Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Side 46

Mannekla lögreglu og mjúk löggæsla í dreifbýli
46 ..
Ummæli Sigursteins lýsa útgangspunktum mjúkrar löggæslu, sem er í grunninn sú nálgun sem við-
mælendur okkar sögðust beita sem dreifbýlislögreglumenn. Þó að mjúk löggæsla og dreifbýlis-
löggæsla séu ekki einn og sami hluturinn er mjúk löggæsla haldgóð lýsing á dreifbýlislöggæslu
í samfélögum þar sem aðstæður fyrir slíka nálgun eru fyrir hendi, s.s. á Íslandi (Wooff, 2017).
Langflestir Íslendingar treysta t.a.m. lögreglunni og telja hana lögmætt yfirvald (e. police legiti-
macy), aðgengilega og sýnilega (Margrét Valdimarsdóttir, 2019). Þá er fólk tilbúið að vinna með
lögreglunni, sem leyfir henni frekar að beita mjúkum aðferðum. Í dreifbýli ríkir aukinheldur jafnan
traust milli fólks, fólk samsamar sig frekar nærsamfélaginu og lætur sig málefni þess varða (Besser,
2009). Fólk í dreifbýli óttast jafnframt síður að verða fyrir afbroti, m.ö.o. treystir það því að aðrir í
nærsamfélaginu brjóti ekki af sér (Helgi Gunnlaugsson, 2018). Í gagnkvæmu trausti felst heilmikið
óformlegt félagslegt taumhald, sem gefur dreifbýlislögreglunni enn frekari tækifæri til þess að beita
mjúkum aðferðum í stað formlegri og harðari inngripa (Black, 1984). Hið óformlega félagslega
taumhald samheldinna samfélaga heldur einnig afbrotatíðninni lægri í dreifbýli en t.a.m. á höfuð-
borgarsvæðinu (Ríkislögreglustjóri, 2019), sem hvetur til mjúkrar löggæslu.
Samantekt og lokaorð
Ísland er með einna fæsta lögreglumenn í Evrópu miðað við höfðatölu og hvergi hefur lögreglu-
mönnum fækkað jafn mikið hlutfallslega sl. áratug og hérlendis (Eurostat, 2020b). Samkvæmt
Greiningardeild ríkislögreglustjóra (2015, 2019) hafa fólksfjölgun, fjölgun ferðamanna og fækkun
lögreglumanna komið niður á löggæslu, ekki síst í dreifbýli. Niðurstöður viðtala leiddu í ljós að
dreifbýlislögreglumenn upplifa manneklu, ofurálag, margþætt verkefni, litla aðstoð og óskýr mörk
vinnu og einkalífs sem sínar helstu áskoranir. Helstu bjargráð dreifbýlislögreglumanna eru að þróa
með sér fjölþætta kunnáttu og hugvitssemi við að virkja félagsauð nærsamfélagsins. Mikilvægust er
góð samskiptahæfni sem grundvallast á samræðum, hæfileikanum að geta stillt til friðar og mjúkri
löggæslu til að viðhalda trausti almennings og samstöðu.
Mikil áhersla hérlendra dreifbýlislögreglumanna á mjúka löggæslu flækir „hörkutóls-ímyndina“
sem dregin er upp af lögreglumönnum í rannsóknum á lögreglumenningu (t.d. Cockcroft, 2017).
Ekki má þó leggja dreifbýlislöggæslu að jöfnu við mjúka löggæslu eða ýta undir tvíhyggjuna að
dreifbýli sé friðsælt og þéttbýli hættulegt. Hins vegar ættum við að „viðurkenna að margbreytilegt
dreifbýli býður, þrátt fyrir aðfangaskort lögreglu, upp á mikil tækifæri til að taka þátt í samfélag-
inu“ (Wooff, 2017:130), sem hvetja til mjúkrar löggæslu. Á Íslandi eru jafnframt kjöraðstæður fyrir
mjúka löggæslu, sérstaklega í dreifbýli. Ísland er t.d. á meðal þeirra landa þar sem mest traust ríkir
í garð lögreglu (Kääriäinen, 2016; Tómas Bjarnason, 2014). Í annan stað beita norræn lögreglulið
mannúðlegri aðferðum en víðast annars staðar (Ugelvik, 2016). Ísland og Noregur eru t.a.m. í hópi
þeirra fimm Vesturlanda þar sem lögreglumenn ganga ekki með skotvopn við skyldustörf (Noack,
2016). Ólíkt norskum kollegum sínum hafa íslenskir lögreglumenn þó aldrei verið búnir rafbyssum
(Þingskjal nr. 607/2010–2011). Rannsóknir benda jafnframt til þess að lágmarks valdbeiting íslensku
lögreglunnar – jafnvel þegar á róstusömum fjöldamótmælum stendur – auki traust til lögreglunnar
(Ingólfur V. Gíslason, 2014; Tómas Bjarnason, 2014). Í þriðja lagi er afbrota- og fangelsunartíðni
hérlendis lág og dómar hóflegir í alþjóðlegum samanburði. Afbrotatíðnin er sérstaklega lág í dreif-
býli (Helgi Gunnlaugsson, 2018). Í fjórða lagi hefur lág afbrotatíðni hérlendis m.a. verið rakin til
öflugs óformlegs taumhalds, sem grundvallast á fólksfæð, mikilla innbyrðis tengsla, sterkrar sam-
sömunar og þess að Íslendingar eru eyþjóð þar sem fólk þarf að reiða sig hvert á annað (Baumer
o.fl., 2002). Óformlegt félagslegt taumhald styður við mjúka löggæslu og þykir sérlega sterkt í
samheldnum dreifbýlissamfélögum (Besser, 2009). Í fimmta lagi er Ísland friðsælt og herlaust (Insti-
tute for Economics & Peace, 2020). Loks hvetja einsleitni, jafnaðarandi og öflugt velferðarkerfi, í
alþjóðlegum samanburði, til mannúðlegrar löggæslu, sem endurspeglar og eykur traust til lögreglu,
samvinnu og óformlegt félagslegt taumhald (Baumer o.fl., 2002).