Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Side 76

Fatlað fólk í hamförum
76 ..
skýrslum og viðbragðsáætlunum. Fötlun hefur mikil áhrif á aðra félagspólitíska þætti á borð við stétt
og kynja- og kynþáttafordóma sem verka á samfélagið samtímis og samhliða, taka frá og styðja hver
annan og því er gagnlegt að beita kenningum um samtvinnun þegar greina á aðstæður fatlaðs fólks
í samfélaginu (Annamma, o.fl., 2013). Þannig voru skýrslurnar greindar meðal annars út frá stétt,
kyngervi, aldri og fötlun en sjónum fyrst og fremst beint að fötlun í viðbragðsáætlununum. Með því
að beita samtvinnun sem fræðilegu verkfæri (Lykke, 2010) var mögulegt að greina og draga mark-
visst fram hvernig mismunandi þættir eru samtvinnaðir og hafa áhrif á jaðarsetningu fatlaðs fólks.
Niðurstöður
Við skiptum niðurstöðunum í fjóra kafla. Fyrsti kaflinn inniheldur yfirlit yfir hamfarir af völdum
náttúru, gerð er grein fyrir viðbrögðum við hamförum og þeim afleiðingum sem þær hafa á fatlað
fólk. Í öðrum kafla er fjallað um hamfarir af mannavöldum og sjónum er beint að samspili náttúru
og manna. Þriðji kaflinn fer yfir eftirmála hamfara og í síðasta kaflanum er greining á viðbragðsáætl-
unum almannavarna og leiðbeiningum í hamförum með tilliti til aðstæðna fatlaðs fólks.
Náttúruhamfarir
Í íslenskum lögum um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir (nr. 38/2018) er
fötlun skilgreind sem „[a]fleiðing skerðinga og hindrana af ýmsum toga sem verða til í samspili
fólks með skerðingar og umhverfis og viðhorfa sem hindra fulla og árangursríka samfélagsþátt-
töku til jafns við aðra“ (2. grein). Samkvæmt lögunum er um langvarandi skerðingar að ræða sem
geta verið líkamlegar, geðrænar, vitsmunalegar eða falið í sér skerta skynjun. Skilgreiningar og
greiningar á skerðingum fatlaðs fólks eru í höndum heilbrigðisstarfsfólks en það er nýlunda að lögin
skilgreini fötlun sem samspil skerðinga og umhverfis. Í stuttu máli þýðir það að umhverfið getur
annaðhvort dregið úr afleiðingum skerðinganna eða aukið þær.
Þegar litið er til þess náttúrulega og oft hættulega umhverfis sem Íslendingar búa við má sjá að
fatlað fólk gæti staðið frammi fyrir verulegum hindrunum í jarðskjálftum, veðurofsa og snjóflóðum.
Við embætti ríkislögreglustjóra er starfrækt almannavarnadeild sem hefur það hlutverk að meta þá
hættu sem að íbúum stafar, bregðast við hamförum með björgun mannslífa, aðstoða við takmörkun
eignatjóns, ásamt að taka þátt í enduruppbyggingu að hamförum loknum (Almannavarnir, 2016).
Flest dauðaslys af völdum náttúruhamfara hér á landi hafa verið af völdum sjóslysa og drukkn-
ana, óveðurs og snjóflóða (Tómas Jóhannesson, 2001). Ekki er til nýrri samantekt á dánarorsökum
Íslendinga af völdum náttúruhamfara en í gagnagrunni Hagstofu Íslands (e.d.) er mögulegt að leita
eftir dánarmeini út frá kyni og aldri 1996-2019 og virðist niðurstaðan vera sú sama, að sjóslys,
drukknun, óveður og snjóflóð séu algengustu dauðaslysin af völdum náttúruhamfara. Flokkun Hag-
stofunnar á dánarmeinum er samkvæmt ICD-10 sem er alþjóðleg tölfræðiflokkun sjúkdóma (Natio-
nal Center for Health Statistics, e.d.). Samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar létust tveir Íslendingar
á árunum 2002–2015 úr „svæsinni þroskaheftingu“ og fjórir einstaklingar úr Downs-heilkenni árið
2019 (Hagstofa Íslands, e.d.). Hvað svæsin þroskahefting er skal ósagt látið en nokkuð er ljóst að
þroskahömlun, heilkenni eða þroskaraskanir á borð við Downs-heilkenni er ekki lífsógnandi og
því eru rangar upplýsingar færðar inn í gagnagrunn Hagstofunnar. Það má velta því fyrir sér hvort
hér sé um að ræða tölfræðilegan ableisma. Slíkar rangfærslur er einnig að finna erlendis, en borið
hefur á því að dauðsföll sem rekja megi til COVID-19 sjúkdómsins séu ekki skráð ef um fólk með
þroskahömlun er að ræða. Uppgefin dánarorsök verður þá þroskahömlun í stað COVID-19 eða fylgi-
kvillar (Landes o.fl., 2020).
Samkvæmt alþjóðlegum tölum er dánartíðni af völdum COVID-19 sjúkdómnum há meðal fólks
með þroskahömlun. Þrátt fyrir þessar niðurstöður er erfitt að áætla áhrif sjúkdómsins á fatlað fólk
almennt þar sem fötlun er sjaldan notuð sem bakgrunnsbreyta þegar greint er frá sjúkdómatíðni og
andlátum (Landes o.fl,. 2020). Það gerir það að verkum að tölulegar upplýsingar eru ófullnægjandi
hvað þetta varðar. Þar sem óeðlilega há dánartíðni ákveðinna samfélagshópa í hamförum og heims-