Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Síða 93

Már Wolfgang Mixa, Kristín Loftsdóttir og Anna Lísa Rúnarsdóttir
93 ..
Aðferðir
Til þess að skilja upplifun leigjenda af íslenskum leigumarkaði og öryggi var í rannsókninni stuðst
við eigindlegar og megindlegar aðferðir. Tekin voru viðtöl við 26 einstaklinga á aldrinum 24–70 ára
sem búsettir voru á höfuðborgarsvæðinu (fyrir utan einn viðmælanda á Norðurlandi), 12 konur og
14 karla. Sérstaklega voru tveir hópar skoðaðir til að fá breiðari yfirsýn: Íslendingar (sem margir áttu
húsnæði áður en þeir fóru á leigumarkaðinn) og fólk af erlendum uppruna/innflytjendur á leigumark­
aði. Hóp Íslendinganna fylltu sjö konur og fjórir karlar á aldrinum 24–70 ára (miðgildi 44 ára), en í
hópi fólksins af erlendum uppruna voru fimm konur og 10 karlar á aldrinum 26–49 ára (miðgildi 35
ára). Hér skilgreinum við einstakling af erlendum uppruna sem einstakling sem er fæddur erlendis
og flutti til Íslands á fullorðinsárum. Einstaklingar af erlendum uppruna geta haft íslenskt ríkisfang
eða ekki (og því einnig verið Íslendingar) en það sem skiptir meginmáli við að aðgreina hópinn með
þessum hætti er ólíkt aðgengi að tengslaneti á Íslandi og möguleg reynsla af íslenskum húsnæðis­
markaði. Einnig var rætt við tvo starfsmenn hjálparsamtaka sem starfa í þágu viðkvæmra hópa.
Meðallengd viðtalanna var tæpar 35 mínútur. Viðtölin fóru fram á íslensku eða ensku, eftir því
hvort hentaði viðmælendum. Tungumálakunnátta takmarkaði þátttöku í rannsókninni, þar sem ekki
voru tekin viðtöl við þá sem hvorki tala íslensku né ensku. Hluti viðtalanna fór fram í gegnum
netið eftir að kórónuveirufaraldur breiddist út árið 2020. Stuðst var við spurningaramma sem tók
á nokkrum þemum, en hér höfum við valið úr þemu sem tengjast upplifun einstaklinga af íslenska
húsnæðismarkaðnum.
Viðtölin voru afrituð og viðmælendur auðkenndir með dulnefni. Viðtölin voru greind með aðstoð
ATLAS.ti, forrits fyrir eigindlega gagnagreiningu sem styður m.a. við kóðun viðtala og úrvinnslu
(Paulus og Lester 2016). Viðtalsramminn var endurskoðaður í ljósi þeirra upplýsinga sem fram
komu við rannsóknina. Einnig var unnið út frá fyrirliggjandi megindlegum gögnum um íslenska
leigumarkaðinn.
Viðmælendur af erlendum uppruna voru frá Palestínu, Póllandi, Rúmeníu, Serbíu, Tékklandi og
Þýskalandi og höfðu dvalið á Íslandi á bilinu 1–13 ár (meðaltal 6, miðgildi 8). Meðal þeirra sem
eru af erlendum uppruna voru níu einhleypir, þrír í sambúð með maka og þrír með maka og barni/
börnum. Rúmlega helmingur Íslendinganna sem tóku þátt í rannsókninni var einhleypur, en hinir
voru fjölskyldufólk, í sambúð með maka eða áttu barn/börn sem bjuggu á heimilinu. Flestir viðmæl­
enda voru í vinnu og aðeins þrír voru atvinnulausir, þó örfáir hafi greint frá því að hafa áður verið
atvinnulausir á tímabili. Þrír viðmælenda voru námsmenn og einn á eftirlaunum. Þrátt fyrir að meiri­
hluti viðmælenda væri einhleypur bjuggu eingöngu fjórir þeirra einir. Hinir deildu allir húsnæði að
einhverju leyti með öðrum leigjendum.
Ástæður fyrir því að vera á leigumarkaði
Flestir viðmælendur vildu frekar búa í eigin húsnæði en leigja en höfðu af ýmsum ástæðum ekki
getað keypt húsnæði. Einhverjir stefndu markvisst að því og söfnuðu fyrir útborgun. Ekki höfðu allir
svigrúm til þess, sem endurspeglar margþættan tvísýnleika, þar sem úrræði í húsnæðismálum verða
m.a. færri vegna hjúskaparstöðu og atvinnu. Ragnhildur, einstæð móðir í verkamannavinnu, sagði:
„Ég frekar bara hugsa um að veita börnunum mínum fæði og klæði skilurðu, [...] það var aldrei svig­
rúm til að leggja til hliðar.“ Meirihluti viðmælenda gat lagt hluta launa sinna til hliðar í sparnað, þó
það væri ekki í öllum tilfellum ætlað fyrir íbúð. Alls gátu 17 viðmælendur safnað sparifé, þar af níu
af erlendum uppruna. Níu gátu ekki lagt neitt í sparnað, þar af fjórir af erlendum uppruna.
Telja má að fyrir suma viðmælendur sé mjög erfitt að safna fyrir fyrstu útborgun á íbúð. Sumir
viðmælendur höfðu þannig áhyggjur af því að standast ekki greiðslumat, þó svo að þeir teldu sig
sjálfa færa um að standa í skilum með afborganir. Einhverjir bentu á að mánaðarlegar greiðslur af
húsnæðisláni væru líklega töluvert lægri en leigugreiðslur sem þeir borguðu nú þegar. Gréta, 42 ára
íslensk kona, sagði: „Ég get alveg staðið undir öllu … það er bara útborgunin sem mér finnst svo