Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Blaðsíða 78

Fatlað fólk í hamförum
78 ..
Samkvæmt upplýsingum frá UNICEF (e.d.) eru um 93 milljónir fatlaðra barna í heiminum og
áætlað að um sjö milljónir þeirra upplifi hamfarir árlega (Peek og Stough, 2010). Eins og fram hefur
komið fara hamfarirnar sjálfar ekki í manngreinarálit en erfiðar aðstæður fatlaðra barna magnast við
hamfarir. Í því samhengi má nefna afleiðingar mikilla þurrka í Kenýa árið 2009. Uppskera brást,
nautgripir drápust og milljónir manna þjáðust af hungri. Fólk þurfti að forgangsraða öflun matvæla
fyrir fjölskyldur sínar til að halda lífi sem varð til þess að fötluð börn voru í mörgum tilfellum án
menntunar og endurhæfingar á meðan ófötluð börn sem þurftu minni stuðning gátu haldið áfram
eðlilegra lífi (Alexander, 2011). Þrátt fyrir að hamfarirnar séu ekki ableískar í sjálfu sér þá er ekki
hægt að horfa fram hjá því hversu hátt hlutfall fatlaðra barna býr við fátækt eða hættulegar aðstæður
líkt og sköpuðust í þurrkunum í Kenýa eða flóðunum í Suðaustur-Asíu. Þau búa í samfélögum þar
sem ekki er gert ráð fyrir þeim og eru varnarlausari gagnvart hamförum og afleiðingum þeirra en
ófatlað fólk.
Fatlaðar konur eru annar hópur sem einnig er í viðkvæmri stöðu í hamförum. Því hefur verið lýst
hvernig umönnun barna, heimilisstörf og atvinnuleysi eykst gjarnan meðal kvenna í hamförum auk
þess að búast megi við auknu heimilisofbeldi við slíkar aðstæður (Enarson og Fordham, 2001).
Rannsóknir hafa sýnt fram á að ofbeldi gegn fötluðum konum og börnum er algengt en oft ekki
viðurkennt af hálfu aðstandenda eða þjónustu- og réttarkerfis (Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og
Alþjóðabankinn, 2011; Freyja Haraldsdóttir, 2017). Strax í fyrstu bylgju COVID-19 heimsfaraldurs-
ins bárust fréttir um að tilkynningum um heimilisofbeldi hefði fjölgað á milli ára á Íslandi og brugð-
ust stjórnvöld við með því að setja fjármagn í átak gegn heimilisofbeldi og ofbeldi gegn börnum. Það
er sérstaklega erfitt fyrir fatlaðar konur að flýja ofbeldissambönd því þær geta verið háðari stuðningi
maka, aðgengilegu húsnæði og fjárhagslegu öryggi en konur almennt. Fatlaðar konur eða mæður
fatlaðra barna sem þurfa að flýja ofbeldissambönd geta fátt snúið sér. Kvennaathvarfið í Reykjavík
hefur aldrei verið í aðgengilegu húsnæði og nýopnað athvarf á Akureyri er einnig óaðgengilegt
fyrir fólk sem notar hjólastóla (Kvennaathvarf, e.d.). Þar af leiðandi eru engin húsnæðisúrræði sem
henta fötluðum konum í ofbeldissamböndum. Engar tölur hafa verið birtar um tíðni ofbeldis meðal
fatlaðra kvenna og barna á Íslandi í heimsfaraldrinum en UNICEF (e.d.) hefur varað við aukinni
vanrækslu og ofbeldi á fötluðum börnum. Hamfarir á borð við COVID-19 heimsfaraldurinn ýkja
flóknar félagslegar aðstæður fatlaðra kvenna og þá um leið barna þeirra.
Fatlaðar konur og stúlkur eru einnig í sérstakri áhættu ef þær þurfa að dvelja í flóttamannabúðum
eða neyðarskýlum. Eftir flóðin í Suðaustur-Asíu þurftu margar fatlaðar konur og stúlkur að dvelja í
neyðarskýlum eða búðum og áttu í engin önnur hús að vernda. Talsvert var um kynferðislegt áreiti
og ofbeldi í þessum búðum sem konurnar þögðu oft og tíðum yfir af hræðslu við stimplun (e. stigma-
tization) og útskúfun. Þrátt fyrir að starfsfólk þessara búða vissi margt hvert af nauðgunum og of-
beldi var almennt horft fram hjá því þar sem margar þolenda þekktu gerendur sína og voru jafnvel
tengdar þeim fjölskylduböndum (Oxfam International 2005; Fisher, 2010). Aukið heimilisofbeldi í
kjölfar hamfara er þekkt (Alþjóðasamband félaga Rauða krossins og Rauða hálfmánans, 2007 ) en
þegar það snýr að fötluðum konum má sjá hvernig fötlun, kyngervi og stétt tvinnast saman og hefur
áhrif hvað á annað. Fatlað fólk er líklegra til að upplifa fátækt heldur en ófatlað fólk og mun líklegra
til að upplifa ofbeldi (Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og Alþjóðabankinn, 2011). Þá eru fatlaðar
konur og stúlkur útsettar fyrir fjölþættri mismunun og mun líklegri til að upplifa fátækt og ofbeldi
heldur en ófatlað fólk og fatlaðir karlar (Sameinuðu þjóðirnar, e.d.).
Félagspólitískir þættir hafa mikil áhrif á hvernig náttúruhamfarir og eftirmálar þeirra leika okkur,
hvort sem er til hins betra eða verra, og ljóst er að umhverfið, bæði náttúran og manngerða um-
hverfið, eykur yfirleitt afleiðingar hamfara á þennan hóp.
Samspil náttúru og manna
Hryðjuverk teljast til hamfara sem verða af mannavöldum. Í kjölfar árásanna á Tvíburaturnana í
New York árið 2001 var hönnun turnanna gagnrýnd. Neyðarútgangar voru þröngir, gerðu slökkvi-