Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Síða 77

Kristín Björnsdóttir og Ásta Jóhannsdóttir
77 ..
faraldri er afhjúpandi fyrir samfélögin má velta fyrir sér hvort rangar skráningar og tölfræðilegur
ableismi þjóni þeim tilgangi að fegra ástandið eða þagga vandamálið.
Ekki hefur verið haldið utan um tölulegar upplýsingar varðandi dauðsföll fatlaðs fólks í ham-
förum á Íslandi en vert er að hafa ákveðinn fyrirvara hvað það varðar þar sem augljóslega er mis-
brestur á skráningum í gagnagrunn Hagstofunnar. Á hinn bóginn eru engar aðrar vísbendingar sem
benda til hlutfallslega hærri tíðni dauðsfalla í hamförum heldur en hjá ófötluðu fólki. Því er öðruvísi
farið víða erlendis þar sem fatlað fólk er í áhættuhópi fyrir alvarlegum afleiðingum hamfara. Það á
jafnt við um náttúruhamfarir sem hamfarir af mannavöldum (Alexander, 2011).
Flóðbylgja í Suðaustur-Asíu í kjölfar jarðskjálfta í desember 2004 er dæmi um náttúruhamfarir
sem afhjúpa slæmar aðstæður fatlaðs fólks. Um 275 þúsund manns fórust í flóðbylgjunni í ellefu
löndum. Þrátt fyrir að fólk úr öllum samfélagshópum hafi farist í flóðbylgjunni þá var óeðlilega hátt
hlutfall fatlaðs fólks meðal látinna. Því hefur verið haldið fram að mögulega hefði verið hægt að
bjarga fleirum ef neyðaráætlanir hefðu tekið mið af þörfum fatlaðs fólks (Alexander, 2011; Priestley
og Hemingway, 2007). Á Sri Lanka lést ríflega helmingur íbúa á stofnun fyrir fatlað fólk af því að
ekki tókst að rýma húsnæðið áður en flóðbylgjan skall á því. Það gekk illa að koma íbúum í skilning
um hættuna og rúmlega sextíu íbúar voru skildir eftir á stofnuninni (Alþjóðasamband félaga Rauða
krossins og Rauða hálfmánans, 2007). Á Indlandi fórust 700 hreyfihamlaðir íbúar sem einnig bjuggu
á stofnun fyrir fatlað fólk en það festist inni á stofnuninni þegar aðrir íbúar borgarinnar forðuðu sér
upp í nærliggjandi fjallshlíðar. Það komst ekki út af stofnuninni og enga aðstoð var að fá (Center for
International Rehabilitation, 2005). Hér tvinnast saman fötlun og stétt en algengt er að fatlað fólk í
þessum heimshluta búi við erfiðar félagslegar og efnahagslegar aðstæður og hafi þann einan kost að
dvelja á stofnunum þar sem aðbúnaður er oft og tíðum bágborinn. Þegar þetta fólk var skilið eftir
afhjúpaðist abelismi samfélagsins en ekki var gert ráð fyrir að bjarga þyrfti fötluðu fólki.
Sá búnaður og verkferlar sem almennt eru notaðir til björgunarstarfa hentar oft ekki þörfum og
aðstæðum fatlaðs fólks. Til að mynda er algengt að þau ökutæki sem notuð eru til björgunarstarfa séu
óaðgengileg fötluðu fólki sem notar hjólastóla eða önnur hjálpatæki þar sem slíkum farartækjum er
ætlað að ferja marga einstaklinga í einu og í þeim er yfirleitt ekki pláss eða festingar fyrir hjólastóla
(Alexander, 2011). Í björgunaraðgerðunum í flóðbylgunni í Suðaustur-Asíu þurfti að skilja hjálpar-
tæki eftir og í mörgum tilfellum hreif flóðið þau með sér. Það varð til þess að í kjölfar hamfaranna
var margt fatlað fólk án hjálpartækja og illa gekk að útvega því ný. Hér er að verkum samspil þeirrar
miklu neyðar sem skapaðist í löndunum sem urðu fyrir flóðbylgjunni og forgangsröðun yfirvalda þar
sem hjálpartæki fyrir fatlað fólk voru ekki ofarlega á lista (Center for International Rehabilitation,
2005). Það má velta fyrir sér hvort það að vera án hjálpartækja lengi ekki neyð fólks og geti gert það
að verkum að það þurfi að dvelja lengur í neyðarathvarfi eða við óásættanlegar aðstæður eins og að
vera til lengri tíma vistað á stofnun gegn vilja sínum.
Flest dauðsföll af völdum flóðbylgjunnar urðu í Indónesíu, nánar til tekið í Aceh héraði þar sem
um 167 þúsund einstaklingar fórust. Talið er að dánartíðni fatlaðs fólks hafi verið tvöfalt hærri en
ófatlaðra þar í landi og þá sérstaklega meðal fatlaðra barna (Center for International Rehabilitation,
2005). Fatlaðir nemendur í Indónesíu hafa takmarkað aðgengi að menntun og flestir almennir skólar
neita þeim um skólavist. Almennir grunnskólar eru gjaldfrjálsir en fatlaðir nemendur sækja sérskóla,
sekolah luar biasa, sem eru einkareknir og kallast – í beinni þýðingu – óvenjulegir skólar. Áætlað
er að innan við 10% of fötluðum börnum hljóti formlega menntun í Indónesíu enda ekki allir sem
hafa efni á að sækja einkaskóla. Nemendur sem sækja þessa einkareknu sérskóla greiða skólagjöld
en aðbúnaður er mjög misjafn og fer eftir fjárhagslegri stöðu skólanna. Í flestum þessara sérskóla er
fjárhagsstaðan slæm og þeir eru starfræktir af litlum efnum í óöruggu húsnæði sem þolir síður nátt-
úruvá (Coulson, 2018). Í flóðbylgjunni fórust 145 nemendur í tveimur sérskólum fyrir fötluð börn í
Aceh héraði en fötluð börn eru í sérstaklega viðkvæmri stöðu þegar kemur að hamförum (Alexander,
2011; Priestley og Hemingway, 2007). Þau eru líklegri en önnur börn til að búa við fátækt og óviðun-
andi aðstæður (Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og Alþjóðabankinn, 2011).