Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 29

Andrea Hjálmsdóttir og Valgerður S. Bjarnadóttir
29 ..
ur tveggja og sjö ára gamalla barna er á sömu nótum; „Yfirleitt er það ég sem þarf að sjá til þess að
hlutirnir ganga.“ Móðir þriggja barna á aldrinum sex til 13 ára lýsti ástandinu svona á sínu heimili:
Ég varð þreytt í dag og ávítaði eiginmanninn. Ég sé um verkstjórn, verkaskipt-
ingu og tek mesta ábyrgð á námi og æfingum barnanna. Mér finnst við vera
hættulega nálægt kynjaþróun eins og hún var fyrir miðja síðustu öld. Þá er það
á minni ábyrgð að minna á að svo eigi ekki að vera og enn bætist þá í ábyrgðar-
pakkann.
Eins og sjá má af skrifum hennar bættist verkstjórnin, og ábyrgðin á því að verkaskiptingin gengi
eftir, við annað álag og ábyrgð sem hún lýsti að væri á hennar herðum. Þannig má segja að það verk-
efni að gæta þess að mæta nútíma hugmyndum um æskilega stöðu í jafnréttismálum bætist við önnur
verkefni. Svo virðist sem það ástand sem skapaðist í kjölfar samkomutakmarkana hafi dregið fram
í dagsljósið kynjaða verkaskiptingu á mörgum heimilum. Líklega hefur ástandið ekki breytt verka-
skiptingunni heldur frekar varpað ljósi á ólíka stöðu og hlutverk mæðra og feðra þegar takturinn
í heimilislífinu breyttist og fleiri verkefni færðust inn á heimilið. Af orðum mæðranna má greina
vonbrigði með stöðu mála. Þá upplifun má tengja við hina sterku áru kynjajafnréttis (Gyða Mar-
grét Pétursdóttir, 2012) og sjálfsmynd þjóðarinnar þegar kemur að frammistöðu í jafnréttismálum
(Þorgerður J. Einarsdóttir, 2020), þegar vonbrigðin eru sett í samhengi við væntingar um og trú á að
staðan sé jafnari en hún svo er þegar á reynir.
Fræðafólk hefur bent á að hugræn byrði geti haft áhrif á lífsgæði og velferð mæðra sem bera
hitann og þungann af henni (Ciciolla og Luthar, 2019; Daminger, 2019). Sumar virðast þó líta þann-
ig á að skýrari verkaskipting geti verið grundvöllur aukinnar velferðar, líkt og þessi tveggja barna
móðir lýsir hér: „Allir eru með ákveðin verkefni á heimilinu ef heimilislífið á að ganga upp án þess
að ég missi vitið.“ Það getur þannig verið snúið að ætla sér ekki að verkstýra og dreifa verkefnum
vegna álagsins sem því fylgir en á sama tíma að upplifa að verkstjórnin skýri hlutverk og létti álagið.
Enda voru dæmi um að mæðurnar upplifðu orkuleysi og depurð yfir ástandinu, sérstaklega ef hlut-
irnir voru ekki í réttum skorðum á heimilinu, eins og sjá má af þessum skrifum: „Depurð helltist
yfir mig út af þessu skrítna ástandi. Hafði litla einbeitingu í vinnuverkefnum. Pirraði mig á ástandi
heimilisins en hafði ekki orku í að gera neitt í því.“
Í hugrænni byrði er einnig fólgin ákvarðanataka. Á nútímaheimilum eru ótal margar ákvarðanir
sem þarf að taka, bæði smáar og stórar. Þegar aðstæður fólks breytast jafn snögglega og gerðist
í kjölfar samkomutakmarkana í fyrstu bylgju Covid-19 þurfti að taka æði margar ákvarðanir um
hvernig bregðast ætti við breyttum aðstæðum. Hér lýsir móðir fjögurra barna á leik- og grunnskóla-
aldri upplifun sinni hvað þetta varðar; „Svo eru þetta svo klikkaðir tímar að dilemmað við að maður
sé að taka réttar ákvarðanir t.d. í tengslum við skóla barnanna er talsvert mikið, auk áreitisins sem
af þessu stafar.“ Skyndilega stóðu foreldrar frammi fyrir því þurfa að taka ákvarðanir um atriði sem
ekki hefur þurft að hugsa mikið um áður, til dæmis hvort senda eigi börn í skóla eða halda þeim
heima, hvort eigi að leyfa börnum að umgangast vini og hvernig skuli taka ábyrgð gagnvart fjöl-
skyldumeðlimum í áhættuhópum. Þetta voru allt dæmi um ákvarðanir sem hvíldu á þátttakendum.
Hér á eftir fer annað dæmi sem endurspeglar þennan veruleika enn betur, þar sem óvissa og flóknar
ákvarðanir leituðu á hugann og tóku mikla orku:
Þrátt fyrir mikla líkamlega hvíld undanfarið hefur hugurinn verið á hringsóli
við áhyggjur og erfiðar ákvarðanir (ættu börnin að fara í skóla eða ekki? Má ég
hitta hjartveika pabba minn ef ég held 2 metrum á milli? Þarf að sótthreinsa alla
matvöru sem kemur heim? Má einhvern tímann ferðast aftur? Hvað ef Ísland
fær ömurlegt rigningarsumar og algjört ferðabann verður og allir þurfa að hanga
heima í stofu í marga mánuði í viðbót? Og svo frv. og frv.).