Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 22

Mæður á þriðju vaktinni í kórónaveirufaraldrinum
22 ..
markana. Rannsóknin byggir á persónulegum, opnum dagbókarfærslum tæplega fjörutíu mæðra yfir
tveggja vikna tímabil í mars og apríl vorið 2020. Gögnin sem þessi grein byggir á er hluti af stærri
rannsókn (sjá Andrea Hjálmsdóttir og Valgerður S. Bjarnadóttir, 2020) þar sem markmiðið var að
öðlast skilning á áhrifum Covid-19 á daglegt líf barnafjölskyldna á Íslandi, með sérstakri áherslu á
að varpa ljósi á verkaskiptingu kynjanna og upplifun mæðra af samræmingu launaðrar og ólaunaðrar
vinnu í fyrstu bylgju kórónaveirufaraldursins.
Í samfélagi jafnréttis?
Íslendingar þykja almennt standa sig vel í jafnréttismálum, en í rúman áratug hefur Ísland trónað á
toppi lista Alþjóðaefnahagsráðsins (e. World Economic Forum) sem mælir jafnrétti kynjanna hvað
varðar efnahag, pólitíska stöðu, menntun og heilbrigði (World Economic Forum, 2020). Þessi ár-
angur hefur vakið athygli og segja má að hann hafi verið dreginn fram sem hluti af sjálfsmynd Ís-
lands í samfélagi þjóðanna (Þorgerður J. Einarsdóttir, 2020). Enn fremur hefur staða Íslands verið
leiðarstef í vörumörkun (e. branding) í utanríkisþjónustu landsins (Kristín Sandra Karlsdóttir og
Silja Bára Ómarsdóttir, 2020).
Menntunarstig íslenskra kvenna hefur hækkað jafnt og þétt á síðustu áratugum og atvinnuþáttaka
þeirra er meðal þess sem mest gerist á meðal OECD-landa. Það sama á við um atvinnuþátttöku karla
(OECD, 2020; Þóroddur Bjarnason og Ingi Rúnar Eðvarðsson, 2017), þannig að ljóst er að í alþjóð-
legum samanburði vinna íslenskir foreldrar mjög mikið. Hér, líkt og annars staðar, er þó algengara
að konur fremur en karlar vinni hlutastörf og í kjölfar barneigna eru konur líklegri til að lækka
starfshlutfall í launaðri vinnu (Ingólfur V. Gíslason og Sunna Símonardóttir, 2018). Þrátt fyrir að lög
um kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja hafi verið sett árið 2013 eru konur enn í minnihluta þeirra sem
gegna valdastöðum í samfélaginu, bæði hjá hinu opinbera og í einkafyrirtækjum (Ólöf Júlíusdóttir
o.fl., 2018). Launamunur kynjanna hefur verið viðvarandi hér á landi og árið 2017 var óleiðréttur
launamunur kynjanna 15,3% (Hagstofa Íslands, 2020). Þá benda rannsóknir til þess að konur hér á
landi beri enn meiri ábyrgð á heimilishaldi og barnauppeldi, og þó þátttaka feðra í umönnun barna
hafi vissulega aukist virðast heimilisstörfin að einhverju leyti sitja eftir, ekki síst skipulag og utan-
umhald fjölskyldulífsins (Andrea Hjálmsdóttir og Marta Einarsdóttir, 2019; Ásdís A. Arnalds o.fl.,
2013; Ingólfur V. Gíslason og Sunna Símonardóttir, 2018; Þóra Kristín Þórsdóttir, 2012).
Ákveðnar vísbendingar eru því um sprungur í fyrrnefndri glansmynd Íslands sem jafnréttispara-
dísar. Raunar hefur verið bent á að ekki megi líta fram hjá því að mælingar á jafnrétti, líkt og sú sem
framkvæmd er af Alþjóðaefnahagsráðinu, hafa sínar takmarkanir og mæla til dæmis ekki stöðuna
á heimilum, kynbundið ofbeldi eða samfélagsleg viðhorf og gildi (Þorgerður J. Einarsdóttir, 2020).
Það er í það minnsta nokkuð ljóst að þessi mikli árangur á oft og tíðum þröngum jafnréttismæli-
kvörðum ber þessi ekki merki að hér hafi kynjaðir samfélagsstrúktúrar verið brotnir niður. Jafnvel
má færa rök fyrir því að þessi árangur gæti valdið stöðnun, þar sem ímyndarsköpun Íslands sem jafn-
réttisríkis hefur ýtt undir það sem Gyða Margrét Pétursdóttir (2012) kallar áru kynjajafnréttis. Henni
má lýsa sem félagslegu ferli eða fyrirbæri „þar sem konur og karlar sannfæra sjálf sig um að jafnrétti
ríki þrátt fyrir að raunin sé önnur“ (Gyða Margrét Pétursdóttir, 2012, bls. 6). Ára kynjafnréttis ýtir
þannig undir hugmyndir okkar um að á Íslandi ríki kynjajafnrétti þrátt fyrir að svo sé ekki, bæði á
vinnumarkaði og á heimilunum. Sjálfmynd þjóðar er svo að einhverju leyti byggð á þessari tálsýn.
Hvernig má það vera að jafnvel svokallað „fyrirmyndarríki“ í jafnréttismálum, þar sem formlegt
og lagalegt jafnrétti hefur verið tryggt, eigi enn svo langt í land með að ná kynjajafnrétti? Til að
hjálpa okkur að skilja samfélagslega undirskipan kvenna í nútímasamfélögum eins og á Norðurlönd-
unum hefur Anna G. Jónasdóttir (2011) þróað kenningu um ástarkraftinn þar sem hún leitast eftir að
skýra hvernig ást viðheldur og endurskapar sífellt ójafna stöðu fólks í gagnkynja parasamböndum.
Hún telur að þar sé meðal annars að verki ójöfnuður sem skapast vegna ójafnvægis í því hvernig
ástarkraftar (e. love power) deilast á milli fólks í ástarsamböndum. Þar hagnast karlar meira á ástum