanna að
alríkið hefði sett lög til að framkvæma þjóðréttarsamning frá 1916 um
29 Gerhard von Glahn og James L. Taulbee: Law Among Nations – An Introduction to Public
International Law. New Jersey 2013, bls. 131-132.
30 Mark W. Janis: International Law, bls. 91-92.